1974 yılında Bergman’ın yazıp yönettiği, dünya sinema tarihinde de kıymetli bir yeri bulunan “Bir Evlilikten Manzaralar”, “Evlilikten Sahneler” ismiyle, Versus Tiyatro imzası, Kayhan Berkin direktörlüğü ile sahnede. Oyunda sahnede Ece Dizdar, Kayhan Berkin, Naz Buhşem, Öner Erkan ve Pınar Göktaş yer alıyor.
izleyicisiyle Şiddetli PSM’de buluşan “Evlilikten Sahneler” yeterli tenkitlerle yoluna devam ederken biz de Kayhan Berkin’le bir röportaj gerçekleştirdik.
‘BU BİR EVLİLİK ARAŞTIRMASI’
“Evlilikten Sahneler”, boşanma avukatı Marianne ile akademisyen Johan’ın 10. evlilik yıldönümlerini kutlamalarıyla başlayan ve kadın-erkek bağlarını bir hayli taraftan sorgulayan bir oyun. Bu oyunu sahnelemeye nasıl karar verdiniz? Sizi etkileyen, tetikleyen şeyler neydi?
yıllar evvel Elke Petri isminde Alman bir tiyatro direktörü ile çalışırken, prova ortalarında uzun uzun sineması, senaryoyu konuştuğumuzu hatırlıyorum. Bergman’ın yönettiği dizi ile sinema uyarlamasının farkları, materyalin tiyatroya uyarlanabilme ihtimalleri, diyalogların kuvveti vs… senelerca bu fikir aklımda dönüp durdu. Şimdiye kadar okuduğum en âlâ ilgi metinlerinden biri evvela. Uygundan kastım; aşk, evlilik, kadın-erkek bağları, çocuk sahibi olma, aile kavramlarıyla ilgili epeyce direkt sorular soran ve seyircileri bu soruların cevaplarını aramaya davet eden bir metin. Yeterli metinlerin belirli bir fikri dikte eden değil, soru sorup yanıt arayan ve bu yanıt arama sürecine seyirciyi de davet eden metinler olduğunu düşünüyorum.
“Evlilikten Sahneler” bir sinema sineması ve siz direktörlüğün yanında bir de uyarlama yaptınız. Pekala uyarlamada sürecinde nelere dikkat ettiniz, ne üzere tercihlerde bulundunuz?
Yeni bir çeviri yaptık, daha sonra bu çevirinin 2021/22 kodlarıyla işe yarayan ve yaramayan kısımlarını tartıştık. Bu metinle ilgili ne tıp bir uyarlama yaparsam yapayım karakterlerin uzun uzun konuştuğu tiratlarını atmamak niyetindeydim. Birinci okumada sıkıcı üzere görünebilen bu tiratlar oyunun aslında en büyük gücü, metni öteki münasebet metinlerinden ayıran kıymetli özelliklerinden biri. Uyarlama yapmaya başladığımdan beri Peter ve Katarina’yı da oyunda tutmayı düşünüyordum, hem Johan ve Marianne’in evlilik biçiminin tam karşıtını yaşayan bir öteki çifti göstermek birebir vakitte Johan-Marianne çiftinin dönüşümünü daha da ayrıntılı incelemek için.
Prova ilerledikçe Eva ve Jacobi’yi de işin içine katmayı hakikat buldum hem Johan ve Marianne’i iş yerlerindeki halleriyle göstermek tıpkı vakitte birbirleriyle olan bağlantılarında onları tetikleyen şeylerden kimilerini daha görünür kılmak için. Hatta tek repliği ile çiftin kızlarından birisi de oyunda var. Kısım ortası yazıları ve beyaz dekor ile beyaz giyen dekor değiştiricilerle birlikte altını fazlaca çizmeden bir cins laboratuvar ortamı da yaratmaya çalıştım. Bu bir evlilik araştırması ve seyircileri bu araştırmaya yakından şahit olmaya davet ediyoruz. En başından beri grup olarak metni bir daha düşünmeye çaba ettik. Klasik bir yapıtı çalarken birebir notaları farklı çalıp bir daha keşfeden müzisyenler üzere biz de tıpkı notaları sahne üzerinde bir daha keşfetmeye uğraştık kendi potansiyellerimiz doğrultusunda. 6. epizot büsbütün atıldı, şu an bu versiyonun 2021/22 dönemi İstanbul izleyicisine daha manalı geldiğini düşünüyorum.
“Evlilikten Sahneler”in oyuncuları da birbirinden bedelli. Biraz da oyunculardan bahsedelim mi? Oyunun hazırlık kademesinde neler yaşandı?
Johan ve Marianne üzerinden kurulduğu için oyun, iki epey düzgün oyuncu ile oynanması gerekiyordu evvela. İki karakter için de birinci düşündüğüm oyuncular Ece ve Öner’di. esasen her ikisiyle de başka farklı arkadaşlığım olduğundan ve bir müddetdir birlikte bir şeyler yapma motivasyonumuz da geliştiğinden bu motivasyonu bu oyuna yöneltmeye karar verdik. Peter rolünü epeyce sevdim, ben oynayabilirmişim üzere geldi. Katarina ve Jacobi için Pınar ve Naz da sürece dahil oldu, her ikisi de iş odaklı yetenekli oyuncular, onları tanıdığım için de fazlaca mutluyum.
‘İYİ YAZILMIŞ METİNLER YENİLİĞİNİ KORUR’
Sinema 1974’te yazılmış. O günden bugüne başta internet, toplumsal medya olmak üzere toplumsal bağlantıları belirleyen bir epey şey değişti, fakat insanın tabiatı -zihniyeti mi demeli- birebir boşluklarla, birebir çıkışsızlıklarla uğraş etmeyi sürdürüyor. Bu bahis hakkında neler söylemek istersiniz?
Shakespeare’i ya da Çehov’u okuduğumuz vakit da bu boşluklarla karşı karşıya kalma ihtimalimiz ortaya çıkıyor. İnsanı, hakikati dürüst bir halde biroldukça farklı açıdan manaya çabası ortasında olan bütün düzgün yazılmış metinlerde var bu bence. Her periyotta o periyodun ruhu ortasında bir şeyler yapmaya çalışan beşerler var, bu beşerler doğup yaşayıp ölüyor. İşin özünde değişen epey bir şey yok.
Kabaca değerlendirirsek, aslında oyunun temel bir sorusu var: İki insan bir ömür birlikte yaşayabilir mi? Aşk, anne-baba olma durumu, özel alanlar vs. bu birlikteliğe takviye yahut köstek olan etmenler, lakin soru sabit. İstatistikler, son vakit içinderda boşanma oranlarında önemli bir artış olduğunu söylerken bu soru ve bu oyun giderek daha değerli hale geliyor güya, ne dersiniz?
Oyun boyunca izleyicinin verdiği sesli yansılar, oyunun sonunda oyunun ortaya koyduğu sorular üzerinden çıkan evlilik tartışmaları, hem toplumsal medyada tıpkı vakitte yüzümüze karşı yapılan yorumlar ve oyuna olan ağır ilgi mevzunun hâlâ aktüel olduğunun bir cins ispatı olabilir, evet.
‘YAPILAN YARDIM ÇOK AZ’
Pandemi süreciyle bir hayli şey üzere sahneler de bu kısıtlamalardan nasibini aldı. Şimdilerde durum nasıl, içeriden biri olarak neler söylemek istersiniz?
Bildiğim kadarıyla altı bağımsız tiyatro salonu kapandı. Bu durum hem salon sahibi tiyatroları birebir vakitte bu salonda yer alan ya da yer almak isteyen tiyatro kümelerini etkiledi. Belediyeler ve Kültür Bakanlığı tiyatrolara muhakkak bir ölçüde yardımda bulundu, lakin bu ölçü hem salonlu-salonsuz tiyatro ayrımının yanlışsız yapılamadığını birebir vakitte yapılan yardımın tiyatroların gereksinimi ile kıyaslandığında epeyce az olduğunu ortaya koyuyor. Tiyatro Kooperatifi, Tiyatromuz Yaşasın, Özel Tiyatrolar Teşebbüsü üzere meslek birliklerinin etkinleşmesi olumlu bir adımken, kazanımların hayli yavaş ve az olması düşündürücü. Salon kapasiteleri bir daha arttı ancak seyircinin ekonomik kriz ve pandemi ile birlikte konutundan çıkıp tiyatroya ulaşması, muhakkak bir fiyat ödeyip oyunu izlemesi ve geri dönmesi bile (dışarıda yiyip içmezse bile), çok kıymetli. Kapalı gişe olan oyun sayısı az, bir yandan da oyuncular ya da teknik işçiden birinin korona olması oyundan üç saat evvel bile oyunun iptal bulunmasına yol açabiliyor. Biroldukça tiyatrocu İstanbul’u terk etti, öteki kentler daha ucuz olduğundan iş değiştirenler, depresyona girenler ya da ailesi dağılanlar da uğraşı. Pandeminin makûs yönetildiği her ülkede ve bu durumdan etkilenen her iş kümesinde olduğu üzere.
Son vakit içinderda neler okuyorsunuz? Bize bir kitap, bir sinema, bir de oyun önerir misiniz?
Mesleksel okumalar dışında bir şeyler önermeye çalışayım: John Cheever hayli beğendiğim bir öykücüdür, Everest’ten toplu hikayeleri yeni çıktı, ben de külliyatı baştan bir daha gözden geçiriyorum, onu önerebilirim. Murat Mahmutyazıcıoğlu’nun yazıp yönettiği “Istırap Korosu” bu dönemin en yeterli oyunlarından, gözü kapalı gidin diyebilirim. Yeni sinemaları herkes takip ediyordur kendi beğenisine göre. Ben yer üzerinden sinema tavsiye edeyim; Kadıköy Sinematek’e bir gidip programı gözden geçirmekte yarar var.
izleyicisiyle Şiddetli PSM’de buluşan “Evlilikten Sahneler” yeterli tenkitlerle yoluna devam ederken biz de Kayhan Berkin’le bir röportaj gerçekleştirdik.
‘BU BİR EVLİLİK ARAŞTIRMASI’
“Evlilikten Sahneler”, boşanma avukatı Marianne ile akademisyen Johan’ın 10. evlilik yıldönümlerini kutlamalarıyla başlayan ve kadın-erkek bağlarını bir hayli taraftan sorgulayan bir oyun. Bu oyunu sahnelemeye nasıl karar verdiniz? Sizi etkileyen, tetikleyen şeyler neydi?
yıllar evvel Elke Petri isminde Alman bir tiyatro direktörü ile çalışırken, prova ortalarında uzun uzun sineması, senaryoyu konuştuğumuzu hatırlıyorum. Bergman’ın yönettiği dizi ile sinema uyarlamasının farkları, materyalin tiyatroya uyarlanabilme ihtimalleri, diyalogların kuvveti vs… senelerca bu fikir aklımda dönüp durdu. Şimdiye kadar okuduğum en âlâ ilgi metinlerinden biri evvela. Uygundan kastım; aşk, evlilik, kadın-erkek bağları, çocuk sahibi olma, aile kavramlarıyla ilgili epeyce direkt sorular soran ve seyircileri bu soruların cevaplarını aramaya davet eden bir metin. Yeterli metinlerin belirli bir fikri dikte eden değil, soru sorup yanıt arayan ve bu yanıt arama sürecine seyirciyi de davet eden metinler olduğunu düşünüyorum.
“Evlilikten Sahneler” bir sinema sineması ve siz direktörlüğün yanında bir de uyarlama yaptınız. Pekala uyarlamada sürecinde nelere dikkat ettiniz, ne üzere tercihlerde bulundunuz?
Yeni bir çeviri yaptık, daha sonra bu çevirinin 2021/22 kodlarıyla işe yarayan ve yaramayan kısımlarını tartıştık. Bu metinle ilgili ne tıp bir uyarlama yaparsam yapayım karakterlerin uzun uzun konuştuğu tiratlarını atmamak niyetindeydim. Birinci okumada sıkıcı üzere görünebilen bu tiratlar oyunun aslında en büyük gücü, metni öteki münasebet metinlerinden ayıran kıymetli özelliklerinden biri. Uyarlama yapmaya başladığımdan beri Peter ve Katarina’yı da oyunda tutmayı düşünüyordum, hem Johan ve Marianne’in evlilik biçiminin tam karşıtını yaşayan bir öteki çifti göstermek birebir vakitte Johan-Marianne çiftinin dönüşümünü daha da ayrıntılı incelemek için.
Prova ilerledikçe Eva ve Jacobi’yi de işin içine katmayı hakikat buldum hem Johan ve Marianne’i iş yerlerindeki halleriyle göstermek tıpkı vakitte birbirleriyle olan bağlantılarında onları tetikleyen şeylerden kimilerini daha görünür kılmak için. Hatta tek repliği ile çiftin kızlarından birisi de oyunda var. Kısım ortası yazıları ve beyaz dekor ile beyaz giyen dekor değiştiricilerle birlikte altını fazlaca çizmeden bir cins laboratuvar ortamı da yaratmaya çalıştım. Bu bir evlilik araştırması ve seyircileri bu araştırmaya yakından şahit olmaya davet ediyoruz. En başından beri grup olarak metni bir daha düşünmeye çaba ettik. Klasik bir yapıtı çalarken birebir notaları farklı çalıp bir daha keşfeden müzisyenler üzere biz de tıpkı notaları sahne üzerinde bir daha keşfetmeye uğraştık kendi potansiyellerimiz doğrultusunda. 6. epizot büsbütün atıldı, şu an bu versiyonun 2021/22 dönemi İstanbul izleyicisine daha manalı geldiğini düşünüyorum.
“Evlilikten Sahneler”in oyuncuları da birbirinden bedelli. Biraz da oyunculardan bahsedelim mi? Oyunun hazırlık kademesinde neler yaşandı?
Johan ve Marianne üzerinden kurulduğu için oyun, iki epey düzgün oyuncu ile oynanması gerekiyordu evvela. İki karakter için de birinci düşündüğüm oyuncular Ece ve Öner’di. esasen her ikisiyle de başka farklı arkadaşlığım olduğundan ve bir müddetdir birlikte bir şeyler yapma motivasyonumuz da geliştiğinden bu motivasyonu bu oyuna yöneltmeye karar verdik. Peter rolünü epeyce sevdim, ben oynayabilirmişim üzere geldi. Katarina ve Jacobi için Pınar ve Naz da sürece dahil oldu, her ikisi de iş odaklı yetenekli oyuncular, onları tanıdığım için de fazlaca mutluyum.
‘İYİ YAZILMIŞ METİNLER YENİLİĞİNİ KORUR’
Sinema 1974’te yazılmış. O günden bugüne başta internet, toplumsal medya olmak üzere toplumsal bağlantıları belirleyen bir epey şey değişti, fakat insanın tabiatı -zihniyeti mi demeli- birebir boşluklarla, birebir çıkışsızlıklarla uğraş etmeyi sürdürüyor. Bu bahis hakkında neler söylemek istersiniz?
Shakespeare’i ya da Çehov’u okuduğumuz vakit da bu boşluklarla karşı karşıya kalma ihtimalimiz ortaya çıkıyor. İnsanı, hakikati dürüst bir halde biroldukça farklı açıdan manaya çabası ortasında olan bütün düzgün yazılmış metinlerde var bu bence. Her periyotta o periyodun ruhu ortasında bir şeyler yapmaya çalışan beşerler var, bu beşerler doğup yaşayıp ölüyor. İşin özünde değişen epey bir şey yok.
Kabaca değerlendirirsek, aslında oyunun temel bir sorusu var: İki insan bir ömür birlikte yaşayabilir mi? Aşk, anne-baba olma durumu, özel alanlar vs. bu birlikteliğe takviye yahut köstek olan etmenler, lakin soru sabit. İstatistikler, son vakit içinderda boşanma oranlarında önemli bir artış olduğunu söylerken bu soru ve bu oyun giderek daha değerli hale geliyor güya, ne dersiniz?
Oyun boyunca izleyicinin verdiği sesli yansılar, oyunun sonunda oyunun ortaya koyduğu sorular üzerinden çıkan evlilik tartışmaları, hem toplumsal medyada tıpkı vakitte yüzümüze karşı yapılan yorumlar ve oyuna olan ağır ilgi mevzunun hâlâ aktüel olduğunun bir cins ispatı olabilir, evet.
‘YAPILAN YARDIM ÇOK AZ’
Pandemi süreciyle bir hayli şey üzere sahneler de bu kısıtlamalardan nasibini aldı. Şimdilerde durum nasıl, içeriden biri olarak neler söylemek istersiniz?
Bildiğim kadarıyla altı bağımsız tiyatro salonu kapandı. Bu durum hem salon sahibi tiyatroları birebir vakitte bu salonda yer alan ya da yer almak isteyen tiyatro kümelerini etkiledi. Belediyeler ve Kültür Bakanlığı tiyatrolara muhakkak bir ölçüde yardımda bulundu, lakin bu ölçü hem salonlu-salonsuz tiyatro ayrımının yanlışsız yapılamadığını birebir vakitte yapılan yardımın tiyatroların gereksinimi ile kıyaslandığında epeyce az olduğunu ortaya koyuyor. Tiyatro Kooperatifi, Tiyatromuz Yaşasın, Özel Tiyatrolar Teşebbüsü üzere meslek birliklerinin etkinleşmesi olumlu bir adımken, kazanımların hayli yavaş ve az olması düşündürücü. Salon kapasiteleri bir daha arttı ancak seyircinin ekonomik kriz ve pandemi ile birlikte konutundan çıkıp tiyatroya ulaşması, muhakkak bir fiyat ödeyip oyunu izlemesi ve geri dönmesi bile (dışarıda yiyip içmezse bile), çok kıymetli. Kapalı gişe olan oyun sayısı az, bir yandan da oyuncular ya da teknik işçiden birinin korona olması oyundan üç saat evvel bile oyunun iptal bulunmasına yol açabiliyor. Biroldukça tiyatrocu İstanbul’u terk etti, öteki kentler daha ucuz olduğundan iş değiştirenler, depresyona girenler ya da ailesi dağılanlar da uğraşı. Pandeminin makûs yönetildiği her ülkede ve bu durumdan etkilenen her iş kümesinde olduğu üzere.
Son vakit içinderda neler okuyorsunuz? Bize bir kitap, bir sinema, bir de oyun önerir misiniz?
Mesleksel okumalar dışında bir şeyler önermeye çalışayım: John Cheever hayli beğendiğim bir öykücüdür, Everest’ten toplu hikayeleri yeni çıktı, ben de külliyatı baştan bir daha gözden geçiriyorum, onu önerebilirim. Murat Mahmutyazıcıoğlu’nun yazıp yönettiği “Istırap Korosu” bu dönemin en yeterli oyunlarından, gözü kapalı gidin diyebilirim. Yeni sinemaları herkes takip ediyordur kendi beğenisine göre. Ben yer üzerinden sinema tavsiye edeyim; Kadıköy Sinematek’e bir gidip programı gözden geçirmekte yarar var.