Kimi patron EYT niçiniyle tecrübeli çalışanını emekli etmek istemiyor, kimi çalışan da patronunun kendisini emekliliğe zorlamasından kaygı duyuyor. İşin bir de emekli olacak çalışanların patronlara prim maliyeti boyutu var. Pekala, patron çalışanı emekliliğe zorlayabilir mi, EYT’den yararlanan çalışan işe devam edebilir mi, ederse kıdem tazminatı hesaplaması nasıl olur?
Hürriyet gazetesi muharriri Noyan Doğan bugünkü köşesine EYT düzenlemesinin patronlarla ilgili kısmını taşıdı.
İşte, EYT’de patronların ve çalışanların merak ettikleri sorular ve cevapları:
1- EYT niçiniyle patron, çalışanı emekliliğe zorlayabilir mi?
Zorlayamaz. Emeklilik niçiniyle iş kontratını sonlandırma hakkı çalışana ilişkin bir haktır. Patron, çalışanı zorla emekli edemez. Fakat, istisnai durumlar var. Şayet patron işyeri kurallarını belirlemiş ve emekliliği gelenlerin işe devam etmemesi üzere bir kuralı da kural koşmuşsa bu biçimde çalışan emekli edilebilir. Bu durumda da tüm çalışanların bu kuralları kabul etmesi ve imzalaması gerekiyor. Çalışanların imzalamadığı, patronun kendi kendine koyduğu kuralların iş kanunu karşısında bir kıymeti yoktur, çalışanı da bağlamaz.
2- EYT’den yararlanacak çalışan istifa etmek zorunda mı?
EYT düzenlemesinden yararlanıp emekli olacak çalışan, emeklilik niçiniyle istifa etmek durumundadır.
3- EYT’den yararlanıp emekli olan çalışan işyerinde çalışmaya devam edebilir mi?
Edebilir, lakin patron ile çalışanın ortaklaşa mutabakatı ile olabilir. Çalışan EYT düzenlemesinden yararlanıp emeklilik niçiniyle istifa etmek zorunda olacağından artık patron ile içindeki iş mukavelesi de bitecektir. Patron, emeklilik daha sonrası çalışanın işe devamını isterse, iki taraf içinde yeni bir iş kontratı yapılacaktır. Yeni mukavelesinde eski kaideler geçerli olmayabilir. Bu durum büsbütün patronun inisiyatifindedir.
4- Patron EYT’den emekli olan çalışana kıdem tazminatını taksitle ödeyebilir mi?
İşveren, çalışana kıdem tazminatını peşin ödemek durumundadır. İş Kanunu’nda da taksitle ödeneceğine yönelik bir karar bulunmamaktadır. Fakat patron tazminatı taksitle ödemek ister, çalışan da bunu kabul ederse taksitle ödenebilir. Kaç taksitle ödeneceği de bir daha kanunda yer almamaktadır. Çalışan, taksitle ödenmesini kabul etmezse, patron peşin ödemek zorundadır. Şayet personel, taksitle ödenmesi konusunda anlaşır ve muahedeyi da imzalarsa, faiz talebinden de vazgeçmiş sayılır. Fakat EYT ile patronların kıdem tazminatı konusunda badireye düşeceği sıkça gündemde. Yalnızca EYT özelinde, kıdem tazminatının taksitle ödeneceği istikametinde bir düzenleme yapılırsa; durum değişir. Patronların bu tarafta talebi olduğunu da hatırlatmakta yarar var.
5- EYT’den emekli olup birebir işyerinde işe devam edecek çalışanın kıdem tazminat hakkı nedir?
Çalışan, emekli olduktan daha sonra birebir işyerinde çalışmaya devam edecekse önünde iki seçenek var. Birincisi, patron ile anlaşarak, emekli olduktan evvelki çalıştığı senelera ilişkin kıdem tazminatını alır, bu biçimdece kıdemini sıfırlamış olur. Patron ile yeni bir iş kontratı yaparak çalışmaya devam eder. İkincisi, çalışan, emekli olup, kıdem tazminatını almadan (içeride bırakarak) birebir işyerinde çalışmaya devam eder. Bu durumda da çalışan ile patron içinde kıdem tazminatının alınmadığı, ileri bir tarihte alınacağı tarafında yazılı protokol yapılır.
6- Kıdem tazminatı almadan çalışmaya devam edilirse tazminat ileride nasıl hesaplanır?
Çalışan, kıdem tazminatını ne vakit alacaksa o tarihteki son fiyatı üzerinden tazminat hesaplanıp, ödenir. Örneğin, 2010 yılından beri birebir işyerinde çalışan kişi, Ocak 2023’te EYT’den yararlanıp emekli oldu ve birebir işyerinde çalışmaya devam etti. Patron ile kıdemin sıfırlanması yani tazminat alıp çalışmaya devam edilmesi konusunda anlaşılırsa, Ocak 2023’teki fiyatı üzerinden 12 yıllık kıdem hesaplanır. Yok, kıdem tazminatı sıfırlanmadan çalışmaya devam edilecekse, diyelim ki 2025 yılının Ocak ayında işten ayrılırsa, o tarihteki fiyatı üzerinden 15 yıllık kıdem hesaplanır.
7- EYT düzenlemesi ile çalışanın işe devam etmesi halinde patrona prim takviyesi verilecek mi?
Emekli olduktan daha sonra çalışanların emekli aylıkları kesilmeden çalışmaya devam etmeleri için Toplumsal Güvenlik Takviye Primi (SGDP) ismi altında prim kesintisi yapılıyor. Lakin bu durum patrona bir maliyet yüklüyor. Şöyle ki, 4/A yani SSK statüsünde çalışanların SGDP kesinti oranı yüzde 32; bunun yüzde 7.5’u çalışandan, yüzde 24.5’u patrondan kesiliyor. halbuki çalışan emekli olmadan evvel patrondan kesilen fiyat -Hazine dayanağı düşünüldüğünde- yüzde 17.5. Bu durumda, EYT’den emekli olan kişi çalışmaya devam ettiğinde patrondan 5 puan daha fazla prim kesiliyor. EYT ile birlikte ortadaki bu 5 puanlık farkın kaldırılmasına yönelik bir düzenleme yapılması bekleniyor.
Hürriyet gazetesi muharriri Noyan Doğan bugünkü köşesine EYT düzenlemesinin patronlarla ilgili kısmını taşıdı.
İşte, EYT’de patronların ve çalışanların merak ettikleri sorular ve cevapları:
1- EYT niçiniyle patron, çalışanı emekliliğe zorlayabilir mi?
Zorlayamaz. Emeklilik niçiniyle iş kontratını sonlandırma hakkı çalışana ilişkin bir haktır. Patron, çalışanı zorla emekli edemez. Fakat, istisnai durumlar var. Şayet patron işyeri kurallarını belirlemiş ve emekliliği gelenlerin işe devam etmemesi üzere bir kuralı da kural koşmuşsa bu biçimde çalışan emekli edilebilir. Bu durumda da tüm çalışanların bu kuralları kabul etmesi ve imzalaması gerekiyor. Çalışanların imzalamadığı, patronun kendi kendine koyduğu kuralların iş kanunu karşısında bir kıymeti yoktur, çalışanı da bağlamaz.
2- EYT’den yararlanacak çalışan istifa etmek zorunda mı?
EYT düzenlemesinden yararlanıp emekli olacak çalışan, emeklilik niçiniyle istifa etmek durumundadır.
3- EYT’den yararlanıp emekli olan çalışan işyerinde çalışmaya devam edebilir mi?
Edebilir, lakin patron ile çalışanın ortaklaşa mutabakatı ile olabilir. Çalışan EYT düzenlemesinden yararlanıp emeklilik niçiniyle istifa etmek zorunda olacağından artık patron ile içindeki iş mukavelesi de bitecektir. Patron, emeklilik daha sonrası çalışanın işe devamını isterse, iki taraf içinde yeni bir iş kontratı yapılacaktır. Yeni mukavelesinde eski kaideler geçerli olmayabilir. Bu durum büsbütün patronun inisiyatifindedir.
4- Patron EYT’den emekli olan çalışana kıdem tazminatını taksitle ödeyebilir mi?
İşveren, çalışana kıdem tazminatını peşin ödemek durumundadır. İş Kanunu’nda da taksitle ödeneceğine yönelik bir karar bulunmamaktadır. Fakat patron tazminatı taksitle ödemek ister, çalışan da bunu kabul ederse taksitle ödenebilir. Kaç taksitle ödeneceği de bir daha kanunda yer almamaktadır. Çalışan, taksitle ödenmesini kabul etmezse, patron peşin ödemek zorundadır. Şayet personel, taksitle ödenmesi konusunda anlaşır ve muahedeyi da imzalarsa, faiz talebinden de vazgeçmiş sayılır. Fakat EYT ile patronların kıdem tazminatı konusunda badireye düşeceği sıkça gündemde. Yalnızca EYT özelinde, kıdem tazminatının taksitle ödeneceği istikametinde bir düzenleme yapılırsa; durum değişir. Patronların bu tarafta talebi olduğunu da hatırlatmakta yarar var.
5- EYT’den emekli olup birebir işyerinde işe devam edecek çalışanın kıdem tazminat hakkı nedir?
Çalışan, emekli olduktan daha sonra birebir işyerinde çalışmaya devam edecekse önünde iki seçenek var. Birincisi, patron ile anlaşarak, emekli olduktan evvelki çalıştığı senelera ilişkin kıdem tazminatını alır, bu biçimdece kıdemini sıfırlamış olur. Patron ile yeni bir iş kontratı yaparak çalışmaya devam eder. İkincisi, çalışan, emekli olup, kıdem tazminatını almadan (içeride bırakarak) birebir işyerinde çalışmaya devam eder. Bu durumda da çalışan ile patron içinde kıdem tazminatının alınmadığı, ileri bir tarihte alınacağı tarafında yazılı protokol yapılır.
6- Kıdem tazminatı almadan çalışmaya devam edilirse tazminat ileride nasıl hesaplanır?
Çalışan, kıdem tazminatını ne vakit alacaksa o tarihteki son fiyatı üzerinden tazminat hesaplanıp, ödenir. Örneğin, 2010 yılından beri birebir işyerinde çalışan kişi, Ocak 2023’te EYT’den yararlanıp emekli oldu ve birebir işyerinde çalışmaya devam etti. Patron ile kıdemin sıfırlanması yani tazminat alıp çalışmaya devam edilmesi konusunda anlaşılırsa, Ocak 2023’teki fiyatı üzerinden 12 yıllık kıdem hesaplanır. Yok, kıdem tazminatı sıfırlanmadan çalışmaya devam edilecekse, diyelim ki 2025 yılının Ocak ayında işten ayrılırsa, o tarihteki fiyatı üzerinden 15 yıllık kıdem hesaplanır.
7- EYT düzenlemesi ile çalışanın işe devam etmesi halinde patrona prim takviyesi verilecek mi?
Emekli olduktan daha sonra çalışanların emekli aylıkları kesilmeden çalışmaya devam etmeleri için Toplumsal Güvenlik Takviye Primi (SGDP) ismi altında prim kesintisi yapılıyor. Lakin bu durum patrona bir maliyet yüklüyor. Şöyle ki, 4/A yani SSK statüsünde çalışanların SGDP kesinti oranı yüzde 32; bunun yüzde 7.5’u çalışandan, yüzde 24.5’u patrondan kesiliyor. halbuki çalışan emekli olmadan evvel patrondan kesilen fiyat -Hazine dayanağı düşünüldüğünde- yüzde 17.5. Bu durumda, EYT’den emekli olan kişi çalışmaya devam ettiğinde patrondan 5 puan daha fazla prim kesiliyor. EYT ile birlikte ortadaki bu 5 puanlık farkın kaldırılmasına yönelik bir düzenleme yapılması bekleniyor.