Şayet müziği yalnızca bir cümbüş aracı olarak değil, bir reaksiyonun tezahürü olarak da ele alırsak, dinlediğimiz melodinin, sesin gündelik hayatta neye karşılık geldiğini de anlayabiliriz. Hem politik ya da toplumsal olanı birebir vakitte kolay hayatlarımızın irili ufaklı problemlerini, beşere dair tüm hisleri buluruz müzikte. olağan olarak bunlardan fazlasını da.
Müzik, tarihi boyunca büyük sarsıntıların, dönüşümlerin izlerini de sırtlanarak ulaştı bugünlere. 1. Dünya Savaşı’nın, Büyük Buhran periyodunun, 2. Dünya Savaşı’nın ve yaşanan ekonomik krizlerin yarattığı ruhsal çöküntülerin her biri, müzikte büyük kırılmalara niye oldu. 1929 yılında ABD’de yaşanan büyük ekonomik kriz başka ülkeleri de direkt etkilemişti. 1930’larda plak bölümü önemli yaralar almış, satışlar düşmüş, epeyce az plak şirketi ayakta kalabilmişti. Lakin bu vakitten hemilk evvel, 1925 yılında elektrikli kayıt aygıtının gelişmesi yardımıyla ses kayıt tarihi açısından ihtilal sayılabilecek bir gelişme yaşanmıştı. Zira elektrikli kayıt, farklı melodilerin, yöresel seslerin kaydedilmesi açısından büyük bir imkan sunmuştu. Bilhassa liman kentlerinin kenar mahallelerinde, varoşlarda yaşayan farklı kültürlerin, göçle gelenlerin sesleri farklı bir ritimle yükseliyordu artık. İşsizliğin, yoksulluğun, eşitsizliğin haykırışı taşıyordu onların kelamlarında. “Bir halkın yahut hareketin politik olarak teşekkül etmedilk evvel müzikal olarak oluştuğu”nu söyleyen Michael Denning’in saptaması, müziğin yalnızca dinlenip geçilecek bir şey olmadığının da altını çiziyor. Bu büyük çöküş, işte o fazlaca sesli müzik çeşitlerinin kayıt altına alınmasıyla şekillendi.* New Orleans cazı, Beunos Aires tangosu, Swing üzere müzik çeşitleri yayılmaya başladı. örneğin 1930’lu senelerda Amerikan Hot Swing Avrupa’da fazlaca popülerleşmiş, Andy Bennet’e bakılırsa bu müzik bilhassa Almanya’da otoriteye karşı direnmenin sembolü olmuştu.
Devrin en değerli dinleme araçlarından biri olan radyo ve bozuk parayla çalışan müzik kutuları o günkü karanlık havayı bir nebze de olsa dağıtacaktı. Büyük buhranın yarattığı yıkımı dans ederek, müzik dinleyerek atlatmaya çalışan büyük bir kitle vardı. Jukebox denilen müzik -ya da dans- kutusu büyük bir popülarite kazandı ve yaklaşık otuz yıl altın çağını yaşadı. Bu süreçte biçimi şemali de yeni dizaynlarla parladı, kayıt arşivi de vakit ortasında oldukça genişledi. İşin özü, tüm dünya onunla dans etti, kiminin isyanına kiminin hüznüne kiminin de anlık sevinçlerine eşlik etti bu müzik makineleri. 1934 yılına gelindiğinde, küçülmüş olan müzik sanayisi krizden sıyrılmış, kuvvetli bir biçimde ayağa kalkmıştı. Bu büyük buhran, birlikteinde öbür imkânların doğmasını sağlamış, yeniliklerin kapısını aralamıştı.
Akabinde 2. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi her alanda olduğu üzere müzikte de yeni krizleri birlikteinde getirdi. Getirdi de, insanın müziğe olan gereksinimi azalmadı, tersine, daha da kıymet kazandı. Müzik, savaşların, krizlerin tesiriyle gücünü yitirmiyor; her krizden dönüşerek, geleceğin sesini de ortasında taşıyarak çıkıyor. Bu dönmede, tüketim sanayisinin büyümesine yönelik çalışmalar ve genç nesli pazar olarak bakılırsan bir anlayış kendini gösterse de, karşı kültürün dinamikleri de oluşmuştu. Genç jenerasyon daha politik, otorite tersi bir hal ortasındaydı.
Ve artık isyan vaktiydi. Gençlik başkaldırmış, öğrenci hareketi sokaklara taşmış, bayanlar, emekçiler, siyahiler, barış, özgürlük ve eşitlik isteyenler isyan etmişti. Kısa müddette tüm dünyayı sarsacaktı 68 jenerasyonu. Bu isyana rock müzik eşlik etmiş, gençlerin ayaklanmasının sesi olmuştu. Bir ters kültür, hem müziği hem edebiyatıyla o periyoda damgasını vurmuştu.
BİR KADRO SORULAR…
daha sonraki senelerda da müzik, gelecekte olacakların nüvesini ortasında taşıyarak gelişti. Dinleme araçlarından müziğin üretim ve tüketilmesine kadar her şey, ortasında değişimi, dönüşümü taşıyarak geldi. 1970’lerin sonlarında analog synithesizer’dan (sentezleyici) dijital synithesizer’a geçilmesi müzikte değerli bir dalgalanmaya sebep oldu. Bilhassa 80’lerde tanınan müzikte yaygın olarak kullanılan synithesizer elektronik müziği başlatan ögelerden bir tanesiydi. 2000’ler, globalleşme, internet teknolojisi derken hem vakit ve yer algımız farklı boyutlar kazandı, tıpkı vakitte gençlik altkültürleri bu bağlamda yeni manalar kazandı. Müzik de tıpkı hayatlarımız üzere baş döndürücü bir süratle, neredeyse büsbütün dijital sisteme evrildi. Tabiatla alakanın büyük oranda koptuğu bu süreçte, internet teknolojisi hayatımızın odak noktası oldu. Bilhassa iki yılı aşkın bir süre boyunca tüm dünyanın büyük bir kapanma yaşadığı salgın periyodunda, insanlık apayrı bir yola girdi. Artık yerler azaldı, daraldı, vaktin akış suratı arttı. Bu durum, vakit ile yer içindeki irtibatın büyük oranda kopmasına niye oldu. Daha doğrusu, sanal alem yeni yerimiz haline gelmeye başladı. Bu yeni kültürel ve toplumsal ortam, vakit ve yer algımızda farklı boyutlar yarattığı üzere, edindiğimiz birfazlaca alışkanlığın pratiğini de radikal biçimde değiştirdi. aslına bakarsan kayıtlı müzik sanayisinin, klasik biçimlerin terkedilmesi, müziğin dijitalleşmesi uzun vakittir müziğin üretim, paylaşım, dağıtım ve tüketim formlarını de bir daha şekillendirmişti. Müzikal form olarak fiziki albümün kıymetini yitirmesi, bütüncül anlayışın kaybolması, tekli çalışmaların öne çıkması yeni değil kuşkusuz. Bütüncül anlayışın parçalanması salt müzikle de sonlu değil, hayatın her alanına yansımış durumda. Her şeyin epeyce süratli bir biçimde değişmesi ve değişimin bir müddetklilik halinde olması, bulunduğumuz devrin ve geleceğin ideolojisini de ortasında barındırıyor. Kuşkusuz her şeyin mikro seviyede modüllere ayrılmasının politik, toplumsal, düşünsel temeli de var. Yeni bir “yaşam kipi”nin ve “düşünsel evren”in tezahürü olarak da değerlendirilebilecek bu postmodern sürecin sanata, siyasete, toplumsal yapılara olan tesirinde yapıbozum anlayışının değerli bir öge olduğu da söylenebilir. Parçalayıp bir daha yapma edimi daima bir değişkenliği de birlikteinde getiriyor. Tahminen buna akışkanlık demek daha yanlışsız olabilir. ötürüsıyla hayatımız hiç olmadığı kadar kesimli ve akışkan artık. Müzik de o denli. Bugün süratle gelişen teknolojinin sınırsız vaadiyle bize sunulan seçeneklerin oldukçaluğu, ömrümüze, beraberinde bir özgürlük olarak da yansıyor. Pekala, seçeneklerin bu denli çoğalması, binlerce, milyonlarca bilgiden istediğimizi seçebilecek durumda olmamız sahiden de bizi özgür mü kılıyor? örneğin, internetin, yeni medyanın müzisyene sağladığı geniş imkanlar, hakikaten de bağımsız müziğin sesinin duyulmasına her zamankinden daha fazla mı katkı sunuyor? Ya da soruyu şöyleki sorabiliriz: Bağımsız müzik, sistemden bağımsız mı?
Her periyot kendi şartlarını ve sistemini yaratıyor. birebir vakitte, en özgür olduğumuzu sandığımız anlarda bile. Ya da bu biçimde sanmamız, bizim bu türlü düşünmemize niye olacak alanların yaratılması ve sunulması yardımıyla oluyor. Seçtiğinizi sandığınız şey, sayılarla, algoritmalarla, kullanıcı bilgi analitiğiyle ya da dijital platformlarda yer alan müzik listeleriyle mi belirleniyor? bu biçimde bir soru daha soralım: Sahiden seçiyor muyuz, yoksa seçiliyor muyuz?
Lakin, bu devrin göz arkası edemeyeceğimiz en büyük getirisi merkezin parçalanması, artık tek bir merkezin olmaması. Bu, müzisyenin bir otoriteye bağlı kalmadan alternatifleri değerlendirebilmesi açısından kıymetli. Artık müzik yapma ve yayınlama araçlarına sahip olanların bu manada seçenekleri oldukça fazla.
‘SOSYAL MEDYA PAZARI…’
Dijital platformların çoğalması, isimsiz biroldukça müzisyene kapı aralanmasına, onların da yaygınlaşabileceği alanlar oluşmasına imkân sağlıyor. Bilhassa toplumsal medya, müzisyenlerin ismini duyurmasında değerli bir mecra. Lakin bu sistemin de kendi şartlarını, kendi pazarını yarattığını söylemek gerek. Bir müzisyenin yaptığı müzik, bugünkü sistemin ortasında yer alan, milyonlarca dinleyicinin takip ettiği dijital platformlardaki listelere giremediğinde görünürlüğü azalıyor. Şayet birden çok listeye girebilirse, dinlenme oranının önemli halde artması işten bile değil. Bununla da bitmiyor. Bu oldukcalu ortamda kaybolmamak için süreklilik gerekiyor. Uzun ortalar yerine kısa aralıklarla müzik yayınlamak, bu süratli akışın ortasında yok olup gitmemenin şayet olmazsa olmazı. Gelinen nokta, üretim-tüketim münasebetlerinde sistemin devam etmesi için çabucak hemen birinin kullanım mühleti dolmadan yenisinin üretilmesini zarurî kılıyor. Müzikte de akışın devam etmesi için daima güncelleme gerekiyor. Bu, müzisyenler için kıymetli bir baskı ögesi. Üstelik vaktin akış suratının artması, odaklanma müddetinin azalması, neredeyse sınırsız sayıdaki müziğe ulaşabilme kolaylığı ve bir müzikten başkasına süratli bir biçimde geçebilme imkânı, müzik müddetlerinin de kısalmasına niye oldu.
Pekala, gelecekte nasıl bir müzik bekliyor bizi? Bunun şu an için net bir karşılığı yok. Tahminen bugüne bakarak yakın gelecek için birtakım iddialarda bulunabiliriz. Doğal ve kuvvetli ses üreten ses sentezleyiciler (akustik enstrümanların seslerini dijitalde bir daha yaratan ses örnekleyiciler) epeydir kullanılmasına karşın bunun epey daha ileri bir boyuta taşınması uzak bir ihtimal değil. Yapay zekâ teknolojisinin gelişmesi yardımıyla isteyen her insanın müzik yapma imkanına sahip olacağını söylemek sürpriz olmayacaktır. Bu basamakta, yapay zekânın tıpkı şiir yazdığı üzere müzik kelamı yazamayacağını hatta gerçek insan sesini çıkaramayacağını sav edemeyiz. Ki yapay zekâ yazılımıyla şimdiden bir albüm yapıldığını da biliyoruz. Ayrıyeten, fiziki enstrümanların kullanmasının azalacağını da pekâlâ söyleyebiliriz. Üstelik, yeni kuşak ses sentezleri için epeyce daha gelişmiş yazılımların yapıldığından kelam edilmeye, beşere dair hünerler yerine öbür bir gerçekliğin programları şimdiden önümüze serilmeye başlandı bile.
*https://www.e-skop.com/skopbulten/baskaldiran-sesler/4091
Müzik, tarihi boyunca büyük sarsıntıların, dönüşümlerin izlerini de sırtlanarak ulaştı bugünlere. 1. Dünya Savaşı’nın, Büyük Buhran periyodunun, 2. Dünya Savaşı’nın ve yaşanan ekonomik krizlerin yarattığı ruhsal çöküntülerin her biri, müzikte büyük kırılmalara niye oldu. 1929 yılında ABD’de yaşanan büyük ekonomik kriz başka ülkeleri de direkt etkilemişti. 1930’larda plak bölümü önemli yaralar almış, satışlar düşmüş, epeyce az plak şirketi ayakta kalabilmişti. Lakin bu vakitten hemilk evvel, 1925 yılında elektrikli kayıt aygıtının gelişmesi yardımıyla ses kayıt tarihi açısından ihtilal sayılabilecek bir gelişme yaşanmıştı. Zira elektrikli kayıt, farklı melodilerin, yöresel seslerin kaydedilmesi açısından büyük bir imkan sunmuştu. Bilhassa liman kentlerinin kenar mahallelerinde, varoşlarda yaşayan farklı kültürlerin, göçle gelenlerin sesleri farklı bir ritimle yükseliyordu artık. İşsizliğin, yoksulluğun, eşitsizliğin haykırışı taşıyordu onların kelamlarında. “Bir halkın yahut hareketin politik olarak teşekkül etmedilk evvel müzikal olarak oluştuğu”nu söyleyen Michael Denning’in saptaması, müziğin yalnızca dinlenip geçilecek bir şey olmadığının da altını çiziyor. Bu büyük çöküş, işte o fazlaca sesli müzik çeşitlerinin kayıt altına alınmasıyla şekillendi.* New Orleans cazı, Beunos Aires tangosu, Swing üzere müzik çeşitleri yayılmaya başladı. örneğin 1930’lu senelerda Amerikan Hot Swing Avrupa’da fazlaca popülerleşmiş, Andy Bennet’e bakılırsa bu müzik bilhassa Almanya’da otoriteye karşı direnmenin sembolü olmuştu.
Devrin en değerli dinleme araçlarından biri olan radyo ve bozuk parayla çalışan müzik kutuları o günkü karanlık havayı bir nebze de olsa dağıtacaktı. Büyük buhranın yarattığı yıkımı dans ederek, müzik dinleyerek atlatmaya çalışan büyük bir kitle vardı. Jukebox denilen müzik -ya da dans- kutusu büyük bir popülarite kazandı ve yaklaşık otuz yıl altın çağını yaşadı. Bu süreçte biçimi şemali de yeni dizaynlarla parladı, kayıt arşivi de vakit ortasında oldukça genişledi. İşin özü, tüm dünya onunla dans etti, kiminin isyanına kiminin hüznüne kiminin de anlık sevinçlerine eşlik etti bu müzik makineleri. 1934 yılına gelindiğinde, küçülmüş olan müzik sanayisi krizden sıyrılmış, kuvvetli bir biçimde ayağa kalkmıştı. Bu büyük buhran, birlikteinde öbür imkânların doğmasını sağlamış, yeniliklerin kapısını aralamıştı.
Akabinde 2. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi her alanda olduğu üzere müzikte de yeni krizleri birlikteinde getirdi. Getirdi de, insanın müziğe olan gereksinimi azalmadı, tersine, daha da kıymet kazandı. Müzik, savaşların, krizlerin tesiriyle gücünü yitirmiyor; her krizden dönüşerek, geleceğin sesini de ortasında taşıyarak çıkıyor. Bu dönmede, tüketim sanayisinin büyümesine yönelik çalışmalar ve genç nesli pazar olarak bakılırsan bir anlayış kendini gösterse de, karşı kültürün dinamikleri de oluşmuştu. Genç jenerasyon daha politik, otorite tersi bir hal ortasındaydı.
Ve artık isyan vaktiydi. Gençlik başkaldırmış, öğrenci hareketi sokaklara taşmış, bayanlar, emekçiler, siyahiler, barış, özgürlük ve eşitlik isteyenler isyan etmişti. Kısa müddette tüm dünyayı sarsacaktı 68 jenerasyonu. Bu isyana rock müzik eşlik etmiş, gençlerin ayaklanmasının sesi olmuştu. Bir ters kültür, hem müziği hem edebiyatıyla o periyoda damgasını vurmuştu.
BİR KADRO SORULAR…
daha sonraki senelerda da müzik, gelecekte olacakların nüvesini ortasında taşıyarak gelişti. Dinleme araçlarından müziğin üretim ve tüketilmesine kadar her şey, ortasında değişimi, dönüşümü taşıyarak geldi. 1970’lerin sonlarında analog synithesizer’dan (sentezleyici) dijital synithesizer’a geçilmesi müzikte değerli bir dalgalanmaya sebep oldu. Bilhassa 80’lerde tanınan müzikte yaygın olarak kullanılan synithesizer elektronik müziği başlatan ögelerden bir tanesiydi. 2000’ler, globalleşme, internet teknolojisi derken hem vakit ve yer algımız farklı boyutlar kazandı, tıpkı vakitte gençlik altkültürleri bu bağlamda yeni manalar kazandı. Müzik de tıpkı hayatlarımız üzere baş döndürücü bir süratle, neredeyse büsbütün dijital sisteme evrildi. Tabiatla alakanın büyük oranda koptuğu bu süreçte, internet teknolojisi hayatımızın odak noktası oldu. Bilhassa iki yılı aşkın bir süre boyunca tüm dünyanın büyük bir kapanma yaşadığı salgın periyodunda, insanlık apayrı bir yola girdi. Artık yerler azaldı, daraldı, vaktin akış suratı arttı. Bu durum, vakit ile yer içindeki irtibatın büyük oranda kopmasına niye oldu. Daha doğrusu, sanal alem yeni yerimiz haline gelmeye başladı. Bu yeni kültürel ve toplumsal ortam, vakit ve yer algımızda farklı boyutlar yarattığı üzere, edindiğimiz birfazlaca alışkanlığın pratiğini de radikal biçimde değiştirdi. aslına bakarsan kayıtlı müzik sanayisinin, klasik biçimlerin terkedilmesi, müziğin dijitalleşmesi uzun vakittir müziğin üretim, paylaşım, dağıtım ve tüketim formlarını de bir daha şekillendirmişti. Müzikal form olarak fiziki albümün kıymetini yitirmesi, bütüncül anlayışın kaybolması, tekli çalışmaların öne çıkması yeni değil kuşkusuz. Bütüncül anlayışın parçalanması salt müzikle de sonlu değil, hayatın her alanına yansımış durumda. Her şeyin epeyce süratli bir biçimde değişmesi ve değişimin bir müddetklilik halinde olması, bulunduğumuz devrin ve geleceğin ideolojisini de ortasında barındırıyor. Kuşkusuz her şeyin mikro seviyede modüllere ayrılmasının politik, toplumsal, düşünsel temeli de var. Yeni bir “yaşam kipi”nin ve “düşünsel evren”in tezahürü olarak da değerlendirilebilecek bu postmodern sürecin sanata, siyasete, toplumsal yapılara olan tesirinde yapıbozum anlayışının değerli bir öge olduğu da söylenebilir. Parçalayıp bir daha yapma edimi daima bir değişkenliği de birlikteinde getiriyor. Tahminen buna akışkanlık demek daha yanlışsız olabilir. ötürüsıyla hayatımız hiç olmadığı kadar kesimli ve akışkan artık. Müzik de o denli. Bugün süratle gelişen teknolojinin sınırsız vaadiyle bize sunulan seçeneklerin oldukçaluğu, ömrümüze, beraberinde bir özgürlük olarak da yansıyor. Pekala, seçeneklerin bu denli çoğalması, binlerce, milyonlarca bilgiden istediğimizi seçebilecek durumda olmamız sahiden de bizi özgür mü kılıyor? örneğin, internetin, yeni medyanın müzisyene sağladığı geniş imkanlar, hakikaten de bağımsız müziğin sesinin duyulmasına her zamankinden daha fazla mı katkı sunuyor? Ya da soruyu şöyleki sorabiliriz: Bağımsız müzik, sistemden bağımsız mı?
Her periyot kendi şartlarını ve sistemini yaratıyor. birebir vakitte, en özgür olduğumuzu sandığımız anlarda bile. Ya da bu biçimde sanmamız, bizim bu türlü düşünmemize niye olacak alanların yaratılması ve sunulması yardımıyla oluyor. Seçtiğinizi sandığınız şey, sayılarla, algoritmalarla, kullanıcı bilgi analitiğiyle ya da dijital platformlarda yer alan müzik listeleriyle mi belirleniyor? bu biçimde bir soru daha soralım: Sahiden seçiyor muyuz, yoksa seçiliyor muyuz?
Lakin, bu devrin göz arkası edemeyeceğimiz en büyük getirisi merkezin parçalanması, artık tek bir merkezin olmaması. Bu, müzisyenin bir otoriteye bağlı kalmadan alternatifleri değerlendirebilmesi açısından kıymetli. Artık müzik yapma ve yayınlama araçlarına sahip olanların bu manada seçenekleri oldukça fazla.
‘SOSYAL MEDYA PAZARI…’
Dijital platformların çoğalması, isimsiz biroldukça müzisyene kapı aralanmasına, onların da yaygınlaşabileceği alanlar oluşmasına imkân sağlıyor. Bilhassa toplumsal medya, müzisyenlerin ismini duyurmasında değerli bir mecra. Lakin bu sistemin de kendi şartlarını, kendi pazarını yarattığını söylemek gerek. Bir müzisyenin yaptığı müzik, bugünkü sistemin ortasında yer alan, milyonlarca dinleyicinin takip ettiği dijital platformlardaki listelere giremediğinde görünürlüğü azalıyor. Şayet birden çok listeye girebilirse, dinlenme oranının önemli halde artması işten bile değil. Bununla da bitmiyor. Bu oldukcalu ortamda kaybolmamak için süreklilik gerekiyor. Uzun ortalar yerine kısa aralıklarla müzik yayınlamak, bu süratli akışın ortasında yok olup gitmemenin şayet olmazsa olmazı. Gelinen nokta, üretim-tüketim münasebetlerinde sistemin devam etmesi için çabucak hemen birinin kullanım mühleti dolmadan yenisinin üretilmesini zarurî kılıyor. Müzikte de akışın devam etmesi için daima güncelleme gerekiyor. Bu, müzisyenler için kıymetli bir baskı ögesi. Üstelik vaktin akış suratının artması, odaklanma müddetinin azalması, neredeyse sınırsız sayıdaki müziğe ulaşabilme kolaylığı ve bir müzikten başkasına süratli bir biçimde geçebilme imkânı, müzik müddetlerinin de kısalmasına niye oldu.
Pekala, gelecekte nasıl bir müzik bekliyor bizi? Bunun şu an için net bir karşılığı yok. Tahminen bugüne bakarak yakın gelecek için birtakım iddialarda bulunabiliriz. Doğal ve kuvvetli ses üreten ses sentezleyiciler (akustik enstrümanların seslerini dijitalde bir daha yaratan ses örnekleyiciler) epeydir kullanılmasına karşın bunun epey daha ileri bir boyuta taşınması uzak bir ihtimal değil. Yapay zekâ teknolojisinin gelişmesi yardımıyla isteyen her insanın müzik yapma imkanına sahip olacağını söylemek sürpriz olmayacaktır. Bu basamakta, yapay zekânın tıpkı şiir yazdığı üzere müzik kelamı yazamayacağını hatta gerçek insan sesini çıkaramayacağını sav edemeyiz. Ki yapay zekâ yazılımıyla şimdiden bir albüm yapıldığını da biliyoruz. Ayrıyeten, fiziki enstrümanların kullanmasının azalacağını da pekâlâ söyleyebiliriz. Üstelik, yeni kuşak ses sentezleri için epeyce daha gelişmiş yazılımların yapıldığından kelam edilmeye, beşere dair hünerler yerine öbür bir gerçekliğin programları şimdiden önümüze serilmeye başlandı bile.
*https://www.e-skop.com/skopbulten/baskaldiran-sesler/4091