Dünyanın bilinen en eski uygarlıklarından biri olan Sümerlerin hayatında cinsellik hayli kıymetli bir yer kaplıyor. Bolluk ve rahmetin kaynağının rabler içindeki cinsellik olduğuna inanan Sümerlere nazaran, dünyanın yaradılışından itibaren her oluşum seks ile ilgili.
Sümerlerle ilgili hayli kıymetli bulguları yıllardır her fırsatta yazan, yaptığı çalışmalarla binlerce yıl evvelce günümüze ışık tutan Sümerolog, tarihçi Muazzez İlmiye Çığ’la keyifli bir söyleşi gerçekleştirdik.
Berlin Pergamon Müzesi’nde 2013’te açılan Uruk standından dini bir şölenin canlandırması. Kral ve ardındaki rahipler kent merkezindeki ziggurata hakikat gidiyor. Kentin kutsal kısmının surlarının haricinde, kentliler de ayrıyeten kutlama yapıyor. Uruk kentinde gök rabbi Anu’ya adanmış tapınak batıdaydı, kentin doğusunda ise Eanna yerleşimi aşk tanrıçasına adanmıştı. Berlin Alman Arkeoloji Enstitüsü için hazırlanan üç boyutlu rekonstrüksiyon önerisi, 2012, © artefacts-berlin.de müsaadesiyle.
‘SEKS EVLENDİKTEN daha sonra YAPILABİLİYORDU’
Sümerlerde cinsel hayat nasıldı? Sümer erkekleri ve bayanlarının hayatında seks nasıl bir yer tutuyordu?
Sümerlilere nazaran, dünyadaki, bilhassa Sümer ülkesindeki bolluk ve rahmet, ilahların cinsel isteği ve çiftleşmesi ile meydana geliyordu. Bu niçinle seks konusu tabu sayılmıyordu. Fakat şimdiye kadar edindiğimiz bilgilere bakılırsa herkes evlendikten daha sonra seks yapabiliyordu. Bir kimse evlilik haricinde seks yaptığında cezalandırılırdı. Öbür taraftan bayan ve erkek, türel olarak evlilik merasimi yapıyorlardı. Nikâhı bir yetkilinin önünde yapıyorlar, sözleşmesi olmayan evlilik, evlilik sayılmıyordu.
Sümerlerde seks yapan rahibeler kutsal sayılıyordu. Yani bugün fahişe olarak tanımlanan bayanlar, Sümerlerde kutsal olarak tanımlanıyordu. Seks yapmak için mabede gidenler ikram götürmek mecburiyetindeydi. Kurban ya da adak olarak verdikleri armağan ise mabette kalıyordu.
M.Ö. 2. binyılda, cinsel birleşme tasvir eden kil tablet, Mezopotamya. Yüksekliği 11 cm, genişliği 9 cm. © Israel Müzesi, Kudüs, fotoğraf: Elie Posner.
Mabette biroldukca rahibe bulunuyordu. Kimi rahibeler dans etmekle, kimi rahibeler müzik söylemekle yükümlüydü. Kutsal bayanların mabet ortasında direkt doğruya fark edilmesi için başlarına bir örtü alma kuralı konulmuştu. ötürüsıyla baş örtüsü kutsal bayanlar için bir simgeydi.
‘İNANNA DUMUZİ’Yİ KENDİSİNE AŞIK EDER’
Sümer tanrıçası İnanna için yazılan hikayeler, çiviyazısıyla kilden tabletler üzerine yazılarak vaktimize kadar ulaştı. Bu kıssalardan en değerlisi ve yaygın olanı, İnanna ile çoban ilahı Dumuzi’nin, ülkeye rahmet sağlayan evlilikleri. Bize İnanna ve Dumuzi ile başlayan kutsal evliliğin kıssasını anlatır mısınız?
Sümer iktisadı tarım ve hayvancılığa dayanıyordu. Bu yüzden toprağın bereketli, döl yatağının verimli olması gerekti. Bunun için Sümerli müellifler, büyük bir seks gücü ve cazipliği olduğunu düşündükleri tanrıça İnanna’yı, ülkelerinin birinci hükümdarlarından Dumuzi ile evlendirerek bu rahmeti sağlayacaklarına inanmışlardı. çabucak sonrasındaları şairler, bu hükümdarı çoban rabbine dönüştürdü ve büyük bir kıssa yarattılar. Bu kıssada, tanrıça İnanna bütün fettanlığını kullanarak Dumuzi’yi kendisine âşık etmişti.
Öyküye göre Sümer’in rahmet tanrıçası İnanna yeraltına, kız kardeşini görmeye sarfiyat. Orada “Buraya geldin lakin yerine birini bırakman lazım” derler. Onun üzerine kalkar ve der ki “Gideyim bakayım, kimi vereceğim”. Yerine bırakmak için kimseye kıyamaz fakat kocasının keyif çattığını görür görmez fevkalade kızar. “Alın bunu gdolayın” der. Cinler apar topar kocasını alıp gdolayırler. Kocası yeraltında kalır. Ama sonrasındasında pişman olur ve yılın altı ayında kocasının kız kardeşi ile dönüşümlü olarak yeraltında bulunmasını sağlar. bu biçimdece Dumuzi, her yeni yılda topraktan çıkar ve bütün o kızgınlığa karşın bir daha karısıyla birleşir. bu biçimdece tabiat uyanır, rahmet ve hoşluk görülür. İşte bu kutsal evliliktir. Zira kocası biroldukca uğraştan daha sonra yeraltından çıkarak karısıyla birleşti, bu biçimdece rahmet getirecek yeni bir yıl başladı.
Bu birleşmeyi, ülkenin hükümdarını yüksek seviyedeki bir rahibeyle her yeni yılda büyük şenliklerle evlendirerek sembolize ettiler. Merasimlerde tanrıça yerine geçen rahibe, ilah yerine geçen hükümdarın birbirlerine söyleyecekleri sevgi, aşk, tutku dolu şiirler yazılmış, bunlar çeşitli çalgılar eşliğinde söylenmiştir. Yani kral Dumuzi’yi, rahibe de İnanna’yı temsil ediyor. bu biçimdece kral ve rahibe, ilah ve tanrıça yerine rahmet kültünü temsil ederek geleneği sürdürüyorlar.
‘KADININ GÜNLÜK ÖMÜRDE ÇOK KIYMETLİ ROLÜ VAR’
Sümer tarihi boyunca bayan daima aşk, cinsellik ve üretkenliği temsil ediyor…
Zira bayan doğuruyor çocukları. Diğeri doğurmuyor ki! Bu yüzden hanımı rahmet tanrıçası yapıyorlar. Doğal sırf doğurganlığıyla değil, günlük hayatta da bayanın hayli büyük rolü ve değeri vardı. Bayanlar ticaret yapabiliyor, borç alabiliyor, adamların yaptıklarını yapabiliyordu. O bakımdan fazlaca kıymetli.
Uruk’ta Beyaz Tapınak orta holünden kesit. Berlin Alman Arkeoloji Enstitüsü için hazırlanan üç boyutlu rekonstrüksiyon önerisi, 2012, © artefacts-berlin.de müsaadesiyle.
İşte Sümerliler bu niçinle İnanna’yı yarattı. Bayanlarda izledikleri, görmek istedikleri bütün nitelikleri, onun şahsında topladılar. Onu yüceltti, ona taptı ve hakkında yığınlarla şiir, öykü yazarak ölümsüzleştirdiler. O, hoşluğun, şuhluğun, çekiciliğin, şefkatin, hırsın, kurnazlığın ve en kıymetlisi rahmetin ve çoğalmanın sembolü oldu.
‘TESETTÜRÜN NE DİNÎ NE DE TOPLUMSAL BİR SEBEBİ YOK’
Sümerlerden başlayarak Anadolu’da yaşayan eski topluluklara baktığımızda her bölgede farklı ayrı tesettür geleneği olduğunu görüyoruz. Bayanlar niye tesettüre sokuluyor? Sizce bu örtünme geleneği dinî bir mecburilik mu yoksa toplumsal bir zorunluluktan mı kaynaklanıyor?
Tesettür külliyen Sümer geleneği. bu türlü devam edip gelmiş. Çoktanrılı olan Sümer dininde, bilhassa büyük ilahların mabetlerindeki bayanların kutsal nazaranvlerinden biri de allahın gelini olarak ‘genel kadın’lık yapmak. Onların öbür rahibelerden ayrılması için de başlarını örtmeleri gerekiyordu. Sokaktaki fahişeler ise başörtüsü takamazdı. Bu yalnızca mabetlerdeki nazaranvli bayanlara özel bir durum. İşte tarihteki birinci başörtüsü bu biçimde çıktı.
MÖ 16. yüzyılda bir Asur Hükümdarı, tüm evli ve dul bayanların seks yaptıklarına alamet olarak başlarını örtüp dışarıya çıkmalarını istiyor. Evli ve dul bayanların yasal bir biçimde cinsel bağlantıya girdiklerini düşünerek genel bayanlar üzere örtünmeleri ve kendilerini muhakkak etmeleri isteniyor. Yani Asurlarda başörtüsü takan bayan, cinsel ilgiye girmiş, bekareti olmayan bayan manasına geliyor. ondan sonrasında bu geleneği Museviler alıyor. Yahudi bayanlar evlenir evlenmez başlarını kapatıyor. daha sonrasında bu uygulama Hititlilere, Romalılara ve öteki devletlere geçiyor. ötürüsıyla Sümer’den gelen bir adet. Aslında ne dinî ne de toplumsal bir niçini yok.
‘KADIN İSTEDİĞİ ÜZERE SEKS YAPMASIN DİYE ZAPTURAPT ALTINA ALINIYOR’
Tek ilahlı dinlerde de hanımın örtünmesi emrediliyor. Sizce bugün de gaye birebir mı? Günümüze baktığımızda da tıpkı biçimde kıymetlendirebilir miyiz?
Tek ilahlı dinlerde hanımın örtünmesi için evli olma, seks yapma koşulu yok. Her şartta örtünmesi bekleniyor. halbuki kutsal kitaplara baktığınızda başörtüsüne dair rastgele bir kelam yok. Erkek hâkim toplumun bayanı ikinci plana atmak için ortaya attığı bir argüman.
Pekala, tek ilahlı dinler niye aşk ve erotizmi günahın merkezine alıyor?
hanımı özgür bırakmamak için. Bayan istediği üzere seks yapmasın diye onu zapturapt altına alıyor. Öbür bir izahı yok. Sümerlerde başlayan bu örtünme geleneği maalesef öteki bir hale dönüşüyor ve hanımı geri planda tutmak için her şartta örtünmesi isteniyor.
Muazzez İlmiye Çığ.
‘5000 YIL EVVEL YAZILAN MUKAVELE’
Son olarak, İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde çalışırken bir yazıt arşivi oluşturdunuz. Okuduklarınız içinde farklı bulduğunuz ya da sizde tesir bırakan tablet ya da tabletler var mı?
Evet, beni epeyce etkileyen bir metin elime geçti. Sümerlerde bayan erkek alakası tek eşli. adamların bayanı istediği üzere boşayabilmesine müsaade verilmiyordu. Fakat bayan kendi bakılırsavini yapamayacak duruma gelirse, onun müsaadesini alarak, bir diğer bayanla evlenebiliyordu.
Bu metinde, iki bayan hâkimin huzuruna çıkıyor. Bayanlardan birisi yanındaki başka bayan için, “Ben bu hanımı kendime kardeş, kocama da karı olarak alıyorum. Şayet kocam beni boşayacak olursa bu hanımı da alıp götüreceğim” diyor. Bu metin şahitler tarafınca da imza altına alınmış bir sözleşme. bu biçimde bir sözleşmenin 5000 yıl evvel yapılmış olması o kadar değerli ki! Bugünün kaidelerinde bile hanımı garanti altına alan bu tip uygulamaları maalesef nazaranmiyoruz.
Sümerlerle ilgili hayli kıymetli bulguları yıllardır her fırsatta yazan, yaptığı çalışmalarla binlerce yıl evvelce günümüze ışık tutan Sümerolog, tarihçi Muazzez İlmiye Çığ’la keyifli bir söyleşi gerçekleştirdik.
Berlin Pergamon Müzesi’nde 2013’te açılan Uruk standından dini bir şölenin canlandırması. Kral ve ardındaki rahipler kent merkezindeki ziggurata hakikat gidiyor. Kentin kutsal kısmının surlarının haricinde, kentliler de ayrıyeten kutlama yapıyor. Uruk kentinde gök rabbi Anu’ya adanmış tapınak batıdaydı, kentin doğusunda ise Eanna yerleşimi aşk tanrıçasına adanmıştı. Berlin Alman Arkeoloji Enstitüsü için hazırlanan üç boyutlu rekonstrüksiyon önerisi, 2012, © artefacts-berlin.de müsaadesiyle.
‘SEKS EVLENDİKTEN daha sonra YAPILABİLİYORDU’
Sümerlerde cinsel hayat nasıldı? Sümer erkekleri ve bayanlarının hayatında seks nasıl bir yer tutuyordu?
Sümerlilere nazaran, dünyadaki, bilhassa Sümer ülkesindeki bolluk ve rahmet, ilahların cinsel isteği ve çiftleşmesi ile meydana geliyordu. Bu niçinle seks konusu tabu sayılmıyordu. Fakat şimdiye kadar edindiğimiz bilgilere bakılırsa herkes evlendikten daha sonra seks yapabiliyordu. Bir kimse evlilik haricinde seks yaptığında cezalandırılırdı. Öbür taraftan bayan ve erkek, türel olarak evlilik merasimi yapıyorlardı. Nikâhı bir yetkilinin önünde yapıyorlar, sözleşmesi olmayan evlilik, evlilik sayılmıyordu.
Sümerlerde seks yapan rahibeler kutsal sayılıyordu. Yani bugün fahişe olarak tanımlanan bayanlar, Sümerlerde kutsal olarak tanımlanıyordu. Seks yapmak için mabede gidenler ikram götürmek mecburiyetindeydi. Kurban ya da adak olarak verdikleri armağan ise mabette kalıyordu.
M.Ö. 2. binyılda, cinsel birleşme tasvir eden kil tablet, Mezopotamya. Yüksekliği 11 cm, genişliği 9 cm. © Israel Müzesi, Kudüs, fotoğraf: Elie Posner.
Mabette biroldukca rahibe bulunuyordu. Kimi rahibeler dans etmekle, kimi rahibeler müzik söylemekle yükümlüydü. Kutsal bayanların mabet ortasında direkt doğruya fark edilmesi için başlarına bir örtü alma kuralı konulmuştu. ötürüsıyla baş örtüsü kutsal bayanlar için bir simgeydi.
‘İNANNA DUMUZİ’Yİ KENDİSİNE AŞIK EDER’
Sümer tanrıçası İnanna için yazılan hikayeler, çiviyazısıyla kilden tabletler üzerine yazılarak vaktimize kadar ulaştı. Bu kıssalardan en değerlisi ve yaygın olanı, İnanna ile çoban ilahı Dumuzi’nin, ülkeye rahmet sağlayan evlilikleri. Bize İnanna ve Dumuzi ile başlayan kutsal evliliğin kıssasını anlatır mısınız?
Sümer iktisadı tarım ve hayvancılığa dayanıyordu. Bu yüzden toprağın bereketli, döl yatağının verimli olması gerekti. Bunun için Sümerli müellifler, büyük bir seks gücü ve cazipliği olduğunu düşündükleri tanrıça İnanna’yı, ülkelerinin birinci hükümdarlarından Dumuzi ile evlendirerek bu rahmeti sağlayacaklarına inanmışlardı. çabucak sonrasındaları şairler, bu hükümdarı çoban rabbine dönüştürdü ve büyük bir kıssa yarattılar. Bu kıssada, tanrıça İnanna bütün fettanlığını kullanarak Dumuzi’yi kendisine âşık etmişti.
Öyküye göre Sümer’in rahmet tanrıçası İnanna yeraltına, kız kardeşini görmeye sarfiyat. Orada “Buraya geldin lakin yerine birini bırakman lazım” derler. Onun üzerine kalkar ve der ki “Gideyim bakayım, kimi vereceğim”. Yerine bırakmak için kimseye kıyamaz fakat kocasının keyif çattığını görür görmez fevkalade kızar. “Alın bunu gdolayın” der. Cinler apar topar kocasını alıp gdolayırler. Kocası yeraltında kalır. Ama sonrasındasında pişman olur ve yılın altı ayında kocasının kız kardeşi ile dönüşümlü olarak yeraltında bulunmasını sağlar. bu biçimdece Dumuzi, her yeni yılda topraktan çıkar ve bütün o kızgınlığa karşın bir daha karısıyla birleşir. bu biçimdece tabiat uyanır, rahmet ve hoşluk görülür. İşte bu kutsal evliliktir. Zira kocası biroldukca uğraştan daha sonra yeraltından çıkarak karısıyla birleşti, bu biçimdece rahmet getirecek yeni bir yıl başladı.
Bu birleşmeyi, ülkenin hükümdarını yüksek seviyedeki bir rahibeyle her yeni yılda büyük şenliklerle evlendirerek sembolize ettiler. Merasimlerde tanrıça yerine geçen rahibe, ilah yerine geçen hükümdarın birbirlerine söyleyecekleri sevgi, aşk, tutku dolu şiirler yazılmış, bunlar çeşitli çalgılar eşliğinde söylenmiştir. Yani kral Dumuzi’yi, rahibe de İnanna’yı temsil ediyor. bu biçimdece kral ve rahibe, ilah ve tanrıça yerine rahmet kültünü temsil ederek geleneği sürdürüyorlar.
‘KADININ GÜNLÜK ÖMÜRDE ÇOK KIYMETLİ ROLÜ VAR’
Sümer tarihi boyunca bayan daima aşk, cinsellik ve üretkenliği temsil ediyor…
Zira bayan doğuruyor çocukları. Diğeri doğurmuyor ki! Bu yüzden hanımı rahmet tanrıçası yapıyorlar. Doğal sırf doğurganlığıyla değil, günlük hayatta da bayanın hayli büyük rolü ve değeri vardı. Bayanlar ticaret yapabiliyor, borç alabiliyor, adamların yaptıklarını yapabiliyordu. O bakımdan fazlaca kıymetli.
Uruk’ta Beyaz Tapınak orta holünden kesit. Berlin Alman Arkeoloji Enstitüsü için hazırlanan üç boyutlu rekonstrüksiyon önerisi, 2012, © artefacts-berlin.de müsaadesiyle.
İşte Sümerliler bu niçinle İnanna’yı yarattı. Bayanlarda izledikleri, görmek istedikleri bütün nitelikleri, onun şahsında topladılar. Onu yüceltti, ona taptı ve hakkında yığınlarla şiir, öykü yazarak ölümsüzleştirdiler. O, hoşluğun, şuhluğun, çekiciliğin, şefkatin, hırsın, kurnazlığın ve en kıymetlisi rahmetin ve çoğalmanın sembolü oldu.
‘TESETTÜRÜN NE DİNÎ NE DE TOPLUMSAL BİR SEBEBİ YOK’
Sümerlerden başlayarak Anadolu’da yaşayan eski topluluklara baktığımızda her bölgede farklı ayrı tesettür geleneği olduğunu görüyoruz. Bayanlar niye tesettüre sokuluyor? Sizce bu örtünme geleneği dinî bir mecburilik mu yoksa toplumsal bir zorunluluktan mı kaynaklanıyor?
Tesettür külliyen Sümer geleneği. bu türlü devam edip gelmiş. Çoktanrılı olan Sümer dininde, bilhassa büyük ilahların mabetlerindeki bayanların kutsal nazaranvlerinden biri de allahın gelini olarak ‘genel kadın’lık yapmak. Onların öbür rahibelerden ayrılması için de başlarını örtmeleri gerekiyordu. Sokaktaki fahişeler ise başörtüsü takamazdı. Bu yalnızca mabetlerdeki nazaranvli bayanlara özel bir durum. İşte tarihteki birinci başörtüsü bu biçimde çıktı.
MÖ 16. yüzyılda bir Asur Hükümdarı, tüm evli ve dul bayanların seks yaptıklarına alamet olarak başlarını örtüp dışarıya çıkmalarını istiyor. Evli ve dul bayanların yasal bir biçimde cinsel bağlantıya girdiklerini düşünerek genel bayanlar üzere örtünmeleri ve kendilerini muhakkak etmeleri isteniyor. Yani Asurlarda başörtüsü takan bayan, cinsel ilgiye girmiş, bekareti olmayan bayan manasına geliyor. ondan sonrasında bu geleneği Museviler alıyor. Yahudi bayanlar evlenir evlenmez başlarını kapatıyor. daha sonrasında bu uygulama Hititlilere, Romalılara ve öteki devletlere geçiyor. ötürüsıyla Sümer’den gelen bir adet. Aslında ne dinî ne de toplumsal bir niçini yok.
‘KADIN İSTEDİĞİ ÜZERE SEKS YAPMASIN DİYE ZAPTURAPT ALTINA ALINIYOR’
Tek ilahlı dinlerde de hanımın örtünmesi emrediliyor. Sizce bugün de gaye birebir mı? Günümüze baktığımızda da tıpkı biçimde kıymetlendirebilir miyiz?
Tek ilahlı dinlerde hanımın örtünmesi için evli olma, seks yapma koşulu yok. Her şartta örtünmesi bekleniyor. halbuki kutsal kitaplara baktığınızda başörtüsüne dair rastgele bir kelam yok. Erkek hâkim toplumun bayanı ikinci plana atmak için ortaya attığı bir argüman.
Pekala, tek ilahlı dinler niye aşk ve erotizmi günahın merkezine alıyor?
hanımı özgür bırakmamak için. Bayan istediği üzere seks yapmasın diye onu zapturapt altına alıyor. Öbür bir izahı yok. Sümerlerde başlayan bu örtünme geleneği maalesef öteki bir hale dönüşüyor ve hanımı geri planda tutmak için her şartta örtünmesi isteniyor.
Muazzez İlmiye Çığ.
‘5000 YIL EVVEL YAZILAN MUKAVELE’
Son olarak, İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde çalışırken bir yazıt arşivi oluşturdunuz. Okuduklarınız içinde farklı bulduğunuz ya da sizde tesir bırakan tablet ya da tabletler var mı?
Evet, beni epeyce etkileyen bir metin elime geçti. Sümerlerde bayan erkek alakası tek eşli. adamların bayanı istediği üzere boşayabilmesine müsaade verilmiyordu. Fakat bayan kendi bakılırsavini yapamayacak duruma gelirse, onun müsaadesini alarak, bir diğer bayanla evlenebiliyordu.
Bu metinde, iki bayan hâkimin huzuruna çıkıyor. Bayanlardan birisi yanındaki başka bayan için, “Ben bu hanımı kendime kardeş, kocama da karı olarak alıyorum. Şayet kocam beni boşayacak olursa bu hanımı da alıp götüreceğim” diyor. Bu metin şahitler tarafınca da imza altına alınmış bir sözleşme. bu biçimde bir sözleşmenin 5000 yıl evvel yapılmış olması o kadar değerli ki! Bugünün kaidelerinde bile hanımı garanti altına alan bu tip uygulamaları maalesef nazaranmiyoruz.