Dün sabah radyoda Buyruk Can İğrek’in bugünlerde sıkça kulağıma çarpan ve dinleyenin lisanına çabucak dolanması beklenen müziğine denk geldim bir daha. İsmi ‘Kor’. Diyor ki bir yerinde,
“Belediyenin tüm hoparlörlerinden
Müzeyyen çalınsın
Vazgeçmişsin benden”
En epeyce onun sesinden aşina olduğumuz müzikte dediği üzere, “Şarkılar seni söyler, lisanlarda nağme adın”… Bir müzikte ismi en epey geçen müzikçi olabilir Müzeyyen Senar. Bu unvanı tahminen paylaşıyor olduğu Sezen’in, kelamlarını merhum Meral Okay’la yazdığı ‘bir daha mi Çiçek’ bunun en hoş örneklerinden biri:
“Kur masayı Madam Despina
Kirli beyaz muşamba örtüleri ser
Çek sediri asmanın altına
Yanında bir ince Müzeyyen Abla”
Akla bir iki kadehle demlenirken çekilen “of” düştüğünde “Müzeyyen” bir sihirli sözcük üzere, anasona eşlik eden bir parola üzere dökülüverir dudaktan. Geçmişi onunla özleriz bir de, Hüsnü Arkan’ın ‘Hatırla’sında da olduğu üzere:
“Kilitli sır küpü konutlar
Kim bilir ne incindiler
Müzeyyen’in sesi nasıl hoş
Hatırla kalbim…”
En sevdiğim sinemalardan biri de onun sesiyle başlıyor:
“Umut Sinema Sunar: Muhsin Bey”
Sinemada hiç izleyemedim lakin televizyondan hatırladığım kadarıyla sinemanın giriş jeneriğinde ekranda “Şener Şen” yazdığı anda o eşsiz ses başlıyordu söylemeye: “Ağlamakla, inlemekle ömrüm gelip geçiyor…”
Tüm sinemaya ruhunu veren biraz da o müzik, o sestir; “bizim müziğimiz” diyebileceğimiz çabucak her şeye ruhunu biraz katması üzere…
Soprano sesinin sonlarını kullanmaktan çekinmiyor, nağmesini de hançeresini de esirgemiyor. bir daha de sinemanın o sakin, o mağlup, o neredeyse uhrevi huzur ve huzursuzluk halini resmeden havasına o kadar uygun ki. Zira pekâlâ yapabilecekken çığlık atarcasına söylemiyor Müzeyyen Senar. Bunun yerine, sesinin farklı katmanlarda dokunduğu müzik kelamlarının altını gerektiğince çizerek gösteriyor maharetini. Kelamları okuyor, kelamları hissediyor, kelamları söylerken dinliyor. Bu yüzden kimi vakit müzik söylerken kendini dinleyip ağladığını itiraf ediyor. Bir yıldız olarak parlamaya başladığı bölümde kimi müzikçilerin üslubu olan, daha sonra daha sonra modaya dönüşen “oktavın uçlarında bağırabildiğin kadar bağırmak” lüzumsuzluğuna da hiç düşmüyor.
“Şimdi bağırdınız mı alkış yapıyorlar” diyor, 1988’deki bir söyleşisinde.
20 yıl kadar evvel Klasik Türk Müziği’ne merak saldığımda elime geçen bir CD setinde Lemî Atlı’nın Hicâz müziği ‘Hastayım Yalnızım Seni Yanımda’yı dinleme bahtına eriştim. Bir vakit, öbür bir yerde de duyabilirdim doğal Müzeyyen Senar’ın bu yorumunu ancak o güne bir mana atfetmeyi seviyorum. O sese vuruldum. 90’lı yılların sonunda bir efsane olarak tekrar ortaya çıkan, Sezen’le, Tarkan’la, Nilüfer’le, Ajda’yla düetler yapan Müzeyyen’i de severdim natürel. Bir havası, bir endamı vardı. “O yaşta” o denli müzik söyleyebiliyor, bir abla üzere herkesi kucaklıyor, artık epeyce değişmiş sesinin sonlarında yapabileceğini en hoş biçimde yapıyordu. Fakat keşfettiğim Müzeyyen’de fazlaca öteki bir şey vardı: Hayır, o sadece geçmişten bugüne uzandığı, yalnızca Mustafa Kemal’e müzik söylemiş olduği, yalnızca yüzlerce taş plak kaydettiği için kıymetli değildi, anladım. 20’li yaşlarını duyduğum bu bayan dayanılmaz müzik söylüyordu. Üstelik müziklerin kaydedilmeye başlandığı yılları düşündükçe, kendisindilk evvel pek az bayan sesinin kaydedildiğini, ötürüsıyla aslında bu tanıdık ve daha sonradan takip ve taklit edilen müzik icra etme biçiminin büyük ölçüde onun yapıtı olduğunu fark ettim.
daha sonradan epey meşhur olan ‘Ormancı’ türküsünün kayda alınmış birinci yorumu, Türk Sanat Müziği’nin kendinden daha sonraki söyleyiş usulüne nasıl tesir ettiğini anlamak için açık bir örnektir tahminen lakin birebir yorum aslında arabeskin birinci bayan yıldızlarının ve kentlileşme uğraşındaki birinci Türk Halk Müziği bayan yorumcularının da nereden beslendiğine dair farklı ayrıntılar sunar dinleyiciye. Hece sonlarındaki feminen nağmeler, iç çekmeler, gırtlak oyunları…
“Tavrımı taklit ettiler demek güzel değil, peşimden geldiler diyelim” diyor Sadun Aren’le bir sohbetinde: “Ama tutum mı bilmiyorum, ben içten söylüyorum, içimden ne geliyorsa o denli…” O içtenlik Senar’dan dinleyicisine akıyordu sahiden de. Peşinden giden kimi müzikçiler da onun üzere büyük icracılar oldu fakat hepsi o nağmeleri, o iç çekmeleri o kadar içten yapamadı zannediyorum.
Klasikçiydi. Bunu birden fazla vakit kendisinin tercih ettiği, önerilen biroldukca yeni besteyi, eskinin ruhunu vermediğini düşündüğü için reddettiği söylenir. Türküleri saymazsak, klasikten en uzağa düşebilecek yorumları, Şükrü Tunar, Selahattin Pınar üzere büyük bestekârların “orta şarkı” yorumlarıdır. Bu tutumuyla, yani tüm popülaritesine karşın fanteziye, arabeske veya 80’li senelerla birlikte TRT’ye de hâkim olan melez yeni – Türk Sanat Müziği rüzgârına kapılmamasıyla tutumunun son temsilci olduğunu tescil etti.
Senar, Bursa’da doğar, annesinin peşinden İstanbul’a göçer. 1932’de evvel Üsküdar Musiki Cemiyeti’ne, çabucak akabinde Kadıköy Şark Musiki Cemiyeti’ne girer. Udi Hayriye Hanım ve Kemal Niyazi bu kendine has genç hanımı Senar’ın tabiriyle “kaparlar”. Bu ikilinin Altıyol’daki konutunda meşk etmeye başlarlar. Lemî Atlı üzere bestekârlar bu meskeni sık sık ziyaret eder, yapıtlarını Müzeyyen Senar’a geçerler. Çabucak akabinde gelen radyo macerasının başlarında çabucak hemen o kadar genç ve ufak tefektir ki, mikrofona yetişebilmesi için, üst üste konan taş plak kutularının üzerine çıkması gerekir.
1933’te Sahibinin Sesi’ne kaydettiği birinci plakla başlayan plak serüveni, birçok Odeon etiketiyle yayınlanan 200’den çok taş plaktan oluşan bir külliyata dönüşür. Plak, kaset ve CD periyodundaki albümleriyle birlikte yüzlerceyi bulan albümlerinin sayısını bilmez. Dünyanın büyük başşehirlerinde, sanat kentlerinde binlere konserler verir; yalnız ABD’de 20’ye yakın defa sahne alır.
50’li senelerda başlayan büyük gazino dalgasının yıldızı emsalsiz odur. Gazino işini pek sevmese de uzun yıllar sahne alır, almakla kalmayıp bu işin kurallarını belirler. Türkülerin repertuarındaki yükü aslında gazino programlarıyla ilgilidir. Kalabalık saz kümelerinden pek hazzetmez, gerekmedikçe de büyük küme talep etmez. Bunun yerine sesinin kuvvetli halde duyulabildiği, seyircisinin muhayyilesine direkt hükmedebildiği bir sahne dizaynıyla çıkar gazinolara. Birden fazla vakit pürdikkat dinlense de, gerektiğinde eğlendirmeyi, alkışlatmayı, türkülere eşlik ettirmeyi de bilir.
Gazinoya giden kimi beyefendilerin, sesi su üzere akan bu hanımı bir de kanlı canlı görüp âşık olmamak için sırtlarını dönerek dinlediği büyük yıldız, gündelik hayatında mevzu komşuyla vakit geçirmeyi, mutfaktaki maharetini paylaşmayı, konut işleriyle uğraşmayı, örneğin dikiş dikmeyi pek sever. Artık bize birkaç açıdan enteresan ve tartışmalı gelse de yeni vakit içinderda anlaşılamayacak bir tevazu…
Müzeyyen Senar’ı 2015’te bir şubatta, bugünün yıldönümünde sonsuz seyahate uğurladık. İsmini Dede Efendi’nin, Artaki Candan’ın, Tamburi Güzel’in, Deniz Kızı Eftalya’nın, Udi Hrant’ın, Münir Nurettin’in, Saadettin Kaynak’ın ve daha kacının yanına yazdık. O listeye Zeki Müren’i de eklemeli doğal…
Fakat en sevdiğim listeyle, benim büyük üçlümle bitiriyorum.
Safiye Ayla’yı, Hamiyet Yüceses’i ve Müzeyyen Senar’ı birlikte anıyor ve bu satırları okuyanlara şu üç şarkıyı art geriye dinlemeyi öneriyorum:
‘Sine-i Sûzânıma Âhım Yeter’ / Safiye Ayla
‘Bakmıyor Çeşm-i Siyah Feryade’ / Hamiyet Yüceses
‘Koklasam Saçlarını tâ Fecre Kadar’ / Müzeyyen Senar
“Belediyenin tüm hoparlörlerinden
Müzeyyen çalınsın
Vazgeçmişsin benden”
En epeyce onun sesinden aşina olduğumuz müzikte dediği üzere, “Şarkılar seni söyler, lisanlarda nağme adın”… Bir müzikte ismi en epey geçen müzikçi olabilir Müzeyyen Senar. Bu unvanı tahminen paylaşıyor olduğu Sezen’in, kelamlarını merhum Meral Okay’la yazdığı ‘bir daha mi Çiçek’ bunun en hoş örneklerinden biri:
“Kur masayı Madam Despina
Kirli beyaz muşamba örtüleri ser
Çek sediri asmanın altına
Yanında bir ince Müzeyyen Abla”
Akla bir iki kadehle demlenirken çekilen “of” düştüğünde “Müzeyyen” bir sihirli sözcük üzere, anasona eşlik eden bir parola üzere dökülüverir dudaktan. Geçmişi onunla özleriz bir de, Hüsnü Arkan’ın ‘Hatırla’sında da olduğu üzere:
“Kilitli sır küpü konutlar
Kim bilir ne incindiler
Müzeyyen’in sesi nasıl hoş
Hatırla kalbim…”
En sevdiğim sinemalardan biri de onun sesiyle başlıyor:
“Umut Sinema Sunar: Muhsin Bey”
Sinemada hiç izleyemedim lakin televizyondan hatırladığım kadarıyla sinemanın giriş jeneriğinde ekranda “Şener Şen” yazdığı anda o eşsiz ses başlıyordu söylemeye: “Ağlamakla, inlemekle ömrüm gelip geçiyor…”
Tüm sinemaya ruhunu veren biraz da o müzik, o sestir; “bizim müziğimiz” diyebileceğimiz çabucak her şeye ruhunu biraz katması üzere…
Soprano sesinin sonlarını kullanmaktan çekinmiyor, nağmesini de hançeresini de esirgemiyor. bir daha de sinemanın o sakin, o mağlup, o neredeyse uhrevi huzur ve huzursuzluk halini resmeden havasına o kadar uygun ki. Zira pekâlâ yapabilecekken çığlık atarcasına söylemiyor Müzeyyen Senar. Bunun yerine, sesinin farklı katmanlarda dokunduğu müzik kelamlarının altını gerektiğince çizerek gösteriyor maharetini. Kelamları okuyor, kelamları hissediyor, kelamları söylerken dinliyor. Bu yüzden kimi vakit müzik söylerken kendini dinleyip ağladığını itiraf ediyor. Bir yıldız olarak parlamaya başladığı bölümde kimi müzikçilerin üslubu olan, daha sonra daha sonra modaya dönüşen “oktavın uçlarında bağırabildiğin kadar bağırmak” lüzumsuzluğuna da hiç düşmüyor.
“Şimdi bağırdınız mı alkış yapıyorlar” diyor, 1988’deki bir söyleşisinde.
20 yıl kadar evvel Klasik Türk Müziği’ne merak saldığımda elime geçen bir CD setinde Lemî Atlı’nın Hicâz müziği ‘Hastayım Yalnızım Seni Yanımda’yı dinleme bahtına eriştim. Bir vakit, öbür bir yerde de duyabilirdim doğal Müzeyyen Senar’ın bu yorumunu ancak o güne bir mana atfetmeyi seviyorum. O sese vuruldum. 90’lı yılların sonunda bir efsane olarak tekrar ortaya çıkan, Sezen’le, Tarkan’la, Nilüfer’le, Ajda’yla düetler yapan Müzeyyen’i de severdim natürel. Bir havası, bir endamı vardı. “O yaşta” o denli müzik söyleyebiliyor, bir abla üzere herkesi kucaklıyor, artık epeyce değişmiş sesinin sonlarında yapabileceğini en hoş biçimde yapıyordu. Fakat keşfettiğim Müzeyyen’de fazlaca öteki bir şey vardı: Hayır, o sadece geçmişten bugüne uzandığı, yalnızca Mustafa Kemal’e müzik söylemiş olduği, yalnızca yüzlerce taş plak kaydettiği için kıymetli değildi, anladım. 20’li yaşlarını duyduğum bu bayan dayanılmaz müzik söylüyordu. Üstelik müziklerin kaydedilmeye başlandığı yılları düşündükçe, kendisindilk evvel pek az bayan sesinin kaydedildiğini, ötürüsıyla aslında bu tanıdık ve daha sonradan takip ve taklit edilen müzik icra etme biçiminin büyük ölçüde onun yapıtı olduğunu fark ettim.
daha sonradan epey meşhur olan ‘Ormancı’ türküsünün kayda alınmış birinci yorumu, Türk Sanat Müziği’nin kendinden daha sonraki söyleyiş usulüne nasıl tesir ettiğini anlamak için açık bir örnektir tahminen lakin birebir yorum aslında arabeskin birinci bayan yıldızlarının ve kentlileşme uğraşındaki birinci Türk Halk Müziği bayan yorumcularının da nereden beslendiğine dair farklı ayrıntılar sunar dinleyiciye. Hece sonlarındaki feminen nağmeler, iç çekmeler, gırtlak oyunları…
“Tavrımı taklit ettiler demek güzel değil, peşimden geldiler diyelim” diyor Sadun Aren’le bir sohbetinde: “Ama tutum mı bilmiyorum, ben içten söylüyorum, içimden ne geliyorsa o denli…” O içtenlik Senar’dan dinleyicisine akıyordu sahiden de. Peşinden giden kimi müzikçiler da onun üzere büyük icracılar oldu fakat hepsi o nağmeleri, o iç çekmeleri o kadar içten yapamadı zannediyorum.
Klasikçiydi. Bunu birden fazla vakit kendisinin tercih ettiği, önerilen biroldukca yeni besteyi, eskinin ruhunu vermediğini düşündüğü için reddettiği söylenir. Türküleri saymazsak, klasikten en uzağa düşebilecek yorumları, Şükrü Tunar, Selahattin Pınar üzere büyük bestekârların “orta şarkı” yorumlarıdır. Bu tutumuyla, yani tüm popülaritesine karşın fanteziye, arabeske veya 80’li senelerla birlikte TRT’ye de hâkim olan melez yeni – Türk Sanat Müziği rüzgârına kapılmamasıyla tutumunun son temsilci olduğunu tescil etti.
Senar, Bursa’da doğar, annesinin peşinden İstanbul’a göçer. 1932’de evvel Üsküdar Musiki Cemiyeti’ne, çabucak akabinde Kadıköy Şark Musiki Cemiyeti’ne girer. Udi Hayriye Hanım ve Kemal Niyazi bu kendine has genç hanımı Senar’ın tabiriyle “kaparlar”. Bu ikilinin Altıyol’daki konutunda meşk etmeye başlarlar. Lemî Atlı üzere bestekârlar bu meskeni sık sık ziyaret eder, yapıtlarını Müzeyyen Senar’a geçerler. Çabucak akabinde gelen radyo macerasının başlarında çabucak hemen o kadar genç ve ufak tefektir ki, mikrofona yetişebilmesi için, üst üste konan taş plak kutularının üzerine çıkması gerekir.
1933’te Sahibinin Sesi’ne kaydettiği birinci plakla başlayan plak serüveni, birçok Odeon etiketiyle yayınlanan 200’den çok taş plaktan oluşan bir külliyata dönüşür. Plak, kaset ve CD periyodundaki albümleriyle birlikte yüzlerceyi bulan albümlerinin sayısını bilmez. Dünyanın büyük başşehirlerinde, sanat kentlerinde binlere konserler verir; yalnız ABD’de 20’ye yakın defa sahne alır.
50’li senelerda başlayan büyük gazino dalgasının yıldızı emsalsiz odur. Gazino işini pek sevmese de uzun yıllar sahne alır, almakla kalmayıp bu işin kurallarını belirler. Türkülerin repertuarındaki yükü aslında gazino programlarıyla ilgilidir. Kalabalık saz kümelerinden pek hazzetmez, gerekmedikçe de büyük küme talep etmez. Bunun yerine sesinin kuvvetli halde duyulabildiği, seyircisinin muhayyilesine direkt hükmedebildiği bir sahne dizaynıyla çıkar gazinolara. Birden fazla vakit pürdikkat dinlense de, gerektiğinde eğlendirmeyi, alkışlatmayı, türkülere eşlik ettirmeyi de bilir.
Gazinoya giden kimi beyefendilerin, sesi su üzere akan bu hanımı bir de kanlı canlı görüp âşık olmamak için sırtlarını dönerek dinlediği büyük yıldız, gündelik hayatında mevzu komşuyla vakit geçirmeyi, mutfaktaki maharetini paylaşmayı, konut işleriyle uğraşmayı, örneğin dikiş dikmeyi pek sever. Artık bize birkaç açıdan enteresan ve tartışmalı gelse de yeni vakit içinderda anlaşılamayacak bir tevazu…
Müzeyyen Senar’ı 2015’te bir şubatta, bugünün yıldönümünde sonsuz seyahate uğurladık. İsmini Dede Efendi’nin, Artaki Candan’ın, Tamburi Güzel’in, Deniz Kızı Eftalya’nın, Udi Hrant’ın, Münir Nurettin’in, Saadettin Kaynak’ın ve daha kacının yanına yazdık. O listeye Zeki Müren’i de eklemeli doğal…
Fakat en sevdiğim listeyle, benim büyük üçlümle bitiriyorum.
Safiye Ayla’yı, Hamiyet Yüceses’i ve Müzeyyen Senar’ı birlikte anıyor ve bu satırları okuyanlara şu üç şarkıyı art geriye dinlemeyi öneriyorum:
‘Sine-i Sûzânıma Âhım Yeter’ / Safiye Ayla
‘Bakmıyor Çeşm-i Siyah Feryade’ / Hamiyet Yüceses
‘Koklasam Saçlarını tâ Fecre Kadar’ / Müzeyyen Senar