Müzik dalı, bir yanıyla dünyanın en parlak ve eğlenceli alanlarından biri olarak görülür. Sahneye çıkan sanatkarlar, ışıklar altında müziklerini söyleyip şovlarını yaparken bu ana şahit olanlar birçok vakit atmosferin tesirine kapılır. Bu niçinle bu kesimde çalışan insanların hayatlarının, tıpkı o bir-iki saatlik konser üzere geçtiği düşünülür. Tanınan kültürün de tesiriyle, makul seviyede bir şöhreti yakalamış olan sanatkarların medyadaki ışıltılı imajları, müzik işine dair algının şekillenmesine de tesir ediyor. Bu bölüm dışarıdan bakıldığında hayli para kazanılan, hiç durmadan eğlenilen, partilerle ve seyahatlerle örülü bir bölümmüş üzere algılanabiliyor.
Türkiye’de bugün direkt on binlerce insanın, dolaylı olarak ise yüz binlerce insanın kesimi olduğu ve geçimini sağladığı müzik ve cümbüş kesimi üstündeki bu ışıklı algı, pandemiyle bir arada bir nebze değişti. Müzik ve öteki sanat etkinliklerinin durmasıyla bir arada bu işi yapan ve birden fazla vakit gündelik olarak para kazanan sanatkarlar ve kesim çalışanları tahminen de hayatlarının en büyük profesyonel kriziyle karşı karşıya kaldı. Geçinemediği için intihar eden müzisyenlere dair haberler art geriye bu durumdan habersiz milyonlarca insanın önüne niyet durumun ciddiyeti anlaşıldı. Başka yandan şöhretli birçok müzisyen geçinemediğini ve hatta enstrümanlarını satmak zorunda kaldığını deklare etti.
Bunlar yaşanırken Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın, müzik meslek birlikleri üzerinden proje temelli olarak yaptığı süreksiz yardım, müzik dalında önemli tenkitleri de birlikteinde getirdi. Tüm bu durum ise müzik işçilerinin toplumsal garantileri, sendikasız ve örgütsüz çalışmaları, ağır iş şartları ve kayıt dışılık tartışmalarını bir sefer daha gündeme getirdi. Bugün, gece 12 yasağına karşın müzik kesimi işlemeye başlamış durumda. Konserler düzenleniyor, etkinlikler yapılıyor, sanatkarlar uzun bir ortadan daha sonra sahnelere çıkıp dinleyicileriyle buluşuyor. Bu kısıtlı da olsa açılma hali ise pandemi devrinde gündeme gelen tüm tartışmaları şimdilik bir kere daha rafa kaldırmış üzere görünüyor.
Bir müzik etkinliğinde sahne üzerinde görülen müzisyenler, o aktifliğin gerçekleşmesi için çalışan onlarca, birtakım kimi yüzlerce müzik işçisinin epeyce küçük bir kısmını oluşturuyor. Sesçisinden ışıkçısına, rodisinden cins menajerine, kulis gorevlisinden sürücüsüne, sahne teknisyeninden sahne görsellerini hazırlayanlara, müziğin sahne gerisinde hayli sayıda müzik işçisi var. Genelde taban şartlarda vazifelerini yapan bu beşerler, bu parıltılı şovun gerçekleşebilmesinin de asıl niçinleri.
Müziğin görünmeyen işçileriyle konuştuk. Cins menajerleri, ışıkçılar, rodiler, sahne fotoğrafçıları, sahne ışıklarının gerisinde olup bitenleri Duvar okurları için paylaştı.
‘90 DAKİKALIK BİR KONSER İÇİN HAFTALAR SÜREN ÇALIŞMA…’
Emre Tanrıkulu, sanatçı menajerliğinin yanı sıra çeşit menajerliği yapıyor. “Davul çalmayı denedim baktım o kabiliyet yok, gitar çalmayı denedim yalnızca üç akor basabiliyorum. Madem bir şey çalamıyorum ben de çene çalayım diye başladım bu işe” diye anlatıyor dala girişini. Kümelerin seyahatleri, enstrümanlarının ve ekipmanların taşınmasının organize edilmesi, konser alanındaki hazırlığın tamamlanması, sanatkarların kulislerinin sorumluluğu üzere sayısız iş kalemi var tıp menajerlerinin. Tanrıkulu, “Ortalama 90 dakikalık bir konserde, aslında haftalar, aylar tahminen de en harikası dinleyici ile buluşturmaya çalışmak için senelerca süren bir emeğin modüllerinden biriyim” diye anlatıyor işini. “Dinleyici bir müzikte sahnedeki ya da stüdyodaki müzisyenler ile buluşuyor. Aslında müziğin mutfakta başlayıp yayınlandığı ana kadar olan ve müziğin ruhunun dinleyicinin ruhunu beslediği süreç onlarca kişinin de emeği ile bu basamağa gelmekte” diyen Tanrıkulu bunu, “Sanatçının yarattığı müzik daha sonrasında onlarca küçük iş, bir büyük buluşma yaratmakta” diye özetliyor.
Emre Tanrıkulu
Bir konserin nasıl gerçekleştiğini sorduğumuzda Emre Tanrıkulu şunları anlatıyor: “Konserin lokasyonunun belirlenmesi, tarihin seçilmesi, tanıtım metni ve malzemelerin hazırlanması, daha sonrasındaki tanıtım süreci, konser günü gerçekleşecek ulaşım, konaklama, kulis, temel gereksinimlerin karşılanması, konser için gereken teknik takip, teknik hazırlıklar ve konser öncesi ‘soundcheck’ süreci, konser sırası iştirakçi her insanın güvenliği, ışık ve ses tertibi, konseri ölümsüzleştiren görüntü ve fotoğrafların çekimi, daha sonrası dinlenme, imza, fotoğraf üzere aksiyonlar dâhil bir konserin gerçekleşmesi için onlarca basamak var. Bunları gerçekleştiren menajer, tıp menajeri, yapım menajeri, basın-pr grubu, grafik tasarım grubu, sesçi, rodi, fotoğrafçı, ışıkçı üzere takımlar sanatçı takımı olarak işin ortasındayken, organizatör, yer işletmesi, güvenlik, sürücü, garson arkadaşlar da aktifliğin gerçekleşmesindeki dış takımı temsil eder.”
‘KULİSTE KAÇ BARDAK VAR?’
Oğuzhan Koç, Yüzyüzeyken Konuşuruz, Ozbi üzere isimlerin çeşit menajerliğini yapan Hikaye Köse, yaptığı işin “bir konser gününün programını organize etmek” olduğunu söylüyor. Köse, “Şehirlere nasıl gidilecek, ulaşım için araçlar ya da biletler nasıl organize edilecek, kim hangi saatte yola çıkacak, nerede yemek yenilecek, hangi otelde kalınacak üzere biroldukça soruya, sanatkarların ve grubun konforunu gözeterek karşılık vermek zorundayız” diyor ve ekliyor: “Bizim işimiz, konser günü muhakkak olduğunda başlar ve konserden daha sonra gruptaki herkes konutuna girdiğinde sona erer.”
Kimi konserlerin günlerce süren mesailer istediğini söyleyen Hikaye Köse, birtakım kimi da 7-8 saatlik bir mesaiyle bir konser gününün organize edilebildiğini belirtiyor. Lakin bu mesai müddetlerinin işin zorluğuyla pek de ilgisi olmadığını ise şu cümleyle anlatıyor: “kimi vakit günlerce konuta dönemesem bile hiç yorulmamış oluyorken kimi vakit 15 dakikalık bir kriz bana günlerce gerilim ve yorgunluk getirebiliyor.”
Köse, bir çeşit menajerinin “Uçak kaçta, nereden kalkıyor? Kim konutundan kaçta ve nasıl alınıyor?” üzere soruların yanı sıra “Kuliste kaç bardak var?” sorusunun da karşılığını veren kişi olduğunu söylüyor.
‘HER ŞEYDEN SORUMLUYUZ’
Öteki bir çeşit menajeri Talha Cenk Yıldırım, Adamlar ve Yüzyüzeyken Konuşuruz kümeleriyle çalışıyor. Kesime 8 yıl evvel rodi (sahnedeki tüm enstrümanları ve teknik ekipmanı taşıyan, kuran ve konserden daha sonra sahniçin çıkaran gorevli) olarak giren Yıldırım, yaptığı işin en bariz özelliğinin vakit kavramı olmaması olduğunu tabir ediyor: “Her an ulaşılabilir olmak zorunda olunan bir durum. En azından ben bu biçimde hissediyorum. Çok dinamik bir yapısı var.”
Talha Cenk Yıldırım
Yıldırım da sahnedeki bir iki saatlik konserin, öncesinde ve daha sonrasında büyük bir emek gerektiren bir tertip olduğunu hatırlatıyor: “İşimizin büyük bir kısmını konser aktiflikleri kaplıyor üzere dursa da, art tarafta istikrarı kurulan, yürütülen epey farklı çalışmalar mevcut. Büyük bir sorumluluk. Sahnedeki sanatkarların memnunluğu, takımın huzuru, seyircinin aldığı haz. Her şeyden kendimi sorumlu hissettiğim ve bu noktada kendim başta olmak üzere herkesten her konser azamî performans beklediğim bir organizma.”
‘BİR KONSER, IŞIKÇI İÇİN UYKUSUZ 24 SAATLİK MESAİDİR’
Uğur Can Başkan, ışık dizayncısı, teknisyeni, programlayıcısı ve operatörü. Sahnenin sesle birlikte en kıymetli iki ögesinden biri ışık. Her sanatkarın, her yerin ve her dinleyicinin, tek tek tüm performanslarda farklı beklentileri oluyor ışıkla ilgili. Başkan, bugüne dek her biri birbirinden farklı sayısız sahneyi aydınlatmış. Yaptığı işin birtakım kimi konserden 24 saat evvel başladığını anlatan Uğur Can Lider, süreci şöyleki özetliyor: “Bir konserde ses ve ışık sistemi tedarikçisi firma bir gün önce sahneyi ve sistemi kurar. Duruma göre sanatçı takımı geceden yahut konser günü sahne kurulumuna başlar. daha sonra ses ve ışık provaları başlar. Uyumadan 24 saati bulan bir maratondur bu. Sanatçı grubunda de tüm bu işleri denetim eden bir yapım amiri vardır. O da en başından en sonuna alanda olur. daha sonra sahne amiri ve rodiler alana gelir ve enstrümanların ve var ise dekorun kurulumunu yapar. Akabinde ‘tonmaister’ler gelir ve her şeyin düzgün çalıştığından emin olduktan daha sonra soundcheck ve prova başlar. Işıkçı ise sabaha kadar sürecek çalışma için alandadır ve sabah birinci gelenlerden biridir.”
Uğur Can Başkan
‘GİTAR TEKNİSYENİ NE YAPAR?’
yıllardır konser takımları için rodi olarak çalışan Aykan Vural, ayrıyeten Mor ve Ötesi takımında gitar teknisyeni olarak nazaranv yapıyor. “Bir gitar teknisyeni ne yapar?” sorumuza Vural şu biçimde cevap veriyor: “Grubun gitar çalan üyelerinin elektrogitar, basgitar, akustik gitar üzere enstrümanlarının ve amfi, pedal üzere ekipmanlarının rutin bakımlarını yapmak ve yaptırmak, konsere hazır hale getirmek, konser günü geldiğinde ekipmanları eksiksiz bir biçimde sahneye yerleştirmek, kurmak ve her şeyin sıkıntısız bir biçimde çalıştığından emin olduktan daha sonra ses provası yapmak… Ayrıyeten konser sırasında da dikkatle takip edip rastgele bir sorun yaşandığında en süratli biçimde müdahale etmek de gitar teknisyeninin bakılırsavidir.”
Aykan Vural
bir arada çalıştığı sanatkarın isteklerini, beklentilerini en yeterli biçimde anlayabilmek ve karşılayabilmek zorunda olduğunu belirten Aykan Vural, “En nihayetinde bana ve yaptığım işe güvenerek o sahneye çıkıyorlar” diyor.
Konser dönemlerinde hayli ağır bir tempoda çalıştıklarını söz eden Vural, “Bir konser için hazırlıklar günler evvelden başlayabilir. Her konser için geçerli olmasa bile, buna kümenin prova yapması, yapım görüşmeleri ve yapılması gereken bant, pil, gitar teli, pena üzere alışverişler dahil olmak üzere ortalama 4-5 günlük bir ön çalışma eşlik edebilir” diye anlatıyor bu süreci.
Her konserde ya da aktiflikte olmasa da bilhassa büyük tertiplerde sahnenin ışık haricinde bir görsel ögesi var. Kimi konserlerde sahnedeki sanatkarlara görsel materyaller, görüntüler eşlik ediyor. Recep Yılmaz da yıllardır müzik dalının “görsel” muhtaçlıkları için sanatkarlarla kent şehir dolaşan isimlerden biri. Hem bir klip direktörü birebir vakitte konser sinemaları ya da reji yayınları için direktörlük yapıyor. Kimi kümelerle ise konser fotoğrafçısı ve VJ olarak çalışıyor. Yılmaz, büyük konser tertiplerinde sahneye yansıyan imgeleri hem çekiyor, birebir vakitte bu imajların uygun bir halde konsere eşlik etmesi için kumanda masasının başına geçiyor.
Recep Yılmaz
Çok ağır ve güç bir iş yaptığını belirten Yılmaz, isminin “eğlence” olması niçiniyle bu işin “gevşek bir tempo” ile yapıldığının sanılmasını müzik işçilerine bir saygısızlık olarak görüyor. Yılmaz’a nazaran vakte en epey uyulması gereken ve iş disipliniyle yapılması kural olan bir iş müzik işçilerinin yaptığı.
PARLAK IŞIKLARIN ARDINDA GERÇEK HAYAT VAR
Konuştuğumuz müzik işçileri, müzik dalının dışarından nasıl göründüğünü bildiklerini ve bunu anladıklarını söz ediyor. Çabucak hepsinin ortaklaştığı hususlar ise işin ne kadar sıkıntı olursa olsun eğlenceli olduğu ve müziği sevmeden yapmanın mümkün olmadığı. Aykan Vural bunu şöyleki özetliyor: “İçerisinde bulunduğumuz dal her ne kadar dışarıdan o biçimde gözükse de her vakit o denli olmayabilir. Ancak yeri geldiğinde cümbüş de kaçınılmaz olabilir, uzun yıllar boyunca birebir beşerlerle bir arada çalışmak iş arkadaşlığının yanında arkadaşlığı da işin içine katıyor. Ve bu gidilen yerleri, bir arada gittiğiniz yolu ve geçen vakti epeyce daha eğlenceli, keyifli bir hale dönüştürüyor.”
Işık teknisyeni Uğur Can Başkan de işini severek yaptığı için eğlenceli bulanlardan: “İşinizde uygunsanız çıkarlı diyebilirim. Lakin ülkemizde konserler sıklıkla cümbüş olarak görüldüğünden, insanların eğlenmek için dışarı çıktığı Cuma ve Cumartesi günleri konserler olabiliyor. Yani yalnızca konserlerle geçinmek sıkıntı. Bilhassa de en ufak bir felaket haberinde konserlerin iptal olduğunu da düşünürsek… Ben bu niçinle konserlerden arta kalan günlerimi tiyatro sahneleri için ışık yapmaya ayırmaya çalışıyorum.”
Talha Cenk Yıldırım, kendisini çalıştığı gruplar açısından şanslı buluyor: “İşimizin hayli eğlenceli olduğu kesin. En azından benim için. Sevmediğim, ahenk sağlayamadığım kimse ile bu yolda yürümedim bu güne kadar ve bu beni epeyce keyifli ediyor. Çok hoş beşerlerle, hayli hoş sohbetler eşliğinde uzun bir seyahatteyiz. Ve bunu yaparken para kazanıp hayatlarımıza devam ediyoruz. Büyük bir lüks.”
Emre Tanrıkulu, müziğin art planındaki işçilerin günübirlik para kazanıyor olduğunu hatırlatıyor. Aktiflikten aktifliğe fiyat alındığını söyleyen Tanrıkulu, bilhassa örgütsüzlüğün en büyük meselelerden biri olduğunu belirtiyor: “Gelirler yalnızca aktiflik bazlı. Sendikanın olmadığı, sahne işçilerini koruyan maddelerin eksik olduğu, müzik birliklerinin tam manasıyla maalesef bir arada olamadığı ve gücünü gösteremeyen bir dal. Gücünü dinleyicisinden alan hakikat bir grubun, hakikat sanatkarın kanatlarının altında uzun yıllar birlikte çalışması kıymetli bir nimet.”
Recep Yılmaz ise, “Yaşadığımız sistemde rastgele bir şeyin çıkarlı ya da parlak olabilmesi en çok bizim hayal eserimiz olabilir. Sistem adil olmadığı sürece bu biçimde bir beklentiye girmek hiç bir kesim için gerçek değil” diyor.
PANDEMİNİN YARATTIĞI TRAVMA
Müzik dalı açısından tarihli en büyük krizlerden birini ortaya çıkaran Covid-19 pandemisi ve bu niçinle yaşanan kapanmayı da sorduk müzik işçilerine. Hepsi büyük zorluklarla gayret etmek zorunda kaldıklarını söylüyor. Paylaşılan en bariz his ise “yalnız bırakılmışlık hissi”. Emre Tanrıkulu şunları söylüyor bu bahisle ilgili: “Pandemi sürecinde o kadar yalnız kaldık ki. Sıhhat sıkıntıları, aile ve özel hayat, gelecek planları etkilenecek kadar ziyadesiyle ziyan gördük. Suyun yokuşlardan şarıl şarıl basamakları ıslattığı noktada, yokuş çıkarken susuz kaldık. aslına bakarsanız bunları onlarca kere konuştuk, lakin evvel bölüm ortasındaki insanların birbirine, daha sonrada gerçekleri her vakit görmesini istediğimiz halkın, yani dinleyicinin de bize sahip çıkması gerekmekte. Dünyanın insanın yaratılışı bir sanatken, ruhumuzu besleyen müziğe düşman olunmasına müsaade verilmemesi gerekiyor. halbuki şu an yaşanan ve pandemi sebebi öne sürülerek uygulanan 00:00 yasağına bakalım. Yalnızca müzisyenler değil; okulu daha sonrası yevmiyeli garsonluk yapan öğrenciden, taksicisine, çorbacısına, fırıncısına kadar pek fazlaca mesleği besleyen sahne sanatları aktiflikleri, maalesef başta imza yetkilisi devlet nazaranvlileri, daha sonrasında kendi iç dinamikleri lakin en nihayetinde her insanın üstünde olan dinleyici yani halk tarafınca yalnız bırakılmaya da devam ediyor.”
Talha Cenk Yıldırım ise pandemiden ders alınması gerektiği görüşünde. Yıldırım, “Genellikle sıcak para üzerinden ilerleyen, sabit bir ekonomik projeksiyonu olamayan bölümümüzde herkes hesabını bilmek konusunda uzmanlaşmalı diye düşünüyorum” diyor.
Uğur Can Lider, pandemi devrinde daha evvel çalıştığı sanatkarların dayanağını görmüş olanlardan biri. “Pandeminin başlarında ben durumu pek idrak edememişim açıkçası. Birkaç ay dinlenir, ailemle vakit geçiririm diye düşünmüştüm. Lakin vakit geçtikçe hayat zorlaşmaya başladı. Az olan birikimim de tükenince sıkıntı günler geçirdim” diyen Başkan, hâlâ kapanma periyodunda yaşadığı ekonomik kahırların yaralarını sarmakla uğraştığını belirtiyor ve ekliyor: “Hayat da, kesimimiz de artık daha güç.”
Recep Yılmaz, mesleğini diğer alanlarda da yapabildiği için pandemide bir nebze olsun şanslı olduğunu belirtiyor fakat o da müzik dalında biroldukça insanın öteki alanlara savrulmak zorunda kaldığına şahit olmuş: “Meslek birlikleri müzisyenler haricinde teknik gruplara de dayanak fonları oluşturmaya çalıştı fakat taşıma su ile nereye kadar. Bir de devletin yardım fonları müzik kesimindeki işçilerin epey yıldır kayıt dışı çalıştırılması durumu göz önüne serdi, birçok insan kayıt dışı çalıştığı için yaptığı işi kanıtlayıp devlet dayanağı alamadı. Devletin çok yıldır tahlil üretememesi ile bu dal içerisinde patronajını oluşturmuş sömürü nizamını kurmuş yapımcıların tutumu ile birleşince pandemide birçok insan hiçbir yardımdan faydalanamadı. Beşerler birinci etapta tepki verip bu hususları sorgularken konserlerin bir nebze olağana dönmesiyle birlikte yenidendan geçim ve iş sıkıntısına düştüler. Günün sonunda insanların ömür çabasından beslenen tıpkı sömürü sistemi ve tıpkı meseleler bir daha havada kaldı.”
Türkiye’de bugün direkt on binlerce insanın, dolaylı olarak ise yüz binlerce insanın kesimi olduğu ve geçimini sağladığı müzik ve cümbüş kesimi üstündeki bu ışıklı algı, pandemiyle bir arada bir nebze değişti. Müzik ve öteki sanat etkinliklerinin durmasıyla bir arada bu işi yapan ve birden fazla vakit gündelik olarak para kazanan sanatkarlar ve kesim çalışanları tahminen de hayatlarının en büyük profesyonel kriziyle karşı karşıya kaldı. Geçinemediği için intihar eden müzisyenlere dair haberler art geriye bu durumdan habersiz milyonlarca insanın önüne niyet durumun ciddiyeti anlaşıldı. Başka yandan şöhretli birçok müzisyen geçinemediğini ve hatta enstrümanlarını satmak zorunda kaldığını deklare etti.
Bunlar yaşanırken Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın, müzik meslek birlikleri üzerinden proje temelli olarak yaptığı süreksiz yardım, müzik dalında önemli tenkitleri de birlikteinde getirdi. Tüm bu durum ise müzik işçilerinin toplumsal garantileri, sendikasız ve örgütsüz çalışmaları, ağır iş şartları ve kayıt dışılık tartışmalarını bir sefer daha gündeme getirdi. Bugün, gece 12 yasağına karşın müzik kesimi işlemeye başlamış durumda. Konserler düzenleniyor, etkinlikler yapılıyor, sanatkarlar uzun bir ortadan daha sonra sahnelere çıkıp dinleyicileriyle buluşuyor. Bu kısıtlı da olsa açılma hali ise pandemi devrinde gündeme gelen tüm tartışmaları şimdilik bir kere daha rafa kaldırmış üzere görünüyor.
Bir müzik etkinliğinde sahne üzerinde görülen müzisyenler, o aktifliğin gerçekleşmesi için çalışan onlarca, birtakım kimi yüzlerce müzik işçisinin epeyce küçük bir kısmını oluşturuyor. Sesçisinden ışıkçısına, rodisinden cins menajerine, kulis gorevlisinden sürücüsüne, sahne teknisyeninden sahne görsellerini hazırlayanlara, müziğin sahne gerisinde hayli sayıda müzik işçisi var. Genelde taban şartlarda vazifelerini yapan bu beşerler, bu parıltılı şovun gerçekleşebilmesinin de asıl niçinleri.
Müziğin görünmeyen işçileriyle konuştuk. Cins menajerleri, ışıkçılar, rodiler, sahne fotoğrafçıları, sahne ışıklarının gerisinde olup bitenleri Duvar okurları için paylaştı.
‘90 DAKİKALIK BİR KONSER İÇİN HAFTALAR SÜREN ÇALIŞMA…’
Emre Tanrıkulu, sanatçı menajerliğinin yanı sıra çeşit menajerliği yapıyor. “Davul çalmayı denedim baktım o kabiliyet yok, gitar çalmayı denedim yalnızca üç akor basabiliyorum. Madem bir şey çalamıyorum ben de çene çalayım diye başladım bu işe” diye anlatıyor dala girişini. Kümelerin seyahatleri, enstrümanlarının ve ekipmanların taşınmasının organize edilmesi, konser alanındaki hazırlığın tamamlanması, sanatkarların kulislerinin sorumluluğu üzere sayısız iş kalemi var tıp menajerlerinin. Tanrıkulu, “Ortalama 90 dakikalık bir konserde, aslında haftalar, aylar tahminen de en harikası dinleyici ile buluşturmaya çalışmak için senelerca süren bir emeğin modüllerinden biriyim” diye anlatıyor işini. “Dinleyici bir müzikte sahnedeki ya da stüdyodaki müzisyenler ile buluşuyor. Aslında müziğin mutfakta başlayıp yayınlandığı ana kadar olan ve müziğin ruhunun dinleyicinin ruhunu beslediği süreç onlarca kişinin de emeği ile bu basamağa gelmekte” diyen Tanrıkulu bunu, “Sanatçının yarattığı müzik daha sonrasında onlarca küçük iş, bir büyük buluşma yaratmakta” diye özetliyor.
Emre Tanrıkulu
Bir konserin nasıl gerçekleştiğini sorduğumuzda Emre Tanrıkulu şunları anlatıyor: “Konserin lokasyonunun belirlenmesi, tarihin seçilmesi, tanıtım metni ve malzemelerin hazırlanması, daha sonrasındaki tanıtım süreci, konser günü gerçekleşecek ulaşım, konaklama, kulis, temel gereksinimlerin karşılanması, konser için gereken teknik takip, teknik hazırlıklar ve konser öncesi ‘soundcheck’ süreci, konser sırası iştirakçi her insanın güvenliği, ışık ve ses tertibi, konseri ölümsüzleştiren görüntü ve fotoğrafların çekimi, daha sonrası dinlenme, imza, fotoğraf üzere aksiyonlar dâhil bir konserin gerçekleşmesi için onlarca basamak var. Bunları gerçekleştiren menajer, tıp menajeri, yapım menajeri, basın-pr grubu, grafik tasarım grubu, sesçi, rodi, fotoğrafçı, ışıkçı üzere takımlar sanatçı takımı olarak işin ortasındayken, organizatör, yer işletmesi, güvenlik, sürücü, garson arkadaşlar da aktifliğin gerçekleşmesindeki dış takımı temsil eder.”
‘KULİSTE KAÇ BARDAK VAR?’
Oğuzhan Koç, Yüzyüzeyken Konuşuruz, Ozbi üzere isimlerin çeşit menajerliğini yapan Hikaye Köse, yaptığı işin “bir konser gününün programını organize etmek” olduğunu söylüyor. Köse, “Şehirlere nasıl gidilecek, ulaşım için araçlar ya da biletler nasıl organize edilecek, kim hangi saatte yola çıkacak, nerede yemek yenilecek, hangi otelde kalınacak üzere biroldukça soruya, sanatkarların ve grubun konforunu gözeterek karşılık vermek zorundayız” diyor ve ekliyor: “Bizim işimiz, konser günü muhakkak olduğunda başlar ve konserden daha sonra gruptaki herkes konutuna girdiğinde sona erer.”
Kimi konserlerin günlerce süren mesailer istediğini söyleyen Hikaye Köse, birtakım kimi da 7-8 saatlik bir mesaiyle bir konser gününün organize edilebildiğini belirtiyor. Lakin bu mesai müddetlerinin işin zorluğuyla pek de ilgisi olmadığını ise şu cümleyle anlatıyor: “kimi vakit günlerce konuta dönemesem bile hiç yorulmamış oluyorken kimi vakit 15 dakikalık bir kriz bana günlerce gerilim ve yorgunluk getirebiliyor.”
Köse, bir çeşit menajerinin “Uçak kaçta, nereden kalkıyor? Kim konutundan kaçta ve nasıl alınıyor?” üzere soruların yanı sıra “Kuliste kaç bardak var?” sorusunun da karşılığını veren kişi olduğunu söylüyor.
‘HER ŞEYDEN SORUMLUYUZ’
Öteki bir çeşit menajeri Talha Cenk Yıldırım, Adamlar ve Yüzyüzeyken Konuşuruz kümeleriyle çalışıyor. Kesime 8 yıl evvel rodi (sahnedeki tüm enstrümanları ve teknik ekipmanı taşıyan, kuran ve konserden daha sonra sahniçin çıkaran gorevli) olarak giren Yıldırım, yaptığı işin en bariz özelliğinin vakit kavramı olmaması olduğunu tabir ediyor: “Her an ulaşılabilir olmak zorunda olunan bir durum. En azından ben bu biçimde hissediyorum. Çok dinamik bir yapısı var.”
Talha Cenk Yıldırım
Yıldırım da sahnedeki bir iki saatlik konserin, öncesinde ve daha sonrasında büyük bir emek gerektiren bir tertip olduğunu hatırlatıyor: “İşimizin büyük bir kısmını konser aktiflikleri kaplıyor üzere dursa da, art tarafta istikrarı kurulan, yürütülen epey farklı çalışmalar mevcut. Büyük bir sorumluluk. Sahnedeki sanatkarların memnunluğu, takımın huzuru, seyircinin aldığı haz. Her şeyden kendimi sorumlu hissettiğim ve bu noktada kendim başta olmak üzere herkesten her konser azamî performans beklediğim bir organizma.”
‘BİR KONSER, IŞIKÇI İÇİN UYKUSUZ 24 SAATLİK MESAİDİR’
Uğur Can Başkan, ışık dizayncısı, teknisyeni, programlayıcısı ve operatörü. Sahnenin sesle birlikte en kıymetli iki ögesinden biri ışık. Her sanatkarın, her yerin ve her dinleyicinin, tek tek tüm performanslarda farklı beklentileri oluyor ışıkla ilgili. Başkan, bugüne dek her biri birbirinden farklı sayısız sahneyi aydınlatmış. Yaptığı işin birtakım kimi konserden 24 saat evvel başladığını anlatan Uğur Can Lider, süreci şöyleki özetliyor: “Bir konserde ses ve ışık sistemi tedarikçisi firma bir gün önce sahneyi ve sistemi kurar. Duruma göre sanatçı takımı geceden yahut konser günü sahne kurulumuna başlar. daha sonra ses ve ışık provaları başlar. Uyumadan 24 saati bulan bir maratondur bu. Sanatçı grubunda de tüm bu işleri denetim eden bir yapım amiri vardır. O da en başından en sonuna alanda olur. daha sonra sahne amiri ve rodiler alana gelir ve enstrümanların ve var ise dekorun kurulumunu yapar. Akabinde ‘tonmaister’ler gelir ve her şeyin düzgün çalıştığından emin olduktan daha sonra soundcheck ve prova başlar. Işıkçı ise sabaha kadar sürecek çalışma için alandadır ve sabah birinci gelenlerden biridir.”
Uğur Can Başkan
‘GİTAR TEKNİSYENİ NE YAPAR?’
yıllardır konser takımları için rodi olarak çalışan Aykan Vural, ayrıyeten Mor ve Ötesi takımında gitar teknisyeni olarak nazaranv yapıyor. “Bir gitar teknisyeni ne yapar?” sorumuza Vural şu biçimde cevap veriyor: “Grubun gitar çalan üyelerinin elektrogitar, basgitar, akustik gitar üzere enstrümanlarının ve amfi, pedal üzere ekipmanlarının rutin bakımlarını yapmak ve yaptırmak, konsere hazır hale getirmek, konser günü geldiğinde ekipmanları eksiksiz bir biçimde sahneye yerleştirmek, kurmak ve her şeyin sıkıntısız bir biçimde çalıştığından emin olduktan daha sonra ses provası yapmak… Ayrıyeten konser sırasında da dikkatle takip edip rastgele bir sorun yaşandığında en süratli biçimde müdahale etmek de gitar teknisyeninin bakılırsavidir.”
Aykan Vural
bir arada çalıştığı sanatkarın isteklerini, beklentilerini en yeterli biçimde anlayabilmek ve karşılayabilmek zorunda olduğunu belirten Aykan Vural, “En nihayetinde bana ve yaptığım işe güvenerek o sahneye çıkıyorlar” diyor.
Konser dönemlerinde hayli ağır bir tempoda çalıştıklarını söz eden Vural, “Bir konser için hazırlıklar günler evvelden başlayabilir. Her konser için geçerli olmasa bile, buna kümenin prova yapması, yapım görüşmeleri ve yapılması gereken bant, pil, gitar teli, pena üzere alışverişler dahil olmak üzere ortalama 4-5 günlük bir ön çalışma eşlik edebilir” diye anlatıyor bu süreci.
Her konserde ya da aktiflikte olmasa da bilhassa büyük tertiplerde sahnenin ışık haricinde bir görsel ögesi var. Kimi konserlerde sahnedeki sanatkarlara görsel materyaller, görüntüler eşlik ediyor. Recep Yılmaz da yıllardır müzik dalının “görsel” muhtaçlıkları için sanatkarlarla kent şehir dolaşan isimlerden biri. Hem bir klip direktörü birebir vakitte konser sinemaları ya da reji yayınları için direktörlük yapıyor. Kimi kümelerle ise konser fotoğrafçısı ve VJ olarak çalışıyor. Yılmaz, büyük konser tertiplerinde sahneye yansıyan imgeleri hem çekiyor, birebir vakitte bu imajların uygun bir halde konsere eşlik etmesi için kumanda masasının başına geçiyor.
Recep Yılmaz
Çok ağır ve güç bir iş yaptığını belirten Yılmaz, isminin “eğlence” olması niçiniyle bu işin “gevşek bir tempo” ile yapıldığının sanılmasını müzik işçilerine bir saygısızlık olarak görüyor. Yılmaz’a nazaran vakte en epey uyulması gereken ve iş disipliniyle yapılması kural olan bir iş müzik işçilerinin yaptığı.
PARLAK IŞIKLARIN ARDINDA GERÇEK HAYAT VAR
Konuştuğumuz müzik işçileri, müzik dalının dışarından nasıl göründüğünü bildiklerini ve bunu anladıklarını söz ediyor. Çabucak hepsinin ortaklaştığı hususlar ise işin ne kadar sıkıntı olursa olsun eğlenceli olduğu ve müziği sevmeden yapmanın mümkün olmadığı. Aykan Vural bunu şöyleki özetliyor: “İçerisinde bulunduğumuz dal her ne kadar dışarıdan o biçimde gözükse de her vakit o denli olmayabilir. Ancak yeri geldiğinde cümbüş de kaçınılmaz olabilir, uzun yıllar boyunca birebir beşerlerle bir arada çalışmak iş arkadaşlığının yanında arkadaşlığı da işin içine katıyor. Ve bu gidilen yerleri, bir arada gittiğiniz yolu ve geçen vakti epeyce daha eğlenceli, keyifli bir hale dönüştürüyor.”
Işık teknisyeni Uğur Can Başkan de işini severek yaptığı için eğlenceli bulanlardan: “İşinizde uygunsanız çıkarlı diyebilirim. Lakin ülkemizde konserler sıklıkla cümbüş olarak görüldüğünden, insanların eğlenmek için dışarı çıktığı Cuma ve Cumartesi günleri konserler olabiliyor. Yani yalnızca konserlerle geçinmek sıkıntı. Bilhassa de en ufak bir felaket haberinde konserlerin iptal olduğunu da düşünürsek… Ben bu niçinle konserlerden arta kalan günlerimi tiyatro sahneleri için ışık yapmaya ayırmaya çalışıyorum.”
Talha Cenk Yıldırım, kendisini çalıştığı gruplar açısından şanslı buluyor: “İşimizin hayli eğlenceli olduğu kesin. En azından benim için. Sevmediğim, ahenk sağlayamadığım kimse ile bu yolda yürümedim bu güne kadar ve bu beni epeyce keyifli ediyor. Çok hoş beşerlerle, hayli hoş sohbetler eşliğinde uzun bir seyahatteyiz. Ve bunu yaparken para kazanıp hayatlarımıza devam ediyoruz. Büyük bir lüks.”
Emre Tanrıkulu, müziğin art planındaki işçilerin günübirlik para kazanıyor olduğunu hatırlatıyor. Aktiflikten aktifliğe fiyat alındığını söyleyen Tanrıkulu, bilhassa örgütsüzlüğün en büyük meselelerden biri olduğunu belirtiyor: “Gelirler yalnızca aktiflik bazlı. Sendikanın olmadığı, sahne işçilerini koruyan maddelerin eksik olduğu, müzik birliklerinin tam manasıyla maalesef bir arada olamadığı ve gücünü gösteremeyen bir dal. Gücünü dinleyicisinden alan hakikat bir grubun, hakikat sanatkarın kanatlarının altında uzun yıllar birlikte çalışması kıymetli bir nimet.”
Recep Yılmaz ise, “Yaşadığımız sistemde rastgele bir şeyin çıkarlı ya da parlak olabilmesi en çok bizim hayal eserimiz olabilir. Sistem adil olmadığı sürece bu biçimde bir beklentiye girmek hiç bir kesim için gerçek değil” diyor.
PANDEMİNİN YARATTIĞI TRAVMA
Müzik dalı açısından tarihli en büyük krizlerden birini ortaya çıkaran Covid-19 pandemisi ve bu niçinle yaşanan kapanmayı da sorduk müzik işçilerine. Hepsi büyük zorluklarla gayret etmek zorunda kaldıklarını söylüyor. Paylaşılan en bariz his ise “yalnız bırakılmışlık hissi”. Emre Tanrıkulu şunları söylüyor bu bahisle ilgili: “Pandemi sürecinde o kadar yalnız kaldık ki. Sıhhat sıkıntıları, aile ve özel hayat, gelecek planları etkilenecek kadar ziyadesiyle ziyan gördük. Suyun yokuşlardan şarıl şarıl basamakları ıslattığı noktada, yokuş çıkarken susuz kaldık. aslına bakarsanız bunları onlarca kere konuştuk, lakin evvel bölüm ortasındaki insanların birbirine, daha sonrada gerçekleri her vakit görmesini istediğimiz halkın, yani dinleyicinin de bize sahip çıkması gerekmekte. Dünyanın insanın yaratılışı bir sanatken, ruhumuzu besleyen müziğe düşman olunmasına müsaade verilmemesi gerekiyor. halbuki şu an yaşanan ve pandemi sebebi öne sürülerek uygulanan 00:00 yasağına bakalım. Yalnızca müzisyenler değil; okulu daha sonrası yevmiyeli garsonluk yapan öğrenciden, taksicisine, çorbacısına, fırıncısına kadar pek fazlaca mesleği besleyen sahne sanatları aktiflikleri, maalesef başta imza yetkilisi devlet nazaranvlileri, daha sonrasında kendi iç dinamikleri lakin en nihayetinde her insanın üstünde olan dinleyici yani halk tarafınca yalnız bırakılmaya da devam ediyor.”
Talha Cenk Yıldırım ise pandemiden ders alınması gerektiği görüşünde. Yıldırım, “Genellikle sıcak para üzerinden ilerleyen, sabit bir ekonomik projeksiyonu olamayan bölümümüzde herkes hesabını bilmek konusunda uzmanlaşmalı diye düşünüyorum” diyor.
Uğur Can Lider, pandemi devrinde daha evvel çalıştığı sanatkarların dayanağını görmüş olanlardan biri. “Pandeminin başlarında ben durumu pek idrak edememişim açıkçası. Birkaç ay dinlenir, ailemle vakit geçiririm diye düşünmüştüm. Lakin vakit geçtikçe hayat zorlaşmaya başladı. Az olan birikimim de tükenince sıkıntı günler geçirdim” diyen Başkan, hâlâ kapanma periyodunda yaşadığı ekonomik kahırların yaralarını sarmakla uğraştığını belirtiyor ve ekliyor: “Hayat da, kesimimiz de artık daha güç.”
Recep Yılmaz, mesleğini diğer alanlarda da yapabildiği için pandemide bir nebze olsun şanslı olduğunu belirtiyor fakat o da müzik dalında biroldukça insanın öteki alanlara savrulmak zorunda kaldığına şahit olmuş: “Meslek birlikleri müzisyenler haricinde teknik gruplara de dayanak fonları oluşturmaya çalıştı fakat taşıma su ile nereye kadar. Bir de devletin yardım fonları müzik kesimindeki işçilerin epey yıldır kayıt dışı çalıştırılması durumu göz önüne serdi, birçok insan kayıt dışı çalıştığı için yaptığı işi kanıtlayıp devlet dayanağı alamadı. Devletin çok yıldır tahlil üretememesi ile bu dal içerisinde patronajını oluşturmuş sömürü nizamını kurmuş yapımcıların tutumu ile birleşince pandemide birçok insan hiçbir yardımdan faydalanamadı. Beşerler birinci etapta tepki verip bu hususları sorgularken konserlerin bir nebze olağana dönmesiyle birlikte yenidendan geçim ve iş sıkıntısına düştüler. Günün sonunda insanların ömür çabasından beslenen tıpkı sömürü sistemi ve tıpkı meseleler bir daha havada kaldı.”