Gülsüm Postacı
Küratörlüğünü Melike Bayık’ın üstlendiği, gözetleme kavramına odaklanarak yeni bir durum tespiti ve sorgulama niyeti taşıyan “Karşı Pencere” standı 8 Haziran – 2 Temmuz 2021 tarihleri içinde Kadıköy Yeldeğirmeni’nde KOLİ Arka Space’te izleyici ile buluşuyor.
“Karşı Pencere” standı nezaret, voyörizm (röntgencilik) ve cinsiyet olgularından yola çıkarak, mahremiyet, gözetleyen–gözetlenen ilgisi, görme ve izleme, bakış, teşhir, özel alan ve gözetlemenin vücudun sonlarına müdahale etmesi üzerinden cinsiyet rollerinin sorgulanması üzere kavramlar doğrultusunda şekilleniyor. Stantta Başak Bugay, Ahmet Rüstem Ekici, Tuba Geçgel, Can Küçük, Berkay Tuncay ve Eşref Yıldırım’ın disiplinlerarası (video, yerleştirme, fotoğraf, fotoğraf ve örgü) yapıtları hayli boyutlu bir yaklaşım ortasında izleniyor. Bu fazlaca boyutlu yapı, yerin formunu dikkate alarak, dışarısı ile direkt ilgi kurabilecek ve bu biçimdelikle sokaktan geçen bireyleri de gözetleyen pozisyonuna çekebilecek biçimde yönlendiren stratejik bir küratöryel tasarım ile kurgulanıyor.
Kadıköy/İstanbul’da yer alan KOLİ Arka Space, Yasemin Kalaycı ve Elçin Acun tarafınca kuruldu. Kâr gayesi gütmeyen, bağımsız bir çalışma, üretme ve sergileme alanı olarak KOLİ, sanatsal tecrübe ve iş birliği ekseninde dolaşıyor. KOLİ Arka Space, feminist ve queer sanatkarlar içindeki diyaloğun dayanağı ile var olan bir yer. KOLİ Arka Space kurucuları ve “Karşı Pencere” standının küratörü Melike Bayık’la yer ve “Karşı Pencere”nin ele aldığı kavramlar üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik.
KOLİ Arka Space nasıl kuruldu?
İkimiz de sanatçıyız ve yeri da kendi bütçemizle oluşturduk. Burası kâr maksadı gütmeyen ve bağımsız bir alan. O yüzden de biz birfazlaca ana akım galeri mantığından farklı olarak sansürlenen işler, galerilerin satış tasası yüzünden kendine yer bulamamış sanatkarlara yer vermeyi tercih ediyoruz. Kendi fikir ve sanat pratiğimiz ile paralel feminist, queer sanatçılar ile irtibata muhtaçlık duyuyoruz. Zira kimlik hiyerarşilerinin baskın olduğu bir toplumda yaşıyoruz ve bu bağlamda tektipleştirici siyasetlerden, ikili fikir yapılarından uzak, kapsayıcılık ve çeşitliliğin gücünden beslenen, kimliğin ve cinsiyetin akışkanlığına odaklanan bir yapı hayal ettik. Merkezin yani ana akımın haricindeki sanatkarlara alan açabileceğimiz bir yer olsun istedik. Birinci stant “SENKRON Eş Vakitli Görüntü Sergileri” kapsamında oldu. Karşı Pencere bizim ikinci standımız.
Karşı Pencere
‘KOLİ İSMİ BİZİM İÇİN BAĞIMSIZ OLMANIN MANASINI VURGULUYOR’
KOLİ ismini tercih etme niçininiz nedir? Neyi temsil ediyor?
“Koli” sözü Lubunca’da sevişmek, partner manasına geliyor. Yerin ismi Lubuncaya gönderme yaptığı kadar, “beyaz küp” olmama hâline de işaret ediyor. Yani KOLİ üzere bir kutu, oradan oraya sürüklenebilecek hem de bozulup tekrar kurulabilecek, huzursuz etmeyen, fazla hassas olmayan yani daha doğrusu, kirletmekten, dokunmaktan, temas etmekten korkmayacağımız ötürüsıyla denemelere açık, hatta deneyip yanılmayı, deher neysel olmayı göze alabilen ve teşvik eden bir yapı. İçine çeken, kapsayan bir kutu. Bu bizim için biraz da bağımsız olmanın manasını vurguluyor.
‘HAYATIMIZIN HER ALANINDA GÖZETLEME, TEŞHİR VE ÖZEL ALAN İHLALİ VAR’
Dışarıdan bakıldığında alıştığımız stant yerlerinden farklı bir alandayız. Yerin yapısı standın işlediği mevzularla paralellik gösteriyor. Bu sergiyi oluşturma fikri nasıl gelişti?
En başta standın öyküsü ile başlayayım. Elçin ve Yasemin de sanatçı oldukları için tanışıklığımız var. esasen hepimiz Yeldeğirmeni’ndeyiz. Öncelikle onlar bana bir stant teklifi ile geldiler. Ne yapabilirim sorusu üzerine aslında küratörlük de biraz daha şekilleniyor. Ve benim de zannediyorum bugüne kadar yaptığım bütün stantlarda evvela daima yer ön plandaydı. Yerle bir oyun ortaya çıkıyordu. Elçin ve Yasemin’le buluştuğumuzda da şu biçimde bir şey oldu. Yani bu yer aslında sergileme için fazlaca girift bir alan, kolay bir alan değil. Zira teknik olarak dört duvarı var. Ve iki duvarı cam aslında ve daha sonradan eklenmiş bir blok duvar var. Aslında iki tane cam yeri olan bir yerde stant yapmak epey kolay değil. Görüntü sergilemek, kimi işleri göstermek, ışıklı işler göstermek fazlaca sıkıntı. Yani buraya bir neon koyduğunuzda koyamazsınız, görüntü yalnızca aşağı katta olur. bu biçimde çeşitli şeyler yaratan bir yerdi.
Benim de challenge’ım burada başladı aslında. Elçin ve Yasemin’le birlikte daha kolektif, daha inisiyatif bir ruhla nasıl stant yapılabilir sorusuyla başladı. Ardından daima bir şey okurken, izlerken, gezerken hayattan daima not alıyorum. Benim çalışma pratiğimde o var. Yerle bir arada bunu buluşturduğumda da ne üzere bir stant yapabiliriz sorusu gelişti. Aklımı son 3-4 yılda oyalayan bir soru vardı. Gözetleme, teşhir ve özel alan ihlali… tıpkı vakitte aslında bu yer stant için çok uygundu. Zira iki tane cam duvarı var. Yeldeğirmeni’ndesin ve perdeleri açtığın anda herkes ne olduğunu anlamak için sahiden ekstra müdahil olmaya çalışıyor. ömrümüzün her alanında bu var. Yalnızca Türkiye’de, bu mahallede etrafta olan bir şeyden bahsetmiyorum. Dünyanın genelinde insanların meraklı, geçmişten bugüne olan daima bir müdahale etme, alana hudut ihlali olarak girme durumu var. Bir meskenin özel alanı olması da tıpkı biçimde… Yatak odasını biri geldiğinde kapatırsın. Zira mahrem alandır. Yani senin için yatak odasının açık ya da kapalı olması değil, mahremiyet olgusuyla bağlıdır bir yerde. ötürüsıyla aslında bu türlü olduğu için de stant yeri da bu kavramlar üzerinde şekillenecek bir sergiydi.
Hangi sanatkarlar olur diye düşündük. Birinci başta bunun üzerine baş yormaya başladık. Bu kavramlar kendi ortasında fazlaca çelişkili. Hepimizin hayatında olan, hepimize dokunan tarafları var. Ben teşhir dediğimde benim aklıma öteki bir şey, sizin aklınıza öbür bir şey geliyordur. Mahremiyet dediğimizde diğer bir şeydir. 1,5 yıldır artık kameralarda KVK haklarını birinci kere konuştuk. Hangimiz KVK haklarını bu kadar ayrıntılı biliyorduk? Kamera açmak için müsaade istemek zorundasınız aslında ve birisi evet derse, biri hayır derse kayıt alamazsınız. Bunu kaç kişi biliyordu? Biz üniversitede çalıştığımız için bununla birlikte bunu daha fazlaca yaşıyoruz. Bunun üzere şeyler ömrümüze girdi. Ve bir noktada aslında bizim bu gözetleme halimiz, izlenme halimiz. İzleme ve bir biçimde dikizleme dürtüsü ilerlemeye başladı.
Standın ismini gördüğümde Ferzan Özpetek’in sinemasına bir gönderme mi yapılmış diye düşünmüştüm. bu biçimde bir irtibat kelam konusu mu?
Ferzan Özpetek’in sineması diye hayli söyleniyor lakin değil. Bir sinema makalesi ve birkaç tez okudum. Sinemada karşı pencere kavramı var. Bir noktada Panoptikon’la ilişkileniyor. Aslında tam bizim tartıştığımız mevzu olan bakmak, karşı pencerelerde olmak bu gözetleme haline referans olan bir şey. Panoptikon teriminde da şu var, bir hapishane modeli Panoptikon. Gözetleyen gardiyan herkesi görüyor. Herkes hücrelerde ve kimse birbirini bakılırsamiyor. Tam olarak gözetleme sıkıntısını referans alan ve ortaya çıkaran bir şey. ötürüsıyla “Karşı Pencere” de pencereler içinde kim olduğumuz, perde ya da duvar çekip çekmediğimiz, onun ortasında nasıl beden bulduğumuz, varoluşumuzu nasıl kanıtladığımız soruları üzerine şekilleniyor. Haliyle hem bir izleme tıpkı vakitte sorgulama imkanı yaratıyor. Benim tercihim de çoklukla akılda soru işareti bırakması, izleyiciyi düşünmeye teşvik ediyor olması istikametinde. Stant bu türlü şekillendi aslında.
Ahmet Rüstem Ekici, Hologram, Holofan, Delikten İçeri, üç boyutlu animasyon, 2019.
Gözetleme kavramı gerçek ömrümüzde olduğu kadar artık sanal âlemde daha ağır bir biçimde yaşanıyor bana kalırsa. Toplumsal medyanın gözetleme, gözetlenme ve dikizleme dürtüsünün teşvik edici tesiri üzerine ne düşünüyorsunuz?
Toplumsal medyada stalkerlık tıpkı şey aslında. Yani sanala geçen tarafı da bu oldu büsbütün. Hani fizyolojik olarak bahsetmiş olduğum kısmı yüz yüze geldiğimiz vakit bir insanı bile dikizliyorsunuz. Bakıyorsunuz yani, bu hepimizde olan bir şey. Çok İd’de yer alan bir şey. Ne kadar çağdaş, ne kadar çağdaş bir insan olması ile alakalı bir dürtü değil, bu fazlaca içsel bir şey. Herkes birbirini bununla kodluyor aslında. Bu toplumsal medyada da, sanal dünyada da son 1,5 yıldır aslında şöyleki değişti. Bir biçimde beşerler ömrünüze daha fazlaca müdahale etmeye başladı. Zira yüz yüze görüşme sonu bittiği için akşam aşikâr bir saatten daha sonra aramaması gereken insan sabaha kadar aramaya başladı. örneğin biz hoca olarak mesaili çalışıyoruz. Akşam mesaim bittikten daha sonra mail, telefon bekle fakat gece 12’de telefonun çaldığı oluyordu. Özel alan ihlali başlıyor lakin hayli boyutlar değişken…
Cinsiyetlerde var, insanların yok sayılma durumları var. Bilhassa birkaç bahis fazlaca rahatsız edici. İstanbul Sözleşmesi’nin iptali, LGBTİQ + hakları yok sayılması aslında fazlaca rahatsız edici ve tıpkı vakitte daima baktığınızda var iseydığınız ancak orada olmadığını argüman ettiğiniz beşerler durumu var. Standın de ana konusu bu üzere kavramlara üç beş farklı kavram çerçevesinde ele alıp düşündürme ve soru sordurma… ötürüsıyla tam da burada Berkay Tuncay’ın işi devreye giriyor. Az evvel sanallık probleminden bahsetmiş olduğumiz de şöyleki, Berkay yapıtında 2012-2015 içinde yüz tane kız görseli buluyor internetten. Lakin bu kızların yüzleri yok, kim oldukları belirli değil. Çok anonim kimlikler yalnızca nüdist ve teşhirci tarafları var. Bunlar şu aslında bir web sitesine girdiğimizde bugünlerde artık o kadar çıkmıyor. Son vakit içinderda daha hayli dikkat ediyorum ancak mesela 720P bir siteden sinema izliyorsunuz. Sağda link çıkıyor, bahis sitesi çıkıyor. Onun yerine evvelce bunlar daha yüklü çıkıyordu. Pop-up reklamları… İşte bu seni çağırıyor, çabucak tıkla. Sana şunu söylemek istiyor, tıkla vs. Daima ondan kaçmaya çalıştığınız ve özel alanınıza müdahale eden bir taraftı. Sanalda bunu ne kadar bertaraf etmeye çalışırsanız çalışın bir yere kadar mümkündü. Daima bir dikkat hali, tıklamayayım, web sitesine sarfiyat, virüs iner diye düşünürüz. Ancak şu da var, siz o alana müdahale ettiğiniz kadar o da size müdahale ediyor. Bir manada teşhir sorunu var. Aslında kim olduğunu bilmediğiniz birisinin müsaadesiz kullanılan görselleri tahminen de… Düşünsenize birine ilişkin bir vücut aslında bu ve özel bir alan, bir ihlal kelam konusu… Teşhir problemi gündeme geliyor. Sanal bir zorbalığa kadar gidebilecek bir durum aslında bu. Kimlik ve yüz belirli olmadığı için kullanabilecek bir hak üzere lakin kimlik hakkını kimden müsaadesiz kullanabilirsiniz? ötürüsıyla bu biçimde bir sanal taraftan gelen bir durum var.
Webcam Girls
Başka tarafta Ahmet Rüstem’in işini görüyoruz. O işte de aslında şu biçimde bir özellik var. Eşref Yıldırım’la yan yana sergilenmesinin mutlaka bir niçini var benim gözümde. Orada hamam, özel alanlar, peştamal, insanın kendi vücut dokusu… Bununla ilgili bir anlatı varken büsbütün gözetleme ve izleme hali… Zira banyo, hamam tıpkı dürtü aslında. Geçmişte hamam olarak kullanılan yer toplu bir yıkanma alanıydı. Siz oraya gittiğinizde bayanlar fazlaca rahat çıplak durabiliyor. Erkekler bir noktaya kadar çıplak durabiliyor. Bunu görüyorsunuz ve aslında birbirinin vücuduna yabancı olmadığınızı da fark ediyorsunuz, birbirinin vücuduna dokunma dürtüsü de devreye giriyor. Birbirine dokunuyorsun, yıkıyorsun. Dışarıda birebir dürtüyü yaptığında değişik bir tarafa gidiyor. ötürüsıyla gözetleme, izleme ve o alan orada daha fazlaca ön plana çıkıyor. Bence şu açıdan da epeyce hoş Holofon’un bir kısmında bir göz çıkıyor. O göz aslında yerin başından sonuna tüm yeri izleyen, gelen giden herkesi kendine alan bir eser aslında. Yani metaforik olarak bir noktada göz, bütün herkesi izleyen gözler misali; bütün yere yayılan bir tarafı var.
.
Çabucak yanı başında Eşref Yıldırım’ın işini görüyoruz. İki yapıtın yan yana pozisyonlandırılması bir paralellik oluşturuyor mu?
Eşref Yıldırım’ın işinde Arkadaş Zekai Özger’in özgürlük üzerine yazdığı bir şiirini görüyoruz. Kendi ortasında baktığımızda eşcinsel bir bireyin bilhassa son senelerda yok sayılması durumu… Nasıl yok sayabilirsin birini? Yani senin sahiden vatandaşın olan, bu ülkede yaşayan, inandığı, hissettiği şeyi söylemeye çalışanların özgürlük alanına müdahale edip nasıl yok sayabilirsin? Tam olarak bu aslında… Bir noktada da bakınca o yüzden özel alan ihlali, birinin hissettiği ve yaşadığı şeyi yok sayma dürtüsü burada ön plana çıkıyor. Hem doku olarak hem içerik olarak birbiriyle çok bağlantılı olduğunu düşündüğüm iki iş. Bir yandan da alışılmış ki disiplinlerarası olması önemli… Bir yanda fotoğraf var, yerleştirme, bir yanda Holofon üzere farklı teknolojide bir iş var. Bir yanda örgü, daha klâsik bir iş. bu biçimde bir yaklaşım güdüyor.
Başak Bugay’ın işinde ise şunu görüyoruz. Dört duvarı olan kutu misali içeride ışık açık, ortasında ne var diye bakıyorsunuz. Üst kısmında bir pencere var. Buraya bakıp bakmamak sizin sonucunız. Orada izleyiciyi challenge’a sokacak bir taraf var. Zira şunu epey yaşıyorum. Stant alanına fazlaca yakın oturuyorum. Bugüne kadar hiç şunu yaşamadım. Çok meskende duran bir insan değilim. Pandemi ile bir arada hepimiz konutta durmaya alıştık. Evvelce konutu otel üzere kullanan insanlardan bir tanesiydim. 1,5 yıldır penceremi her açtığımda karşımda göz göze geldiğim bir çocuk var. Karşı penceremde olduğu için daima onunla göz göze geliyorum. O ise hiç rahatsız değil. Daima ben perde çekmek zorundayım. Daima kapalı bıraktım zira alanıma sistemli olarak pencerede sigara içen birisi müdahale ediyor ve bakıyor. örneğin bu dürtüyü hissettiğinizde şunu fark ediyorsunuz; ben bakmamalıyım, ben kapatayım, ben açmayayım. Birebir şey burada var işte. Buraya baktığınızda mesken ortasında yer alan bir mutfak, bir aile alanı, özel bir alan aslında burası. Konutun bir kesimi ve o alanın hududuna girmek ne kadar siz istemediğiniz sürece mümkün olabilir? ötürüsıyla buraya bakıp bakmamak seyirciye bırakılmış bir karar.
Standın çıkışına geldiğimizde de Can Küçük’ün işini görüyorsunuz. Bu kıyafetler Can’ın kıyafetleri… İnsanların mesela Can’ın üzerinde gördüğü t-shirt’e epey yakışmış, hayli hoş olmuş demesiyle birebir şey… Bunu konuşurken baktığınızda hoş olmuş, yakışmış, yakışmamış vb. bunu söylemeyebilirsiniz de aslına bakarsanız hepimiz yapıyoruz bunu. Can bunları giydiği vakit onun oldukları tanıyanlar tarafınca biliniyor. Her gelen kişi buradan bir kıyafet alıp yerine askıya bir kıyafet bırakmak zorunda şayet yapmak isterse. Buradan bir şey almak istediğinizde yerine bir şey bıraktığınızda yavaş yavaş Can’a ilişkin olan onu mimlediğimiz, Can diye algıladığımız dolap değişmeye başlayacak. Bir noktada da birinci başta gelenlerin, daha sonra Yeldeğirmeni’nin, daha sonra Kadıköy’ün ve tahminen de İstanbul’un ruhunu hissettirmeye başlayacak. ötürüsıyla da burada kimlik, onun kendi alanı, onu kıyafetlerle sınırlandırdığımız o dürtü, bunlar Can bu ona yakışır yakışmaz dediğimiz büsbütün dikizleme ve gözetleme üzerinden baktığımız ve sınırladığımız o hal değişmeye başlayacak. Ve sonunda tam anonim, kime ilişkin olduğu aşikâr olmayan daha çarpık bir münasebet sunabilecek imaj karşımıza çıkacak. Burada bir anda simli pullu bir elbise durabilir mi, durabilir. Kimin dolabı olduğunu bilmiyoruz. Dolabınızı açtığınızda o sizin kimliğinizdir aslında. Kıyafet sizi gösterir. Saçınız kimliğinizdir, duruşunuz kimliğinizdir. Kıyafet de birebir biçimde ve beşerler size baktığında hayli yakın ya da uzaktır. Benim saçım duruşu niçiniyle epeyce bilinen bir şey. Bu Melike. Tanımayan insan bile gelip bu Melike diyebilir örneğin. Bunun üzere bir şey ve Can da motamot tam olarak bu kimliği yaratıyor.
.
Standın alt katında sanatçı Eşref Yıldırım’a ilişkin duvara yansıtılan bir görüntü eser var. Bu görüntüyle seyirciye anlatmak istediğiniz nedir?
Bu 20 dakikalık bir görüntü. Görüntüdeki sanatkarın kendisi Eşref Yıldırım… Görüntünün ismi “Akma Denemeleri” Görüntüde doğal bir ortamda tabiat ortasında yürüyüşe çıkıyor, çamur, su akışı, bir şeyler deniyor. Ot, çöp vs. büsbütün aslında hayli organik bir biçimde tabiatla bağ kurmaya, özgürleşmeye başlıyor. Bu görüntüyü birinci izlediğimde bir stantta görmüştüm. Ve aslında çıplak ayak gördüğümüz kişinin çıplaklığı bizi hiç rahatsız etmiyor. O kadar aslında kendimizi oto sansüre uğratmışız ki birinci baktığımızda onun bir insan olmasından fazla çıplak olup olmadığına takılıyoruz. ötürüsıyla aslında onun alanına bakıyoruz, dokunuyoruz bir noktada. Burada aslında sanatkarın tabiatla gayreti kendi ortasında özgürleşme atağı, kendini olduğu üzere sunabilmesi artık “ben buyum” ve “böyleyim” demesi açısından fazlaca kuvvetli ve etkileyici bir görüntü. Yaklaşık 20 dakika boyunca buz üzere suya giriyor. Çamurda yürüyor, dağa tırmanıyor. Bunların hepsini aslında tabiat ortasında deneyimliyor. Birtakım yerlerde çeşitli şiirler, politik kelamlar geçiyor. Büsbütün tüm çıplaklığıyla kendi değişimi görülüyor. ötürüsıyla da bu aslında örgü işiyle bir arada özgürleşmesi ve bir noktada bunu sunabilmesi ve anlatabilmesi üzerine… Baktığınızda sanatkarın orada çıplak bir insan olduğunu, tabiatta çıplak bir insanın ne yaptığını düşünmüyorsunuz. Nitekim kendini temsil etme, ortaya koyma, her neyse o olduğunu göstermesi üzerine çalışıyor. Kendi kimliğini, kendi varoluşunu bize bu türlü kanıtlıyor.
Ve son olarak yerin vitrininde Tuba Geçgel’in yapıtı yer alıyor. çok interaktif ve sokağı da kendi içine dâhil eden bir yapısı var.
Aslında yapay zekâ var, kameralar var. Sensörler sizi algılıyor, ekrana yansıtıyor. Burada izleme gözetleme bir noktada müsabaka, dikizleme halini yansıtıyor. Lakin kendi kendinizi dikizlemeye başlıyorsunuz. İç içe geçen bir duruma dönüştürüyor. Ve bunu aslında kendi ortasında insanın kendine dönmesi, kendi içini sorgulaması gerektiği üzere bir referans noktası oluşturuyor. ötürüsıyla bunu vitrine koyduk ki beşerler baktığında evvel kendini görsün, diğeri yerine kendini eleştirsin. Haliyle izleyen ile izlenen birbirine giriyor. Biri bizi gözetliyor. “Kim sanki? Kendi içimizde kim olabilir?” sorularını akla getiriyor.
Gözetlemeyi, mahremiyetin ve voyörizmin hudutlarını bir daha sorgulatacak olan “Karşı Pencere” standı 2 Temmuz 2021 tarihine kadar Kadıköy Yeldeğirmeni’nde, KOLİ Arka Space’te görülebilir.
Stant: 8 Haziran-2 Temmuz 2021 tarihleri içinde Pazar ve Pazartesi günleri hariç 13:00-18:00 saatleri ortası gezilebilecek.
Küratörlüğünü Melike Bayık’ın üstlendiği, gözetleme kavramına odaklanarak yeni bir durum tespiti ve sorgulama niyeti taşıyan “Karşı Pencere” standı 8 Haziran – 2 Temmuz 2021 tarihleri içinde Kadıköy Yeldeğirmeni’nde KOLİ Arka Space’te izleyici ile buluşuyor.
“Karşı Pencere” standı nezaret, voyörizm (röntgencilik) ve cinsiyet olgularından yola çıkarak, mahremiyet, gözetleyen–gözetlenen ilgisi, görme ve izleme, bakış, teşhir, özel alan ve gözetlemenin vücudun sonlarına müdahale etmesi üzerinden cinsiyet rollerinin sorgulanması üzere kavramlar doğrultusunda şekilleniyor. Stantta Başak Bugay, Ahmet Rüstem Ekici, Tuba Geçgel, Can Küçük, Berkay Tuncay ve Eşref Yıldırım’ın disiplinlerarası (video, yerleştirme, fotoğraf, fotoğraf ve örgü) yapıtları hayli boyutlu bir yaklaşım ortasında izleniyor. Bu fazlaca boyutlu yapı, yerin formunu dikkate alarak, dışarısı ile direkt ilgi kurabilecek ve bu biçimdelikle sokaktan geçen bireyleri de gözetleyen pozisyonuna çekebilecek biçimde yönlendiren stratejik bir küratöryel tasarım ile kurgulanıyor.
Kadıköy/İstanbul’da yer alan KOLİ Arka Space, Yasemin Kalaycı ve Elçin Acun tarafınca kuruldu. Kâr gayesi gütmeyen, bağımsız bir çalışma, üretme ve sergileme alanı olarak KOLİ, sanatsal tecrübe ve iş birliği ekseninde dolaşıyor. KOLİ Arka Space, feminist ve queer sanatkarlar içindeki diyaloğun dayanağı ile var olan bir yer. KOLİ Arka Space kurucuları ve “Karşı Pencere” standının küratörü Melike Bayık’la yer ve “Karşı Pencere”nin ele aldığı kavramlar üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik.
KOLİ Arka Space nasıl kuruldu?
İkimiz de sanatçıyız ve yeri da kendi bütçemizle oluşturduk. Burası kâr maksadı gütmeyen ve bağımsız bir alan. O yüzden de biz birfazlaca ana akım galeri mantığından farklı olarak sansürlenen işler, galerilerin satış tasası yüzünden kendine yer bulamamış sanatkarlara yer vermeyi tercih ediyoruz. Kendi fikir ve sanat pratiğimiz ile paralel feminist, queer sanatçılar ile irtibata muhtaçlık duyuyoruz. Zira kimlik hiyerarşilerinin baskın olduğu bir toplumda yaşıyoruz ve bu bağlamda tektipleştirici siyasetlerden, ikili fikir yapılarından uzak, kapsayıcılık ve çeşitliliğin gücünden beslenen, kimliğin ve cinsiyetin akışkanlığına odaklanan bir yapı hayal ettik. Merkezin yani ana akımın haricindeki sanatkarlara alan açabileceğimiz bir yer olsun istedik. Birinci stant “SENKRON Eş Vakitli Görüntü Sergileri” kapsamında oldu. Karşı Pencere bizim ikinci standımız.
Karşı Pencere
‘KOLİ İSMİ BİZİM İÇİN BAĞIMSIZ OLMANIN MANASINI VURGULUYOR’
KOLİ ismini tercih etme niçininiz nedir? Neyi temsil ediyor?
“Koli” sözü Lubunca’da sevişmek, partner manasına geliyor. Yerin ismi Lubuncaya gönderme yaptığı kadar, “beyaz küp” olmama hâline de işaret ediyor. Yani KOLİ üzere bir kutu, oradan oraya sürüklenebilecek hem de bozulup tekrar kurulabilecek, huzursuz etmeyen, fazla hassas olmayan yani daha doğrusu, kirletmekten, dokunmaktan, temas etmekten korkmayacağımız ötürüsıyla denemelere açık, hatta deneyip yanılmayı, deher neysel olmayı göze alabilen ve teşvik eden bir yapı. İçine çeken, kapsayan bir kutu. Bu bizim için biraz da bağımsız olmanın manasını vurguluyor.
‘HAYATIMIZIN HER ALANINDA GÖZETLEME, TEŞHİR VE ÖZEL ALAN İHLALİ VAR’
Dışarıdan bakıldığında alıştığımız stant yerlerinden farklı bir alandayız. Yerin yapısı standın işlediği mevzularla paralellik gösteriyor. Bu sergiyi oluşturma fikri nasıl gelişti?
En başta standın öyküsü ile başlayayım. Elçin ve Yasemin de sanatçı oldukları için tanışıklığımız var. esasen hepimiz Yeldeğirmeni’ndeyiz. Öncelikle onlar bana bir stant teklifi ile geldiler. Ne yapabilirim sorusu üzerine aslında küratörlük de biraz daha şekilleniyor. Ve benim de zannediyorum bugüne kadar yaptığım bütün stantlarda evvela daima yer ön plandaydı. Yerle bir oyun ortaya çıkıyordu. Elçin ve Yasemin’le buluştuğumuzda da şu biçimde bir şey oldu. Yani bu yer aslında sergileme için fazlaca girift bir alan, kolay bir alan değil. Zira teknik olarak dört duvarı var. Ve iki duvarı cam aslında ve daha sonradan eklenmiş bir blok duvar var. Aslında iki tane cam yeri olan bir yerde stant yapmak epey kolay değil. Görüntü sergilemek, kimi işleri göstermek, ışıklı işler göstermek fazlaca sıkıntı. Yani buraya bir neon koyduğunuzda koyamazsınız, görüntü yalnızca aşağı katta olur. bu biçimde çeşitli şeyler yaratan bir yerdi.
Benim de challenge’ım burada başladı aslında. Elçin ve Yasemin’le birlikte daha kolektif, daha inisiyatif bir ruhla nasıl stant yapılabilir sorusuyla başladı. Ardından daima bir şey okurken, izlerken, gezerken hayattan daima not alıyorum. Benim çalışma pratiğimde o var. Yerle bir arada bunu buluşturduğumda da ne üzere bir stant yapabiliriz sorusu gelişti. Aklımı son 3-4 yılda oyalayan bir soru vardı. Gözetleme, teşhir ve özel alan ihlali… tıpkı vakitte aslında bu yer stant için çok uygundu. Zira iki tane cam duvarı var. Yeldeğirmeni’ndesin ve perdeleri açtığın anda herkes ne olduğunu anlamak için sahiden ekstra müdahil olmaya çalışıyor. ömrümüzün her alanında bu var. Yalnızca Türkiye’de, bu mahallede etrafta olan bir şeyden bahsetmiyorum. Dünyanın genelinde insanların meraklı, geçmişten bugüne olan daima bir müdahale etme, alana hudut ihlali olarak girme durumu var. Bir meskenin özel alanı olması da tıpkı biçimde… Yatak odasını biri geldiğinde kapatırsın. Zira mahrem alandır. Yani senin için yatak odasının açık ya da kapalı olması değil, mahremiyet olgusuyla bağlıdır bir yerde. ötürüsıyla aslında bu türlü olduğu için de stant yeri da bu kavramlar üzerinde şekillenecek bir sergiydi.
Hangi sanatkarlar olur diye düşündük. Birinci başta bunun üzerine baş yormaya başladık. Bu kavramlar kendi ortasında fazlaca çelişkili. Hepimizin hayatında olan, hepimize dokunan tarafları var. Ben teşhir dediğimde benim aklıma öteki bir şey, sizin aklınıza öbür bir şey geliyordur. Mahremiyet dediğimizde diğer bir şeydir. 1,5 yıldır artık kameralarda KVK haklarını birinci kere konuştuk. Hangimiz KVK haklarını bu kadar ayrıntılı biliyorduk? Kamera açmak için müsaade istemek zorundasınız aslında ve birisi evet derse, biri hayır derse kayıt alamazsınız. Bunu kaç kişi biliyordu? Biz üniversitede çalıştığımız için bununla birlikte bunu daha fazlaca yaşıyoruz. Bunun üzere şeyler ömrümüze girdi. Ve bir noktada aslında bizim bu gözetleme halimiz, izlenme halimiz. İzleme ve bir biçimde dikizleme dürtüsü ilerlemeye başladı.
Standın ismini gördüğümde Ferzan Özpetek’in sinemasına bir gönderme mi yapılmış diye düşünmüştüm. bu biçimde bir irtibat kelam konusu mu?
Ferzan Özpetek’in sineması diye hayli söyleniyor lakin değil. Bir sinema makalesi ve birkaç tez okudum. Sinemada karşı pencere kavramı var. Bir noktada Panoptikon’la ilişkileniyor. Aslında tam bizim tartıştığımız mevzu olan bakmak, karşı pencerelerde olmak bu gözetleme haline referans olan bir şey. Panoptikon teriminde da şu var, bir hapishane modeli Panoptikon. Gözetleyen gardiyan herkesi görüyor. Herkes hücrelerde ve kimse birbirini bakılırsamiyor. Tam olarak gözetleme sıkıntısını referans alan ve ortaya çıkaran bir şey. ötürüsıyla “Karşı Pencere” de pencereler içinde kim olduğumuz, perde ya da duvar çekip çekmediğimiz, onun ortasında nasıl beden bulduğumuz, varoluşumuzu nasıl kanıtladığımız soruları üzerine şekilleniyor. Haliyle hem bir izleme tıpkı vakitte sorgulama imkanı yaratıyor. Benim tercihim de çoklukla akılda soru işareti bırakması, izleyiciyi düşünmeye teşvik ediyor olması istikametinde. Stant bu türlü şekillendi aslında.
Ahmet Rüstem Ekici, Hologram, Holofan, Delikten İçeri, üç boyutlu animasyon, 2019.
Gözetleme kavramı gerçek ömrümüzde olduğu kadar artık sanal âlemde daha ağır bir biçimde yaşanıyor bana kalırsa. Toplumsal medyanın gözetleme, gözetlenme ve dikizleme dürtüsünün teşvik edici tesiri üzerine ne düşünüyorsunuz?
Toplumsal medyada stalkerlık tıpkı şey aslında. Yani sanala geçen tarafı da bu oldu büsbütün. Hani fizyolojik olarak bahsetmiş olduğum kısmı yüz yüze geldiğimiz vakit bir insanı bile dikizliyorsunuz. Bakıyorsunuz yani, bu hepimizde olan bir şey. Çok İd’de yer alan bir şey. Ne kadar çağdaş, ne kadar çağdaş bir insan olması ile alakalı bir dürtü değil, bu fazlaca içsel bir şey. Herkes birbirini bununla kodluyor aslında. Bu toplumsal medyada da, sanal dünyada da son 1,5 yıldır aslında şöyleki değişti. Bir biçimde beşerler ömrünüze daha fazlaca müdahale etmeye başladı. Zira yüz yüze görüşme sonu bittiği için akşam aşikâr bir saatten daha sonra aramaması gereken insan sabaha kadar aramaya başladı. örneğin biz hoca olarak mesaili çalışıyoruz. Akşam mesaim bittikten daha sonra mail, telefon bekle fakat gece 12’de telefonun çaldığı oluyordu. Özel alan ihlali başlıyor lakin hayli boyutlar değişken…
Cinsiyetlerde var, insanların yok sayılma durumları var. Bilhassa birkaç bahis fazlaca rahatsız edici. İstanbul Sözleşmesi’nin iptali, LGBTİQ + hakları yok sayılması aslında fazlaca rahatsız edici ve tıpkı vakitte daima baktığınızda var iseydığınız ancak orada olmadığını argüman ettiğiniz beşerler durumu var. Standın de ana konusu bu üzere kavramlara üç beş farklı kavram çerçevesinde ele alıp düşündürme ve soru sordurma… ötürüsıyla tam da burada Berkay Tuncay’ın işi devreye giriyor. Az evvel sanallık probleminden bahsetmiş olduğumiz de şöyleki, Berkay yapıtında 2012-2015 içinde yüz tane kız görseli buluyor internetten. Lakin bu kızların yüzleri yok, kim oldukları belirli değil. Çok anonim kimlikler yalnızca nüdist ve teşhirci tarafları var. Bunlar şu aslında bir web sitesine girdiğimizde bugünlerde artık o kadar çıkmıyor. Son vakit içinderda daha hayli dikkat ediyorum ancak mesela 720P bir siteden sinema izliyorsunuz. Sağda link çıkıyor, bahis sitesi çıkıyor. Onun yerine evvelce bunlar daha yüklü çıkıyordu. Pop-up reklamları… İşte bu seni çağırıyor, çabucak tıkla. Sana şunu söylemek istiyor, tıkla vs. Daima ondan kaçmaya çalıştığınız ve özel alanınıza müdahale eden bir taraftı. Sanalda bunu ne kadar bertaraf etmeye çalışırsanız çalışın bir yere kadar mümkündü. Daima bir dikkat hali, tıklamayayım, web sitesine sarfiyat, virüs iner diye düşünürüz. Ancak şu da var, siz o alana müdahale ettiğiniz kadar o da size müdahale ediyor. Bir manada teşhir sorunu var. Aslında kim olduğunu bilmediğiniz birisinin müsaadesiz kullanılan görselleri tahminen de… Düşünsenize birine ilişkin bir vücut aslında bu ve özel bir alan, bir ihlal kelam konusu… Teşhir problemi gündeme geliyor. Sanal bir zorbalığa kadar gidebilecek bir durum aslında bu. Kimlik ve yüz belirli olmadığı için kullanabilecek bir hak üzere lakin kimlik hakkını kimden müsaadesiz kullanabilirsiniz? ötürüsıyla bu biçimde bir sanal taraftan gelen bir durum var.
Webcam Girls
Başka tarafta Ahmet Rüstem’in işini görüyoruz. O işte de aslında şu biçimde bir özellik var. Eşref Yıldırım’la yan yana sergilenmesinin mutlaka bir niçini var benim gözümde. Orada hamam, özel alanlar, peştamal, insanın kendi vücut dokusu… Bununla ilgili bir anlatı varken büsbütün gözetleme ve izleme hali… Zira banyo, hamam tıpkı dürtü aslında. Geçmişte hamam olarak kullanılan yer toplu bir yıkanma alanıydı. Siz oraya gittiğinizde bayanlar fazlaca rahat çıplak durabiliyor. Erkekler bir noktaya kadar çıplak durabiliyor. Bunu görüyorsunuz ve aslında birbirinin vücuduna yabancı olmadığınızı da fark ediyorsunuz, birbirinin vücuduna dokunma dürtüsü de devreye giriyor. Birbirine dokunuyorsun, yıkıyorsun. Dışarıda birebir dürtüyü yaptığında değişik bir tarafa gidiyor. ötürüsıyla gözetleme, izleme ve o alan orada daha fazlaca ön plana çıkıyor. Bence şu açıdan da epeyce hoş Holofon’un bir kısmında bir göz çıkıyor. O göz aslında yerin başından sonuna tüm yeri izleyen, gelen giden herkesi kendine alan bir eser aslında. Yani metaforik olarak bir noktada göz, bütün herkesi izleyen gözler misali; bütün yere yayılan bir tarafı var.
.
Çabucak yanı başında Eşref Yıldırım’ın işini görüyoruz. İki yapıtın yan yana pozisyonlandırılması bir paralellik oluşturuyor mu?
Eşref Yıldırım’ın işinde Arkadaş Zekai Özger’in özgürlük üzerine yazdığı bir şiirini görüyoruz. Kendi ortasında baktığımızda eşcinsel bir bireyin bilhassa son senelerda yok sayılması durumu… Nasıl yok sayabilirsin birini? Yani senin sahiden vatandaşın olan, bu ülkede yaşayan, inandığı, hissettiği şeyi söylemeye çalışanların özgürlük alanına müdahale edip nasıl yok sayabilirsin? Tam olarak bu aslında… Bir noktada da bakınca o yüzden özel alan ihlali, birinin hissettiği ve yaşadığı şeyi yok sayma dürtüsü burada ön plana çıkıyor. Hem doku olarak hem içerik olarak birbiriyle çok bağlantılı olduğunu düşündüğüm iki iş. Bir yandan da alışılmış ki disiplinlerarası olması önemli… Bir yanda fotoğraf var, yerleştirme, bir yanda Holofon üzere farklı teknolojide bir iş var. Bir yanda örgü, daha klâsik bir iş. bu biçimde bir yaklaşım güdüyor.
Başak Bugay’ın işinde ise şunu görüyoruz. Dört duvarı olan kutu misali içeride ışık açık, ortasında ne var diye bakıyorsunuz. Üst kısmında bir pencere var. Buraya bakıp bakmamak sizin sonucunız. Orada izleyiciyi challenge’a sokacak bir taraf var. Zira şunu epey yaşıyorum. Stant alanına fazlaca yakın oturuyorum. Bugüne kadar hiç şunu yaşamadım. Çok meskende duran bir insan değilim. Pandemi ile bir arada hepimiz konutta durmaya alıştık. Evvelce konutu otel üzere kullanan insanlardan bir tanesiydim. 1,5 yıldır penceremi her açtığımda karşımda göz göze geldiğim bir çocuk var. Karşı penceremde olduğu için daima onunla göz göze geliyorum. O ise hiç rahatsız değil. Daima ben perde çekmek zorundayım. Daima kapalı bıraktım zira alanıma sistemli olarak pencerede sigara içen birisi müdahale ediyor ve bakıyor. örneğin bu dürtüyü hissettiğinizde şunu fark ediyorsunuz; ben bakmamalıyım, ben kapatayım, ben açmayayım. Birebir şey burada var işte. Buraya baktığınızda mesken ortasında yer alan bir mutfak, bir aile alanı, özel bir alan aslında burası. Konutun bir kesimi ve o alanın hududuna girmek ne kadar siz istemediğiniz sürece mümkün olabilir? ötürüsıyla buraya bakıp bakmamak seyirciye bırakılmış bir karar.
Standın çıkışına geldiğimizde de Can Küçük’ün işini görüyorsunuz. Bu kıyafetler Can’ın kıyafetleri… İnsanların mesela Can’ın üzerinde gördüğü t-shirt’e epey yakışmış, hayli hoş olmuş demesiyle birebir şey… Bunu konuşurken baktığınızda hoş olmuş, yakışmış, yakışmamış vb. bunu söylemeyebilirsiniz de aslına bakarsanız hepimiz yapıyoruz bunu. Can bunları giydiği vakit onun oldukları tanıyanlar tarafınca biliniyor. Her gelen kişi buradan bir kıyafet alıp yerine askıya bir kıyafet bırakmak zorunda şayet yapmak isterse. Buradan bir şey almak istediğinizde yerine bir şey bıraktığınızda yavaş yavaş Can’a ilişkin olan onu mimlediğimiz, Can diye algıladığımız dolap değişmeye başlayacak. Bir noktada da birinci başta gelenlerin, daha sonra Yeldeğirmeni’nin, daha sonra Kadıköy’ün ve tahminen de İstanbul’un ruhunu hissettirmeye başlayacak. ötürüsıyla da burada kimlik, onun kendi alanı, onu kıyafetlerle sınırlandırdığımız o dürtü, bunlar Can bu ona yakışır yakışmaz dediğimiz büsbütün dikizleme ve gözetleme üzerinden baktığımız ve sınırladığımız o hal değişmeye başlayacak. Ve sonunda tam anonim, kime ilişkin olduğu aşikâr olmayan daha çarpık bir münasebet sunabilecek imaj karşımıza çıkacak. Burada bir anda simli pullu bir elbise durabilir mi, durabilir. Kimin dolabı olduğunu bilmiyoruz. Dolabınızı açtığınızda o sizin kimliğinizdir aslında. Kıyafet sizi gösterir. Saçınız kimliğinizdir, duruşunuz kimliğinizdir. Kıyafet de birebir biçimde ve beşerler size baktığında hayli yakın ya da uzaktır. Benim saçım duruşu niçiniyle epeyce bilinen bir şey. Bu Melike. Tanımayan insan bile gelip bu Melike diyebilir örneğin. Bunun üzere bir şey ve Can da motamot tam olarak bu kimliği yaratıyor.
.
Standın alt katında sanatçı Eşref Yıldırım’a ilişkin duvara yansıtılan bir görüntü eser var. Bu görüntüyle seyirciye anlatmak istediğiniz nedir?
Bu 20 dakikalık bir görüntü. Görüntüdeki sanatkarın kendisi Eşref Yıldırım… Görüntünün ismi “Akma Denemeleri” Görüntüde doğal bir ortamda tabiat ortasında yürüyüşe çıkıyor, çamur, su akışı, bir şeyler deniyor. Ot, çöp vs. büsbütün aslında hayli organik bir biçimde tabiatla bağ kurmaya, özgürleşmeye başlıyor. Bu görüntüyü birinci izlediğimde bir stantta görmüştüm. Ve aslında çıplak ayak gördüğümüz kişinin çıplaklığı bizi hiç rahatsız etmiyor. O kadar aslında kendimizi oto sansüre uğratmışız ki birinci baktığımızda onun bir insan olmasından fazla çıplak olup olmadığına takılıyoruz. ötürüsıyla aslında onun alanına bakıyoruz, dokunuyoruz bir noktada. Burada aslında sanatkarın tabiatla gayreti kendi ortasında özgürleşme atağı, kendini olduğu üzere sunabilmesi artık “ben buyum” ve “böyleyim” demesi açısından fazlaca kuvvetli ve etkileyici bir görüntü. Yaklaşık 20 dakika boyunca buz üzere suya giriyor. Çamurda yürüyor, dağa tırmanıyor. Bunların hepsini aslında tabiat ortasında deneyimliyor. Birtakım yerlerde çeşitli şiirler, politik kelamlar geçiyor. Büsbütün tüm çıplaklığıyla kendi değişimi görülüyor. ötürüsıyla da bu aslında örgü işiyle bir arada özgürleşmesi ve bir noktada bunu sunabilmesi ve anlatabilmesi üzerine… Baktığınızda sanatkarın orada çıplak bir insan olduğunu, tabiatta çıplak bir insanın ne yaptığını düşünmüyorsunuz. Nitekim kendini temsil etme, ortaya koyma, her neyse o olduğunu göstermesi üzerine çalışıyor. Kendi kimliğini, kendi varoluşunu bize bu türlü kanıtlıyor.
Ve son olarak yerin vitrininde Tuba Geçgel’in yapıtı yer alıyor. çok interaktif ve sokağı da kendi içine dâhil eden bir yapısı var.
Aslında yapay zekâ var, kameralar var. Sensörler sizi algılıyor, ekrana yansıtıyor. Burada izleme gözetleme bir noktada müsabaka, dikizleme halini yansıtıyor. Lakin kendi kendinizi dikizlemeye başlıyorsunuz. İç içe geçen bir duruma dönüştürüyor. Ve bunu aslında kendi ortasında insanın kendine dönmesi, kendi içini sorgulaması gerektiği üzere bir referans noktası oluşturuyor. ötürüsıyla bunu vitrine koyduk ki beşerler baktığında evvel kendini görsün, diğeri yerine kendini eleştirsin. Haliyle izleyen ile izlenen birbirine giriyor. Biri bizi gözetliyor. “Kim sanki? Kendi içimizde kim olabilir?” sorularını akla getiriyor.
Gözetlemeyi, mahremiyetin ve voyörizmin hudutlarını bir daha sorgulatacak olan “Karşı Pencere” standı 2 Temmuz 2021 tarihine kadar Kadıköy Yeldeğirmeni’nde, KOLİ Arka Space’te görülebilir.
Stant: 8 Haziran-2 Temmuz 2021 tarihleri içinde Pazar ve Pazartesi günleri hariç 13:00-18:00 saatleri ortası gezilebilecek.