Bugün Rimini’de Sant’Agostino Kilisesi’nde bulunan ve İncil müellifi Aziz John’un (Yuhanna) hayatından bir mucizeyi anlatan 14. yüzyıldan kalma bir freskin, Rimini Okulu ressamlarının 1303’de şahit olduğu gerçek bir zelzelesi görselleştirdiği kestirim edilmektedir.
Katolik Kilisesi’ne bağlı dilenci tarikatlardan Aziz Augustine Yoldaşlığı’na ilişkin kilisedeki bu fresk, bir daha bir sarsıntı kararında keşfedilir. 1916 yazındaki sarsıntıdan daha sonra, kilisenin tamiratı esnasında çatlayan sıvalardan birinin altında bir fresk olduğu fark edilir. Bu keşfin akabinde 13. yüzyılın sonunda inşa edilen kilisenin tüm eski freskleri açığa çıkarılır; 1935’te ve 1995’te özel stantlar açılır.
Aziz John’un ömründen mucizeleri içeren freskteki tapınağın yıkılışı hikayesi, Kutsal Kitap’ta yer almaz. Riminili ressamların, 13. yüzyılda Cenova Başpiskoposu Jacopo De Fazio’nun bir ortaya getirdiği el yazmalarından oluşan ve sevgililerin ömür hikayelerinin anlatıldığı Altın Efsane (Legenda Aurea, Golden Legend) isimli derlemedeki anlatıyı temel aldığı kabul edilir.
TAPINAKTAKİ HEYKEL NEREDEN GELDİ?
Kutsal Kitap’ta Aziz John’un Efes’e gelmesindilk evvel, Efeslilerin Aziz Paulus’a gösterdikleri yansıdan bahsedilir. Resullerin İşleri kitabında Efesli kuyumcular, elle yapılan idolleri yasaklayan Hıristiyanlığın yayılmasının, onları işsiz bırakacağını sav ederek azize karşı çıkarlar ve tiyatroda toplanıp “Efesosluların Artemis’i büyüktür” diye bağırırlar. Kentin katibi, Artemis Tapınağı’nda bulunan heykelin ‘gökten geldiğini’ söyleyerek halkı sakinleştirir, Aziz Paulus ise kenti terk etmek zorunda kalır. Kutsal Kitap’taki bu söz yüzünden, Artemis tapınağındaki tanrıça heykelinin bir meteor modülü olabileceği düşünülmektedir.
Altın Efsane’deki anlatıma göre, Aziz John ikinci sefer kente geldiğinde Efesliler ondan tanrıçaya adakta bulunmasını isterler fakat aziz bunu kabul etmeyip Efeslilere bir teklifte bulunur: İsa’ya dua edip Artemis’in tapınağının yıkılmasını isteyecektir. Şayet bu gerçekleşirse bu biçimde Efeslilerin İsa’nın daha kuvvetli olduğunu kabul ederek Artemis’e tapmayı bırakmalarını talep eder. Efesliler bu teklifi kabul eder. Aziz John’un duasının akabinde tapınak yıkılır, ortasındaki Artemis heykeli toza dönüşür ve bu mucizeyi goren Efesliler Hıristiyan olurlar. Rimini’de işte bu mucizeyi anlatan freskte, antik bir tapınak yerine, bir Ortaçağ kentinin binalarının yıkılması imgesiyle karşılaşırız.
RİMİNİ FOTOĞRAFINDA GİOTTO TESİRİ
Efes antik kentinde milattan daha sonra 17-47 içinde ve 262’de büyük zelzeleler gerçekleştiği bilinir. Rimini’de ise 1303’de büyük bir sarsıntı yaşanır. Bologna Üniversitesi, bu yüzden freskleri Maestro del Coro’ya atfederek 1308-1318 ortasına tarihlendirir, yani Rimini zelzelesi daha sonrasına. İtalyan Profesör Giovanni Rimondini, 2020’de yayınlanan bir yazısında, 1348 veba salgınından evvel, tıpkı Floransa Okulu üzere bir Rimini Okulu’ndan kelam edilebileceğini savunur. Rönesans fotoğrafının kurucusu sayılan Floransalı Giotto, 1300 civarında Fransisken rahiplerin konuğu olarak Rimini’ye gelip Aziz Francesco Kilisesi’ndeki ünlü çarmıha geriliş sahnesini yapmıştır. Profesör Rimondini’ye nazaran, bu tarihlerde Rimini’de ve Adriyatik’e kıyısı olan öbür kentlerde, Kariye’deki fresklerde gördüğümüz, geç Bizans üslubu sürdürülmektedir ve Giotto ile Riminili sanatkarlar içinde bir etkileşim mevcuttur.
Efes Artemis Tapınağı’nın Aziz John’un duasıyla yıkılması kompozisyonu, 14. yüzyıldan kalma, Francesco Ghissi’ye atfedilen bir diğer yapıtta daha karşımıza çıkar. Bugün Metropolitan Müzesi’nde bulunan bu örnekte, yalnızca duvarları çatlamış bir bina kesimi yer alır. Rimini’deki freskte ise binalar devrilmekte, sütunlar kırılmakta, tanrıçanın heykeli parçalanmakta, ön plandaki figürler ise kaygı ve dehşet ortasında bunları izlemektedir.
Antik devirde Efes Artemis Tapınağı, tanrıçadan dilekte bulunmak için kente gelenlerin getirdiği armağanlarla dolup taşan, kente gelir sağlayan bir yerdir. Pagan tapınakları yardımıyla geçimini sağlayan zanaatkarların, diğer bir dine geçildiğinde gelirlerini kaybedeceklerinden tasa etmeleri, Kutsal Kitap’ta Paulus ile ilgili kısımlarda anlatılır. Aziz John’un Artemis tapınağının yıkılmasına yol açması mucizesini anlatan fotoğraflarda ise zelzele, Hıristiyanlığın zaferini sembolize eden bir metafor haline gelir. Bu sahnelerde, kentsel gelirlerin el değiştirmesiyle yaşanan büyük değişim ve eski sistemin yıkılması zelzeleyle görselleştirilir. Rimini’deki freskte, Metropolitan Müzesi’ndeki mesela bilakis, sarsıntının bu kadar gerçekçi anlatılmış olması dikkat caziptir.
Detaylı bilgi için:
Rimini freskleri hakkında Profesör Giovanni Rimondini’nin yazısı.
Katolik Kilisesi’ne bağlı dilenci tarikatlardan Aziz Augustine Yoldaşlığı’na ilişkin kilisedeki bu fresk, bir daha bir sarsıntı kararında keşfedilir. 1916 yazındaki sarsıntıdan daha sonra, kilisenin tamiratı esnasında çatlayan sıvalardan birinin altında bir fresk olduğu fark edilir. Bu keşfin akabinde 13. yüzyılın sonunda inşa edilen kilisenin tüm eski freskleri açığa çıkarılır; 1935’te ve 1995’te özel stantlar açılır.
Aziz John’un ömründen mucizeleri içeren freskteki tapınağın yıkılışı hikayesi, Kutsal Kitap’ta yer almaz. Riminili ressamların, 13. yüzyılda Cenova Başpiskoposu Jacopo De Fazio’nun bir ortaya getirdiği el yazmalarından oluşan ve sevgililerin ömür hikayelerinin anlatıldığı Altın Efsane (Legenda Aurea, Golden Legend) isimli derlemedeki anlatıyı temel aldığı kabul edilir.
TAPINAKTAKİ HEYKEL NEREDEN GELDİ?
Kutsal Kitap’ta Aziz John’un Efes’e gelmesindilk evvel, Efeslilerin Aziz Paulus’a gösterdikleri yansıdan bahsedilir. Resullerin İşleri kitabında Efesli kuyumcular, elle yapılan idolleri yasaklayan Hıristiyanlığın yayılmasının, onları işsiz bırakacağını sav ederek azize karşı çıkarlar ve tiyatroda toplanıp “Efesosluların Artemis’i büyüktür” diye bağırırlar. Kentin katibi, Artemis Tapınağı’nda bulunan heykelin ‘gökten geldiğini’ söyleyerek halkı sakinleştirir, Aziz Paulus ise kenti terk etmek zorunda kalır. Kutsal Kitap’taki bu söz yüzünden, Artemis tapınağındaki tanrıça heykelinin bir meteor modülü olabileceği düşünülmektedir.
Altın Efsane’deki anlatıma göre, Aziz John ikinci sefer kente geldiğinde Efesliler ondan tanrıçaya adakta bulunmasını isterler fakat aziz bunu kabul etmeyip Efeslilere bir teklifte bulunur: İsa’ya dua edip Artemis’in tapınağının yıkılmasını isteyecektir. Şayet bu gerçekleşirse bu biçimde Efeslilerin İsa’nın daha kuvvetli olduğunu kabul ederek Artemis’e tapmayı bırakmalarını talep eder. Efesliler bu teklifi kabul eder. Aziz John’un duasının akabinde tapınak yıkılır, ortasındaki Artemis heykeli toza dönüşür ve bu mucizeyi goren Efesliler Hıristiyan olurlar. Rimini’de işte bu mucizeyi anlatan freskte, antik bir tapınak yerine, bir Ortaçağ kentinin binalarının yıkılması imgesiyle karşılaşırız.
RİMİNİ FOTOĞRAFINDA GİOTTO TESİRİ
Efes antik kentinde milattan daha sonra 17-47 içinde ve 262’de büyük zelzeleler gerçekleştiği bilinir. Rimini’de ise 1303’de büyük bir sarsıntı yaşanır. Bologna Üniversitesi, bu yüzden freskleri Maestro del Coro’ya atfederek 1308-1318 ortasına tarihlendirir, yani Rimini zelzelesi daha sonrasına. İtalyan Profesör Giovanni Rimondini, 2020’de yayınlanan bir yazısında, 1348 veba salgınından evvel, tıpkı Floransa Okulu üzere bir Rimini Okulu’ndan kelam edilebileceğini savunur. Rönesans fotoğrafının kurucusu sayılan Floransalı Giotto, 1300 civarında Fransisken rahiplerin konuğu olarak Rimini’ye gelip Aziz Francesco Kilisesi’ndeki ünlü çarmıha geriliş sahnesini yapmıştır. Profesör Rimondini’ye nazaran, bu tarihlerde Rimini’de ve Adriyatik’e kıyısı olan öbür kentlerde, Kariye’deki fresklerde gördüğümüz, geç Bizans üslubu sürdürülmektedir ve Giotto ile Riminili sanatkarlar içinde bir etkileşim mevcuttur.
Efes Artemis Tapınağı’nın Aziz John’un duasıyla yıkılması kompozisyonu, 14. yüzyıldan kalma, Francesco Ghissi’ye atfedilen bir diğer yapıtta daha karşımıza çıkar. Bugün Metropolitan Müzesi’nde bulunan bu örnekte, yalnızca duvarları çatlamış bir bina kesimi yer alır. Rimini’deki freskte ise binalar devrilmekte, sütunlar kırılmakta, tanrıçanın heykeli parçalanmakta, ön plandaki figürler ise kaygı ve dehşet ortasında bunları izlemektedir.
Antik devirde Efes Artemis Tapınağı, tanrıçadan dilekte bulunmak için kente gelenlerin getirdiği armağanlarla dolup taşan, kente gelir sağlayan bir yerdir. Pagan tapınakları yardımıyla geçimini sağlayan zanaatkarların, diğer bir dine geçildiğinde gelirlerini kaybedeceklerinden tasa etmeleri, Kutsal Kitap’ta Paulus ile ilgili kısımlarda anlatılır. Aziz John’un Artemis tapınağının yıkılmasına yol açması mucizesini anlatan fotoğraflarda ise zelzele, Hıristiyanlığın zaferini sembolize eden bir metafor haline gelir. Bu sahnelerde, kentsel gelirlerin el değiştirmesiyle yaşanan büyük değişim ve eski sistemin yıkılması zelzeleyle görselleştirilir. Rimini’deki freskte, Metropolitan Müzesi’ndeki mesela bilakis, sarsıntının bu kadar gerçekçi anlatılmış olması dikkat caziptir.
Detaylı bilgi için:
Rimini freskleri hakkında Profesör Giovanni Rimondini’nin yazısı.