Rekabet Heyeti Lideri Birol Küle, zincir market soruşturmasının akabinde tedarikçilere kesilen cezaya ait, “İkinci belgemizde bu yapıyı genişleterek tamamlayan 13 başka ‘topla-dağıt karteli’ dediğimiz tipte kartel yapılanması daha olduğunu gördük.” dedi.
Küle, soruşturma kararına ait değerlendirmede bulundu.
Bu soruşturmanın marketlere 2,7 milyar liralık ceza kesilen birinci soruşturmadan benzeri ve ayrışan tarafları olduğunu belirten Küle, iki belgenin en kıymetli ortak tarafının, başta besin ve hijyen eserleri olmak üzere süratli tüketim mamüllerine yönelik inceleme, şikayet, araştırma ve müşahedelerin eseri niteliği taşıması olduğunu söylemiş oldu. Küle, “Yapılan yerinde inceleme ve tahliller bizleri maalesef hem alt pazar olan organize perakende ve özellikle büyük ulusal süpermarket zincirlerin birebir vakitte üst pazarda değerli markaları denetim eden ekonomik ünitelerin dahil olduğu birbirine paralel kartel yapılanmalarına götürdü.” diye konuştu.
Küle, birinci belgede 5 büyük ulusal zincir marketin hem kendi ortalarında koordine ettikleri tıpkı vakitte üst pazardaki bir tedarikçinin uyuma dahil olduğu iki taraflı bir kartel yapılanmasının kelam konusu olduğunu anımsatarak, “İkinci belgemizde bu yapıyı genişleterek tamamlayan 13 başka ‘topla-dağıt karteli’ dediğimiz tipte kartel yapılanması daha olduğunu gördük.” tabirini kullandı.
“ORGANİZE PAZARDAKİ AĞIRLAŞMA GİDERİLMELİ”
Hukukun en temel genel prensiplerinden olan “aynı aksiyonun iki sefer cezalandırılmaması” prensibi gereği birinci evrakta toplam ciroları üzerinden ceza uygulanan alt pazardaki zincirlerin, topla-dağıt kartel yapılanmasının aktörleri olmalarına karşın bu evrakta yeniden ceza almadıklarına işaret eden Küle, şu biçimde devam etti:
“aynı vakitte, ikinci belgemizle maalesef bölümdeki birtakım kıymetli gerçekleri bir defa daha ve kuvvetli bir biçimde görmüş olduk. Yüksek hisseye sahip tedarikçiler ile bir daha yüksek hisseye sahip perakende şirketlerinin mevcut ticari münasebetlerini kullanarak refah dağılımını nasıl bozdukları, yapay fiyat artışları ile moral da dahil toplumsal adaleti nasıl tahrip ettikleri, ağırlaşmanın olduğu piyasalarda rekabet ihlallerinin kolaylaştığı, kritik devirlerde bilhassa alt pazardaki darboğazın tüketiciler üstündeki baskısını artırdığı görüldü. Hükümetin her türlü teşvik ve iktisadi takviyelerine karşın kar feragati ve sürdürülebilir yatırım yerine çok karlılık odaklı çalıştıkları, Fransa meseladeki üzere aşikâr periyotlarda meblağları dondurabilecekken bu cins dayanışma ruhundan uzak kaldıkları, kısa, orta ve uzun vadede tüketicinin daima dezavantajlı olduğu ortaya çıktı. Tüm bu müşahedeler organize pazardaki bu ağırlaşmanın kesinlikle giderilmesi gerektiğine işaret etmektedir.”
Başkan Küle, “hub and spoke” olarak söz edilen “topla-dağıt karteli” kavramına ait de bu kartellerin olağandan en kıymetli farkının, aktörlerin dikey ticari münasebetlerden faydalanarak koordine olmaları ve bu türlü rekabetçi düzeyin üzerindeki fiyatlarda anlaşıp bunu sürdürebilmesi olduğunu anlattı. Kartellerin uzun mühlet stabil kalabilmesi için rakiplerin birbirini çok maliyetlere katlanmadan izleyebilmeleri ve fiyat kırarak satışlarını artırmak isteyen yani karteli bozan üyelerine yaptırım uygulayabilmesi gerektiğini belirten Küle, “Bunu en az maliyetle yapabilmelerinin bir yolu da rutin ticari bağları ve irtibatları bulunan bir ‘hub’ı kullanmaktır. Şayet hem ‘hub’ birebir vakitte ‘spoke’lar karteli kendi faydalarına görürse dikey ilgileri kullanarak genel meblağların tüm piyasada yüksek kalmasını garantileyeceklerdir. Yani ‘hub and spoke’ dediğimiz kartel tipini sürdürmek, standart bir karteli sürdürmekten daha kolay ve aktif oluyor.” diye konuştu.
Bu kartel tipini dünya örneklerine paralel biçimde ülkede de görmüş olduklarını vurgulayan Küle, şu değerlendirmede bulundu:
“Belçika, Kanada, İngiltere dahil bir fazlaca ülkede bir daha bizim evraklarımızın kapsamına emsal evrakların yanında farklı kesimlerde önemli ve 15-20 yıllık dönemlere varan kartel yapılanmaları tespit edilmiştir. Bunların kimileri da pişmanlık kuruluşuyla otoriteye duyurulmuştur.”
5 ZİNCİR MARKETİN PAZAR HİSSESİ YÜZDE 85
Küle, zincir marketlerden birinci 5’inin toplam yaklaşık yüzde 85 pazar hissesine sahip olduğuna dikkati çekerek, “Her ne kadar ölçek ve kapsam ekonomileri bir dereceye kadar aktiflik yaratıcı olsa da çok ağırlaşma ve marketlerin büyüme spiralinin gıda-tüketim eserleri zincirine olan olumsuz yansımaları muhakkak bir noktadan daha sonra ağır basmaktadır.” dedi.
Yapılan bilimsel çalışmalarda, piyasadaki her yüzde 1 ağırlaşmanın yüzde 0,2 fiyat artışına sebep olduğu bulgusu olduğuna işaret eden Küle, şöyleki konuştu:
“Bu zincirler mağaza sayılarının binlerle söz edilmesi ve ülkemizin tamamına yayılmalarının yanında alımlarını ve kararlarını epeyce büyük ölçeğe dayalı olarak merkezi yapıyorlar. Bu da üst pazarlar ne kadar rekabetçi olursa olsun alt pazara gelindiğinde fazlaca önemli bir alıcı ve pazarlık gücü demek. Rekabetin olduğu ortamda bu zincirlerin toptan düzeyde fiyat kırması ve bunu da tüketiciye yansıtmaları beklenir fakat maalesef az sayıda oyunculu bu yapıda evraklarımız bu darboğazın tüketicinin kaybettiği bir yapı haline gelmiş olduğunu net bir biçimde kanıtladı. 5 küme, asimetrik fiyatlama (değer zincirinde değer-fiyat alakasının zincirlerin avantajına olması) ve kıymet zincirindeki asimetrik risk paylaşımı yardımıyla neredeyse sıfır riskle karını maksimize ederken bilhassa küçük ölçekli tedarikçilerin epey düşük marjla çalışmak zorunda kaldığı görüldü.”
“ÇİFTÇİNİN BAĞIMSIZLIĞINI BİTİRİYOR”
Özellikle tarım piyasalarında dikey zincirde büyük marketler tarafınca pazar gücünün kullanılmasının hem çiftçinin bağımsızlığını bitirdiğini tıpkı vakitte önemli refah yarattığını belirten Küle, şunları kaydetti:
“Bunun kararı olarak ekonomilerdeki şokların tesiri büsbütün çiftçiler ve küçük ölçekli oyuncular üzerinde kalmaktadır. Sıkıntının bir öteki boyutu da büyük zincirlerin üst pazardaki tedarikçilerden daha elverişli şartlarda alım yapabilmesi karşısında tedarikçilerin bu kaybı dengelemek maksadıyla geriye kalan marketlere/esnafa daha yüksek fiyatlardan satmak, daha kısa vadeli satmak durumunda kalması. Bu durum lokal marketler ve küçük esnaf için sürdürülebilir olmaktan hayli uzaktır. Bu tablo ayrıyeten büyük zincirlerin rakiplerinin maliyetlerini de artırıyor. Gördüğünüz üzere risk daima küçüklerde ya da tüketicide kalmış oluyor. İşte tüm bu sebeplerle organize pazarda ağırlaşmanın ve alt pazarda dar boğazın niçini olan aktörlerin mevcut durumlarının rekabetçi bir piyasanın oluşmasına mahzur olduğu ve kesinlikle dikkatli bir biçimde düzenlenmesi gerektiği yadsınamaz bir gerçektir. Burada asimetrik bir düzenlemeyle 5 büyük zincir marketin dikey ticari bağlantılarının ve entegrasyonunun kesinlikle alt ve üst pazarlardaki rekabet tasalarını giderek biçimde bir daha düşünülmesi gerekiyor.”
Küle, soruşturma kararına ait değerlendirmede bulundu.
Bu soruşturmanın marketlere 2,7 milyar liralık ceza kesilen birinci soruşturmadan benzeri ve ayrışan tarafları olduğunu belirten Küle, iki belgenin en kıymetli ortak tarafının, başta besin ve hijyen eserleri olmak üzere süratli tüketim mamüllerine yönelik inceleme, şikayet, araştırma ve müşahedelerin eseri niteliği taşıması olduğunu söylemiş oldu. Küle, “Yapılan yerinde inceleme ve tahliller bizleri maalesef hem alt pazar olan organize perakende ve özellikle büyük ulusal süpermarket zincirlerin birebir vakitte üst pazarda değerli markaları denetim eden ekonomik ünitelerin dahil olduğu birbirine paralel kartel yapılanmalarına götürdü.” diye konuştu.
Küle, birinci belgede 5 büyük ulusal zincir marketin hem kendi ortalarında koordine ettikleri tıpkı vakitte üst pazardaki bir tedarikçinin uyuma dahil olduğu iki taraflı bir kartel yapılanmasının kelam konusu olduğunu anımsatarak, “İkinci belgemizde bu yapıyı genişleterek tamamlayan 13 başka ‘topla-dağıt karteli’ dediğimiz tipte kartel yapılanması daha olduğunu gördük.” tabirini kullandı.
“ORGANİZE PAZARDAKİ AĞIRLAŞMA GİDERİLMELİ”
Hukukun en temel genel prensiplerinden olan “aynı aksiyonun iki sefer cezalandırılmaması” prensibi gereği birinci evrakta toplam ciroları üzerinden ceza uygulanan alt pazardaki zincirlerin, topla-dağıt kartel yapılanmasının aktörleri olmalarına karşın bu evrakta yeniden ceza almadıklarına işaret eden Küle, şu biçimde devam etti:
“aynı vakitte, ikinci belgemizle maalesef bölümdeki birtakım kıymetli gerçekleri bir defa daha ve kuvvetli bir biçimde görmüş olduk. Yüksek hisseye sahip tedarikçiler ile bir daha yüksek hisseye sahip perakende şirketlerinin mevcut ticari münasebetlerini kullanarak refah dağılımını nasıl bozdukları, yapay fiyat artışları ile moral da dahil toplumsal adaleti nasıl tahrip ettikleri, ağırlaşmanın olduğu piyasalarda rekabet ihlallerinin kolaylaştığı, kritik devirlerde bilhassa alt pazardaki darboğazın tüketiciler üstündeki baskısını artırdığı görüldü. Hükümetin her türlü teşvik ve iktisadi takviyelerine karşın kar feragati ve sürdürülebilir yatırım yerine çok karlılık odaklı çalıştıkları, Fransa meseladeki üzere aşikâr periyotlarda meblağları dondurabilecekken bu cins dayanışma ruhundan uzak kaldıkları, kısa, orta ve uzun vadede tüketicinin daima dezavantajlı olduğu ortaya çıktı. Tüm bu müşahedeler organize pazardaki bu ağırlaşmanın kesinlikle giderilmesi gerektiğine işaret etmektedir.”
Başkan Küle, “hub and spoke” olarak söz edilen “topla-dağıt karteli” kavramına ait de bu kartellerin olağandan en kıymetli farkının, aktörlerin dikey ticari münasebetlerden faydalanarak koordine olmaları ve bu türlü rekabetçi düzeyin üzerindeki fiyatlarda anlaşıp bunu sürdürebilmesi olduğunu anlattı. Kartellerin uzun mühlet stabil kalabilmesi için rakiplerin birbirini çok maliyetlere katlanmadan izleyebilmeleri ve fiyat kırarak satışlarını artırmak isteyen yani karteli bozan üyelerine yaptırım uygulayabilmesi gerektiğini belirten Küle, “Bunu en az maliyetle yapabilmelerinin bir yolu da rutin ticari bağları ve irtibatları bulunan bir ‘hub’ı kullanmaktır. Şayet hem ‘hub’ birebir vakitte ‘spoke’lar karteli kendi faydalarına görürse dikey ilgileri kullanarak genel meblağların tüm piyasada yüksek kalmasını garantileyeceklerdir. Yani ‘hub and spoke’ dediğimiz kartel tipini sürdürmek, standart bir karteli sürdürmekten daha kolay ve aktif oluyor.” diye konuştu.
Bu kartel tipini dünya örneklerine paralel biçimde ülkede de görmüş olduklarını vurgulayan Küle, şu değerlendirmede bulundu:
“Belçika, Kanada, İngiltere dahil bir fazlaca ülkede bir daha bizim evraklarımızın kapsamına emsal evrakların yanında farklı kesimlerde önemli ve 15-20 yıllık dönemlere varan kartel yapılanmaları tespit edilmiştir. Bunların kimileri da pişmanlık kuruluşuyla otoriteye duyurulmuştur.”
5 ZİNCİR MARKETİN PAZAR HİSSESİ YÜZDE 85
Küle, zincir marketlerden birinci 5’inin toplam yaklaşık yüzde 85 pazar hissesine sahip olduğuna dikkati çekerek, “Her ne kadar ölçek ve kapsam ekonomileri bir dereceye kadar aktiflik yaratıcı olsa da çok ağırlaşma ve marketlerin büyüme spiralinin gıda-tüketim eserleri zincirine olan olumsuz yansımaları muhakkak bir noktadan daha sonra ağır basmaktadır.” dedi.
Yapılan bilimsel çalışmalarda, piyasadaki her yüzde 1 ağırlaşmanın yüzde 0,2 fiyat artışına sebep olduğu bulgusu olduğuna işaret eden Küle, şöyleki konuştu:
“Bu zincirler mağaza sayılarının binlerle söz edilmesi ve ülkemizin tamamına yayılmalarının yanında alımlarını ve kararlarını epeyce büyük ölçeğe dayalı olarak merkezi yapıyorlar. Bu da üst pazarlar ne kadar rekabetçi olursa olsun alt pazara gelindiğinde fazlaca önemli bir alıcı ve pazarlık gücü demek. Rekabetin olduğu ortamda bu zincirlerin toptan düzeyde fiyat kırması ve bunu da tüketiciye yansıtmaları beklenir fakat maalesef az sayıda oyunculu bu yapıda evraklarımız bu darboğazın tüketicinin kaybettiği bir yapı haline gelmiş olduğunu net bir biçimde kanıtladı. 5 küme, asimetrik fiyatlama (değer zincirinde değer-fiyat alakasının zincirlerin avantajına olması) ve kıymet zincirindeki asimetrik risk paylaşımı yardımıyla neredeyse sıfır riskle karını maksimize ederken bilhassa küçük ölçekli tedarikçilerin epey düşük marjla çalışmak zorunda kaldığı görüldü.”
“ÇİFTÇİNİN BAĞIMSIZLIĞINI BİTİRİYOR”
Özellikle tarım piyasalarında dikey zincirde büyük marketler tarafınca pazar gücünün kullanılmasının hem çiftçinin bağımsızlığını bitirdiğini tıpkı vakitte önemli refah yarattığını belirten Küle, şunları kaydetti:
“Bunun kararı olarak ekonomilerdeki şokların tesiri büsbütün çiftçiler ve küçük ölçekli oyuncular üzerinde kalmaktadır. Sıkıntının bir öteki boyutu da büyük zincirlerin üst pazardaki tedarikçilerden daha elverişli şartlarda alım yapabilmesi karşısında tedarikçilerin bu kaybı dengelemek maksadıyla geriye kalan marketlere/esnafa daha yüksek fiyatlardan satmak, daha kısa vadeli satmak durumunda kalması. Bu durum lokal marketler ve küçük esnaf için sürdürülebilir olmaktan hayli uzaktır. Bu tablo ayrıyeten büyük zincirlerin rakiplerinin maliyetlerini de artırıyor. Gördüğünüz üzere risk daima küçüklerde ya da tüketicide kalmış oluyor. İşte tüm bu sebeplerle organize pazarda ağırlaşmanın ve alt pazarda dar boğazın niçini olan aktörlerin mevcut durumlarının rekabetçi bir piyasanın oluşmasına mahzur olduğu ve kesinlikle dikkatli bir biçimde düzenlenmesi gerektiği yadsınamaz bir gerçektir. Burada asimetrik bir düzenlemeyle 5 büyük zincir marketin dikey ticari bağlantılarının ve entegrasyonunun kesinlikle alt ve üst pazarlardaki rekabet tasalarını giderek biçimde bir daha düşünülmesi gerekiyor.”