İZMİR – Ayasofya’daki ‘İmparatorluk Kapısı’nda tahribat meydana geldiği haberlerinin akabinde Vakıflar Genel Müdürlüğü evvel inceleme yapılması için idari ve teknik olmak üzere iki müfettiş nazaranvlendirildiğini çabucak sonrasında da ‘güvenlik zaafiyeti olmadığını’ deklare etti.
Sanat Tarihi Derneği Lideri Şerif Yaşar ise, olayla ilgili cürüm duyurusunda bulunacaklarını belirtirken, Vakıflar Genel Müdürlüğü kapıdaki aşınma ve tahribatın, “ahşabın olağan süreçte yıpranması ve ufak dokunmalar” kararı oluştuğu savunuyordu. Yaşar konuştukları bir nazaranvlinin de, “İnsanlar burayı kutsal sayıyor, oradan geçerken kapı modüllerini da kutsal sayıp ağızlarına atıyorlar” söylemiş olduğini söylüyordu.
Ayasofya’da oluşan tahribatta bir güvenlik zafiyeti kelam konusu mu? Yapının iki yıl evvel bir daha ibadete açılmış olması mı bu duruma yol açtı? Yoksa bu üzere problemler daima yaşanıyor muydu? Sorularımızı Bizans Sanatı uzmanı Hayri Fehmi Yılmaz ve sanat tarihçisi Abdullah Deveci’ye yönelttik.
‘İLK SEFER BU TÜRLÜ BİR ŞEY OLMUŞ ÜZERE YAPILIYOR’
Toplumsal medya mecralarının bu problemleri çözmekten epey popülize ederek sorun çıkarma gereksiniminde olduğunu belirten Hayri Fehmi Yılmaz, “Dünyanın her yerinde her vakit olan bir kıssa için burada birinci sefer bu biçimde bir şey olmuş üzere yapılıyor. halbuki bu ne birincidir ne de tektir! Ne de yalnızca bizim ülkemizde yapılmıştır. Değerli olan ziyaretçi idaresine dikkat etmektir. Bırakın kesim almayı, geçerken kapıyı ellemek bile binlerce ziyaretçisi olan bir anıt yapıtta dehşetli bir tahribata niye olur” dedi.
.
Prof. Dr. İlber Ortaylı’nın hususla ilgili olarak Habertürk TV’de yaptığı, “birilerinin ‘İmparator Kapısı’ denildiği için rahatsız olduğu” açıklaması hakkında yorumunu sorduğumuz Yılmaz, “Geçidin ismi ‘İmparatorluk Kapısı’dır. Fakat kapı kanatları Sultan Abdülmecit bölümünde mimar Fossati tarafınca yapılmıştır. Osmanlılar ona Ayasofya’nın cümle kapısı diyorlardı. Geçidin kendisi, yani çerçevesi Bizans’tır, kapı kanatları ise Sultan Abdülmecit periyoduna aittir. ötürüsıyla Bizans değil, Osmanlı tahrip edildi” diyerek kelamlarına şu biçimde devam etti:
“Kimse aslında tam olarak ne olduğunu bilmiyor. Yani bu bir kasıtlı tahribat mı, yoksa beşerler bir şey taşırken mi bu kapıya çarptılar? Ortalıkta müthiş bir toz duman var. Müzelerimizde de bütün bu dev anıt eserlerimizde de maalesef bu cins olaylar oluyor. Bu tahribat ne birinci ne de son. Ancak artık, ‘Ayasofya, camii oldu. İşte bu yüzden bunlar başına geliyor’ deyip buradan bir gol atmaya çalışanlar var. ‘Aman camii oldu bir kusur olmasın. Olsa da sessizliği sağlayalım’ diyenler var. halbuki maalesef kullanıcılar tarafınca ülkemizde de dünyada da olağanüstü bir tahribat var. Bizim sonuna kadar önlemimizi almamız, denetim etmemiz gerekiyor. Ayasofya’da çalışan bütün ibadet ve paklık vazifelilerinin kesinlikle bir eğitimden geçirilmesi gerekiyor.”
‘TAHRİBATIN ÇOK SAYIDA niçinİ OLABİLİR’
Yılmaz, değerlendirmesinde Ayasofya’da meydana gelen tahribatın mümkün boyutlarını ise şu biçimde anlattı:
“Bu tahribatlar kullanıcısından gelir, ziyaretçisinden gelir, ibadet için gelen bireylerden gelir. Bir kısmı yalnızca vandaldır. örneğin yolda yürürken yanı başında duran ağacın bir yaprağını koparır. Niçin yaptığını kendi de bilmez fakat o ziyanı verir. Kısmını kırar, yaprağını koparır ve yoluna o denli devam eder. Keyif için tahrip eder. Lakin bir de hatıra diye çalmaya çalışanlar vardır. Ayasofya meselain haricinde bu tip yerleri ziyaret edenler orasından burasından bir küçük hatıra almaya çalışır. Ne yazık ki mükemmel 15-16. yüzyıl türbe ve mescitlerinin kapılarından bir kesim sedef alıp yoluna devam eden o kadar epey insan var ki… Buralardaki kapılar büyük ölçüde üzerlerindeki bezemeleri kaybetmiş durumda. Olağan hırsızları unutmamak lazım. Bunlar yapıların aksamını hatıra diye değil de makus niyetle çalıyorlar. Bir de en son küme olarak inananları sayabiliriz. Bunlar da şifa bulmak için yapılardan yanlarına bir şey alırlar. Yani kutsal hatıra toplamaya çalışırlar. Örneğin bir türbeye masraf ve örtüsünden bir kesim kesip alır. Onu üzerinde taşırsa belalardan kurtulacağına, rahmet getireceğine, kendisine kısmet getireceğine inanır.”
.
‘EN KIYMETLİ HANDİKAP AĞIR ZİYARETÇİ SİRKÜLASYONUDUR’
Ayasofya’nın bir kapısının ahşap materyalli olduğu anlaşılan kısmında tahribat yaşandığını basından öğrendiğini belirten Abdullah Deveci ise, “Çeşitli memleketler arası mukaveleleri imzalamış ve kozmik kültüre hürmet gösterilen bir ülkede yapılması gereken mimarlık tarihi, arkeoloji ve sanat tarihi disiplinlerinin tekliflerini dikkate almaktır” değerlendirmesini yaptı.
Ayasofya müzeyken yapılan denetimli giriş-çıkış, kâfi güvenlik işçisi ve uygulamaların, yapı ibadete açıldıktan daha sonra da devam etmesi gerektiğinin altını çizen Deveci, kelamlarına şu biçimde devam etti:
“Bu uygulamanın en kıymetli handikabı ağır ziyaretçi sirkülasyonudur. Bu da çözülmeyecek bir şey değildir. Bu mevzuda uygun işleyen ağır ziyaretçi düzenlemeleri için hayli sayıda örnekten biri Roma/Vatikan San Pietro Kilisesi’dir. Tarihi, siyasi, mimarlık, sanat… Bunlardan hangi kıstası alırsanız alın İstanbul Ayasofya ile San Pietro Kilisesi kıymet açısından epey benzeridir. San Pietro’da emsal bir olay olsaydı, yer yerinden oynardı. Ancak Ayasofya’da Vakıflar Genel Müdürlüğü son noktayı koydu: Her şey denetim altında!”
‘BAŞKA KAVRAMLAR KULLANMAK LAZIM’
Kapının bronz olduğu, bu kuvvetli kapıda tahribin de taammüden mümkün olacağı halinde açıklamalara dikkat çeken Deveci, son olarak şöyleki konuştu:
“Ayasofya’da tümüyle bronzdan yapılmış tek kapı, Tarsus’tan getirilen Pagan bir tapınağın kapısı olan MÖ 2. yüzyıla ilişkin bir devşirme materyaldir. İmparatorluk Kapısı ise bronz çerçeveli meşe gereçten yapılmıştır. Tahrip olan kapının hangi kapı olduğu konusunda açık anlatım olmadığından detaylı ve anlaşılır tarif yapmak güç. Lakin şu mevzuda bir netliğe gereksinimimiz var: Ayasofya kelam konusu olduğunda, daima yapıldığı üzere ‘fetih’, ‘namus’ üzere kavramlar yerine insanlık tarihi, miras, arkeoloji, mimarlık tarihi ve sanat tarihi kavramlarıyla konuşmak yerinde olacaktır. Bu kavramlarla beşerler daha sağlıklı düşünür. İstanbul’da fethedilecek yer kaldı mı? Bilmiyorum. Benim İstanbul’un ve ötürüsıyla Ayasofya’nın Türkiye Cumhuriyeti Devleti sonları ortasında olduğu konusunda kuşkum yok. Bu değişmeyecek de.”
Sanat Tarihi Derneği Lideri Şerif Yaşar ise, olayla ilgili cürüm duyurusunda bulunacaklarını belirtirken, Vakıflar Genel Müdürlüğü kapıdaki aşınma ve tahribatın, “ahşabın olağan süreçte yıpranması ve ufak dokunmalar” kararı oluştuğu savunuyordu. Yaşar konuştukları bir nazaranvlinin de, “İnsanlar burayı kutsal sayıyor, oradan geçerken kapı modüllerini da kutsal sayıp ağızlarına atıyorlar” söylemiş olduğini söylüyordu.
Ayasofya’da oluşan tahribatta bir güvenlik zafiyeti kelam konusu mu? Yapının iki yıl evvel bir daha ibadete açılmış olması mı bu duruma yol açtı? Yoksa bu üzere problemler daima yaşanıyor muydu? Sorularımızı Bizans Sanatı uzmanı Hayri Fehmi Yılmaz ve sanat tarihçisi Abdullah Deveci’ye yönelttik.
‘İLK SEFER BU TÜRLÜ BİR ŞEY OLMUŞ ÜZERE YAPILIYOR’
Toplumsal medya mecralarının bu problemleri çözmekten epey popülize ederek sorun çıkarma gereksiniminde olduğunu belirten Hayri Fehmi Yılmaz, “Dünyanın her yerinde her vakit olan bir kıssa için burada birinci sefer bu biçimde bir şey olmuş üzere yapılıyor. halbuki bu ne birincidir ne de tektir! Ne de yalnızca bizim ülkemizde yapılmıştır. Değerli olan ziyaretçi idaresine dikkat etmektir. Bırakın kesim almayı, geçerken kapıyı ellemek bile binlerce ziyaretçisi olan bir anıt yapıtta dehşetli bir tahribata niye olur” dedi.
.
Prof. Dr. İlber Ortaylı’nın hususla ilgili olarak Habertürk TV’de yaptığı, “birilerinin ‘İmparator Kapısı’ denildiği için rahatsız olduğu” açıklaması hakkında yorumunu sorduğumuz Yılmaz, “Geçidin ismi ‘İmparatorluk Kapısı’dır. Fakat kapı kanatları Sultan Abdülmecit bölümünde mimar Fossati tarafınca yapılmıştır. Osmanlılar ona Ayasofya’nın cümle kapısı diyorlardı. Geçidin kendisi, yani çerçevesi Bizans’tır, kapı kanatları ise Sultan Abdülmecit periyoduna aittir. ötürüsıyla Bizans değil, Osmanlı tahrip edildi” diyerek kelamlarına şu biçimde devam etti:
“Kimse aslında tam olarak ne olduğunu bilmiyor. Yani bu bir kasıtlı tahribat mı, yoksa beşerler bir şey taşırken mi bu kapıya çarptılar? Ortalıkta müthiş bir toz duman var. Müzelerimizde de bütün bu dev anıt eserlerimizde de maalesef bu cins olaylar oluyor. Bu tahribat ne birinci ne de son. Ancak artık, ‘Ayasofya, camii oldu. İşte bu yüzden bunlar başına geliyor’ deyip buradan bir gol atmaya çalışanlar var. ‘Aman camii oldu bir kusur olmasın. Olsa da sessizliği sağlayalım’ diyenler var. halbuki maalesef kullanıcılar tarafınca ülkemizde de dünyada da olağanüstü bir tahribat var. Bizim sonuna kadar önlemimizi almamız, denetim etmemiz gerekiyor. Ayasofya’da çalışan bütün ibadet ve paklık vazifelilerinin kesinlikle bir eğitimden geçirilmesi gerekiyor.”
‘TAHRİBATIN ÇOK SAYIDA niçinİ OLABİLİR’
Yılmaz, değerlendirmesinde Ayasofya’da meydana gelen tahribatın mümkün boyutlarını ise şu biçimde anlattı:
“Bu tahribatlar kullanıcısından gelir, ziyaretçisinden gelir, ibadet için gelen bireylerden gelir. Bir kısmı yalnızca vandaldır. örneğin yolda yürürken yanı başında duran ağacın bir yaprağını koparır. Niçin yaptığını kendi de bilmez fakat o ziyanı verir. Kısmını kırar, yaprağını koparır ve yoluna o denli devam eder. Keyif için tahrip eder. Lakin bir de hatıra diye çalmaya çalışanlar vardır. Ayasofya meselain haricinde bu tip yerleri ziyaret edenler orasından burasından bir küçük hatıra almaya çalışır. Ne yazık ki mükemmel 15-16. yüzyıl türbe ve mescitlerinin kapılarından bir kesim sedef alıp yoluna devam eden o kadar epey insan var ki… Buralardaki kapılar büyük ölçüde üzerlerindeki bezemeleri kaybetmiş durumda. Olağan hırsızları unutmamak lazım. Bunlar yapıların aksamını hatıra diye değil de makus niyetle çalıyorlar. Bir de en son küme olarak inananları sayabiliriz. Bunlar da şifa bulmak için yapılardan yanlarına bir şey alırlar. Yani kutsal hatıra toplamaya çalışırlar. Örneğin bir türbeye masraf ve örtüsünden bir kesim kesip alır. Onu üzerinde taşırsa belalardan kurtulacağına, rahmet getireceğine, kendisine kısmet getireceğine inanır.”
.
‘EN KIYMETLİ HANDİKAP AĞIR ZİYARETÇİ SİRKÜLASYONUDUR’
Ayasofya’nın bir kapısının ahşap materyalli olduğu anlaşılan kısmında tahribat yaşandığını basından öğrendiğini belirten Abdullah Deveci ise, “Çeşitli memleketler arası mukaveleleri imzalamış ve kozmik kültüre hürmet gösterilen bir ülkede yapılması gereken mimarlık tarihi, arkeoloji ve sanat tarihi disiplinlerinin tekliflerini dikkate almaktır” değerlendirmesini yaptı.
Ayasofya müzeyken yapılan denetimli giriş-çıkış, kâfi güvenlik işçisi ve uygulamaların, yapı ibadete açıldıktan daha sonra da devam etmesi gerektiğinin altını çizen Deveci, kelamlarına şu biçimde devam etti:
“Bu uygulamanın en kıymetli handikabı ağır ziyaretçi sirkülasyonudur. Bu da çözülmeyecek bir şey değildir. Bu mevzuda uygun işleyen ağır ziyaretçi düzenlemeleri için hayli sayıda örnekten biri Roma/Vatikan San Pietro Kilisesi’dir. Tarihi, siyasi, mimarlık, sanat… Bunlardan hangi kıstası alırsanız alın İstanbul Ayasofya ile San Pietro Kilisesi kıymet açısından epey benzeridir. San Pietro’da emsal bir olay olsaydı, yer yerinden oynardı. Ancak Ayasofya’da Vakıflar Genel Müdürlüğü son noktayı koydu: Her şey denetim altında!”
‘BAŞKA KAVRAMLAR KULLANMAK LAZIM’
Kapının bronz olduğu, bu kuvvetli kapıda tahribin de taammüden mümkün olacağı halinde açıklamalara dikkat çeken Deveci, son olarak şöyleki konuştu:
“Ayasofya’da tümüyle bronzdan yapılmış tek kapı, Tarsus’tan getirilen Pagan bir tapınağın kapısı olan MÖ 2. yüzyıla ilişkin bir devşirme materyaldir. İmparatorluk Kapısı ise bronz çerçeveli meşe gereçten yapılmıştır. Tahrip olan kapının hangi kapı olduğu konusunda açık anlatım olmadığından detaylı ve anlaşılır tarif yapmak güç. Lakin şu mevzuda bir netliğe gereksinimimiz var: Ayasofya kelam konusu olduğunda, daima yapıldığı üzere ‘fetih’, ‘namus’ üzere kavramlar yerine insanlık tarihi, miras, arkeoloji, mimarlık tarihi ve sanat tarihi kavramlarıyla konuşmak yerinde olacaktır. Bu kavramlarla beşerler daha sağlıklı düşünür. İstanbul’da fethedilecek yer kaldı mı? Bilmiyorum. Benim İstanbul’un ve ötürüsıyla Ayasofya’nın Türkiye Cumhuriyeti Devleti sonları ortasında olduğu konusunda kuşkum yok. Bu değişmeyecek de.”