Rewşan, Kürt müziğinin son ve özgün temsilcilerinden biri. Müzikle ve Kürt müzik kültürüyle çocukluğundan bu yana iç içe olsa da, müziklerini dinleyicilerle paylaşmaya başlamasının üzerinden sırf birkaç yıl geçti. Buna karşın art geriye yayınladığı albümler ve müziklerle geniş bir kitleye ulaşmayı başardı. Artık dünyanın ve Türkiye’nin farklı kentlerinde konserler veriyor, dinleyicilerine her gün yenilerini ekliyor.
Kürt müziğinin çağdaş devrinin bir temsilcisi olarak Rewşan, klasiği bugünün altyapılarıyla, müzik anlayışıyla ve enstrümanlarıyla buluşturuyor. Sahnede müzik söylemenin yanı sıra keman, ukulele üzere enstrümanlarla kendisine eşlik ediyor ve bu usul, bilhassa genç dinleyicilerin ilgisini çekiyor.
Sanatçı son olarak ‘Kavir’ isimli bir single yayınladı. Iğdırlı bir dengbejden kendisinin derlediği ‘Kavir’in yayınlanması vesilesiyle Rewşan’la Kürt müziğini, onun bu müziğe yaklaşımını ve bir bayan icracı olarak, bayanların Kürt müziğindeki yerini konuştuk.
Kürt müziğinin geçmişten bu yana bir takipçisi olarak şu biçimde bir izlenimim var: Geçmişte olağan bir dengbej kültürü vardı, klasik Kürt müziği hâkimdi. daha sonra Şiwan Perver, Ciwan Haco, Nizamettin Ariç üzere isimlerin hâkim olduğu bir müzik dünyası kelam konusu oldu. Akabinde bilhassa 90’larda, gençlerin dünya kültüründen de etkilenmesiyle çağdaş bir yaklaşımla müzik yapan kümeler ortaya çıktı. Bilhassa son on yıldır ise bayanların, bilhassa genç bayanların bu müzikte ön plana çıktığını görüyorum. Bu tespite katılıyor musunuz?
Evet, kısmen katılıyorum. Lakin benim cephemde durum biraz farklıydı. bayanı sahnede görmek ve bayanı bir müzisyen, bir müzik icrası olarak tanımlama noktasında, ben çok daha erken yaşlarda başladım bu modellerle müsabakaya. örneğin benim çocukluğum Tatvan’da geçti, bir Doğu Anadolu Fuarı vardı orada, Doğu Anadolu’nun tek fuarıydı. Temmuz aylarında bir ay boyunca birtakım şenlik, şenlikler, dışarıdan gelen müzisyenler olurdu. Daha çocukken Şehribâna Kurdî’yi sahnede izleme bahtım olmuştu. Tahminen de gerçek manada sahnede sanatını icra eden, Kürtçe söyleyen bir bayan figürünü birinci kere görüşüm odur. Ancak bununla birlikte aile içerisinde de fazlaca fazla bayan dengbej tanıdım. Benim anne tarafında, baba tarafında müzik söyleyen bayanlar, yaşı ilerlemiş bayanlar, genç bayanlar, sesi epeyce hoş olan bayan icracılar vardı. “Zarbêj” diyelim, tahminen bunu profesyonel olarak yapmıyorlar ancak bayanların içinde yaygın. Bu yüzden bahsetmiş olduğuniz bu son on yıldır bayanları daha fazlaca görmemiz beni epey şaşırtmadı.
Zira bir jenerasyon bu bayan zarbêjlerle büyüdü. Kamusal alanın yaygınlaşması, kentlerdeki Kürtçe söyleyen kümelerin oluşmasına ve her kümede en az bir tane bayan vokal bulundurma durumlarını doğurdu. Onların bilhassa Newroz’larda, 8 Mart’larda sahne almaları, konserler vermeleri bayan temsili açısından epey değerliydi. Lakin sizin bahsetmiş olduğuniz “üç büyükler” olağan olarak ki efsaneydi, Nizamettin Ariç, Ciwan Haco, Şiwan Perver… Onlar bir periyoda sahiden imza attılar. Lakin bir Ayşe Şan devri var örneğin. Aslında fazlaca değerli bayan figürler de var, Meryem Xan üzere. Erivan Radyosu bayan sesleri, dengbêjleri var keza, Susika Simo, Zadîna Şakir, Aslîka Qadir… Hepsi bugünkü bayan sanatkarlar için bir ışık, bir rehber oldu. Son devirde hayatın her alanında olduğu üzere, müzikal üretimlerde daha fazla görünür olmaya başladılar.
‘KADININ SAHNEDE OLMASI KÜRT TOPLUMUNDA KOLAY KABUL GÖRMÜYOR’
Bunu Kürt toplumundaki değişimle de ilişkilendiriyor musunuz?
Çok çeşitli gayret alanları var; toplumsal, kültürel… Kimliğinizle, bayan olmanızla, alışılmış ekolojiyle ilgili çaba alanları. Daha bir sürü sayabiliriz. Son periyotta feminist hareketin daha etkin hale gelmesi, siyasallaşması, bayanın her alanda kendini var etme çalışması, erkek tahakkümünü reddeden sesin yükselmesi, bayanların erkliğe karşın kendilerini biroldukca alanda var etmeye çalışmaları, bunu bir gayret alanı olarak görmelerinin kazanımları müzikte de görülebiliyor elbette. Şayet hâlâ, “Ailen ne diyor sahne almana, müzik söylemene?” sorusu gelebiliyorsa bir bayana, örtülü bir baskıdan, kaygıdan ve pürüzlerden kelam etmeliyiz. Her bir uğraş alanı bir ötekini güçlendiriyor, şifa oluyor.
‘GELENEKSEL KÜRT MÜZİĞİ İŞLENMEMİŞ BİR CEVHER’
Yalnızca bayanlar özelinde değil, Kürt müziğinin çağı yakalaması sıkıntısı de var. Bu birinci kere artık olmadı, geçmişte de Kürt müziği bir halde çağı yakalamış bir müzik. Lakin Kürt müziği, o kimlik uğraşına bağlı kalabilmek için klasikle fazlaca iç içe kalmak zorundaydı üzere geliyor bana. Şimdiyse bununla ilgili bir kırılma yaşıyoruz. Altyapılar, müziklerin kelamları, daha gündelik hayattan bahseden müziklerin yapılması, kimi birtakım Türk müziğini aşan altyapılara, düzenlemelere ulaşabilmesi vesaire. Bu biraz geç mi oldu, yoksa bana mı o denli geliyor?
Kürtçe çağdaş müzik deyince benim aklıma Ciwan Haco gelir. Onun yapıtları, onun düzenlemeleri Norveç ekolünden beslendi, Avrupalı grup arkadaşları vardı. Çok hoş bir kültürel alışveriş oldu orada. Lakin bu Ciwan Haco’yla alakalı bir şeydi, o buna müsaade verdi. Müzikte o gelenekselliğin kırılması gerektiğine inananlardan bir tanesiydi. Birinci albümlerinde bir tek bağlamayla çok klasik bir yoldan giderken daha sonrasında onun müziği apayrı bir hâl aldı. Bilhassa ‘Durî’ albümüyle bir arada görüyoruz bu değişimi. Bu bahsetmiş olduğum 90’lı senelera tekabül eden şeyler. bir daha Nizamettin Ariç’in nefis senfonik düzenlemeleri var. Bunlar janra olarak tahminen epeyce diğer yerde durmuyormuş üzere görünse de aslında gelenekselliğin harmanlandığı hayli kıymetli çalışmalardı. Farklı enstrümanların müziğe dâhil edilmesi… Bilhassa gitarların kullanması yeniydi, Ciwan Haco bas gitar kullandı örneğin. Bu noktada tahminen Kürtçe müzikte yeni müzikal anlatım biçimlerinin kabul görüp görmemesini konuşabiliriz. Burada asıl konu, insanların artık daha alternatif bir yerde durup Kürtçe müzik yapan insanlara da kucak açıyor olmaları, buna sevinebiliriz.
Rock müzik de, blues da Kürtçe yapıldı, hâlâ da yapılıyor. Bu şekillerin niş bir kitlesi oldu olağan olarak ancak fazlaca geniş bir tabana yayılmadı. Kürtlerde o klasik müziğe sıkı sıkı sarılma isteği hâlâ kelam konusu, farklı janralarda eserler ortaya çıkıyor olsa da bir daha de klâsik bir eser silip süpürüyor ortalığı. Siz on şarkılık bir albümde sekiz yeni beste yapın, iki klasik şarkıyı aranje edin, o iki klâsik eser kat kat daha fazla kabul görüyor. Bunun olağan bir şey olduğunun da farkındayım. Zira Kürtçe müziğin klâsik hâli, işlenmemiş bir cevher olarak oracıkta duruyor. Daha gün yüzüne çıkarılmamış, derlenmemiş tahminen de binlerce müzik var. Kürt müziğinin çalınan çırpılan, şahıslar, kurumlar tarafınca talan edilen dramatik bir gerçeği var. Ya da arşiv niteliğinde dünyanın farklı yerlerinde kaydedilmiş dengbêjlerin sesleri var ki bunlar hâlâ gün yüzüne çıkmış şeyler değil. Yani Kürtçe müzik araştırmaları daha yeni yeni filizlenmeye başladığı için orası daha işlenmemiş bir alan. TRT, klasik Türk müziği için bu sürecini 1930’lardan bu yana sürdürdü ve tahminen de tamamladı artık, derlenmesi gerekeni derledi, her türlü versiyonunu buldu. Hatta Kürtçe müzikleri bile Türkçe kelam yazıp kendi arşivine kattı. ötürüsıyla Kürtçe müzikte bu alan hâlâ gereğince çalışılmamış; kurum, arşiv, enstitü üzere takviyelerden mahrum bir alan olarak durduğu için beşerler haliyle kendi müziklerine hasret. Yeni bir eser derlemesi yapılıp gün yüzüne çıktığı vakit inanılmaz seviniyorlar. Bu örneği daima veririm, ‘Uzun İnce Bir Yoldayım’ı tahminen yüz farklı janrada dinledik Türkçede, hiç bir vakit da eskimeyecek bir eser. Lakin biz ‘Ax Lê Wesê’yi, ‘Keleşo’yu kaç farklı janrada, albümde bir daha dinleyebildik?
Modernize edilmiş, çağdaş bir müzik yapıyorsunuz. Bölgeye de gidiyorsunuz. Kürtlerle, anadili Kürtçe olan beşerlerle her daim bir ortadasınız. kimi vakit çağdaş aranjeler kabul görmüyor, siz hiç bu biçimde bir reaksiyon aldınız mı?
Evet, kimi vakit yaptığım klasik müzik aranjmanlarına ait bu biçimde yorumlar geliyor. “Bu bu biçimde söylenmiyor, bunun aslını, özgününü dinleyelim. Bu hâli Kürtçe müzik formlarının bozulması manasına geliyor,” üzere tepkiler ender de olsa geliyor, yorumlara da yazıyorlar. Bunu da epey olağan görüyorum zira alışılageldik biçimde söylemiyorum. Orta sazlar ana melodinin yenidenı değil, yeni melodiler buluyorum introlara, orta sololara. Form değişiyor, altro geliyor mesela. Bunu anlamak, bunu idrak etmek noktasında kimi vakit dirençli olabiliyor beşerler. Zira kimi vakit yalnızca orada, o klasiğin ortasında, birinci dinlediği formda kalmak istiyor. Hepimiz biraz o denli değil miyiz aslına bakarsanız? Değişime epeyce dirençli olan bir tarafımız da var.
‘KÜRT MÜZİĞİ DİNLEYİCİYE ARTIK DİREKT ULAŞABİLİYOR’
Bir de tahminen siz nispeten şanslı bir kuşaktansınız aslında. Yani 90’lı senelerda biraz evvel konuştuğumuz rock altyapılarının Kürtçe müziğe girmesi, Ciwan Haco’nun 90’lar boyunca yaptığı işler, hatta tahminen Kardeş Türküler’in yaptığı şeyler biraz o kapıları açtı.
örneğin güneyde yaşayan epeyce değerli bir kompozitörümüz var, Mazhar Xaliqî. Bu sanatkarımız, klâsik yapıtları çağdaş düzenlemelerle, epey sesli biçimde senfonik olarak yorumladığı albümler yapmaya başladı. Kendi periyodunda birinci albümlerini yaptığında dışlandı. “bu biçimde eser mi olur, bu biçimde aranjman mı olur, bu biçimde müzik mı olur?” dendi. Artık güneydekiler Mazhar Xaliqî’nin yapıtlarını Kürtçenin fazlaca pahalı, fazlaca değerli klasikleri içinde sayıyor. Yani galiba vakit da geçmesi lazım bir şeylerin pahalanması için. Her şeyde bu biçimde olmuyor mu? Alışılıyor vakit içinde, öteki kaynaklardan daha epeyce beslenilmeye başlanıyor.
söylemiş olduğiniz şeye katılıyorum, bu nesil daha şanslı bir nesil. Şuna getireceğim konuyu; bizim kendi özel kanallarımız var artık, dinleyiciye ulaşabileceğimiz orta yollarımız var. Otoritelerin kanaatine, onların senin müziğine değerli mi değil mi diye bedel biçmesine kalmadan, senin direkt dinleyicinle buluşabildiğin, ortada perdenin, süzgecin olmadığı kanallar var artık. Dijital müzik platformları, toplumsal medya araçları var. Senin dinleyiciye ulaşmak konusunda artık bir pürüzün yok. ötürüsıyla daha avantajlı bir durum bu. Bir müzik icra ediyorsan, bunun bir dinleyicisi var ise o gelip seni buluyor aslına bakarsan, senin gidip bir yerlerde araman gerekmiyor. Ben birinci albümümü 2018’de çıkarttığım vakit canlı performans kayıtlarıyla başladım. Konutta oturduk, arkadaşlarla çaldık. Bir arkadaşım el kamerasıyla geldi, çekti; tek kamera, tek açı. Youtube kanalım da yoktu çabucak hemen. “Aa, Youtube var, orada beşerler paylaşıyor, dur ben de paylaşayım” dedim. Abone sayısı sıfır fakat paylaştım oradan. O şekli seven geldi buldu beni. ötürüsıyla sen kendi kitleni esasen bu türlü oluşturuyorsun. Reklamın yok; veyahut bir banka, bir şirket, bir devlet kurumu üzere sponsorun, takviyenin yok. Televizyon kanalları, radyo kanalları aslına bakarsanız yok. Sen ve dinleyici… O yüzden bunun epeyce organik olduğunu düşünüyorum ve kolay kolay sarsılabileceğine inanmıyorum. Bu organik bir bağ ve gerçek manada sen kendi ürettiğin müziğin kitlesini kendi gayretinle, kendi emeğinle oluşturuyorsun.
Kim sizin dinleyiciniz? bu biçimde bir fotoğraf çıkarabiliyor musunuz baktığınızda?
Alışılmış bir profil çıkarmak ne kadar gerçek bilmiyorum fakat genel olarak Türkiye yüklü, daha niş işler seven, Kürtçe klâsik müziği de seven lakin yeniliklere de açık olan, yeni tatlarda, yeni janralarda da bir müzik lezzeti arayan, biraz dünya müziğini de takip eden bir dinleyici kitlesinden kelam edebilirim. Bayanlar var, çocuklar var örneğin, genç jenerasyon da dinliyor, daha ileri yaşlardakiler de dinliyor. Fakat muhakkak bir yaşın üstündekiler değil, onlar dengbejlerin o birinci kayıtlarını daha fazlaca seviyorlar, o formdan uzaklaştıkları vakit yabancılaşma hissediyorlar.
Konserlerde hissediyorsunuzdur bunu esasen, belirli bir demografiyle karşı karşıyasın, onlar da belli bir yaş aralığında insanlardır diye kestirim ediyorum zira aslına bakarsanız konserlere giden insanların yaş aralığı epey aşikâr. İki şey soracağım aslında konserlerle ilgili: Avrupa konserleri de yapıyorsunuz, hatta bu hafta İsviçre’ye Basel’e gidiyorsunuz. Bu Avrupa konserlerinde kimle karşılaşıyorsunuz, kimle nasıl bir müzik paydaşlığı var? İkinci olarak, Doğu’daki konserleri soracağım. Orada da öbür bir dünya var…
Yurt ortasında de yurt haricinde da fazlaca coşkulu olduğumuz aşikâr. Yani o mevzuda hemfikiriz. Şartlar ne olursa olsun, “show must go on! “
Onu nazaranbiliyoruz esasen, sizi toplumsal medyadan takip edince bile anlaşılan bir şey.
Evet, coşku var. Problemler da oluyor doğal ki, bu işin tabiatında var. Yurtharicinde, yaptığım müzikle ilgili birtakım kültür projelerine dâhil oluyorum. Bir taraftan derlemeler de yapıyorum; dengbejlik kültürüyle de, unutulmaya yüz tutmuş müziklerin bir daha kaydedilmesi, kayıt altına alınması ve yeni kuşaklarla buluşturulması mevzularında hassasiyetlerim var. Çalışmalarım da biraz o tarafta. Bu bağlamda birtakım atölyelere, söyleşilere davet ediliyorum. Son olarak Danimarka’da, Kopenhag Üniversitesi’nin bir daveti üzerine bu biçimde bir aktifliğe katıldım mesela. Bayan çalışmalarına dair söyleşiler, konserler… Daha kolektif kültürel çalışmaların içerisine dâhil oluyorum. Bir taraftan da Newroz, 8 Mart üzere özel günlerde davetler alıyorum. bu biçimde günler, konserlere vesile oluyor. Kültür kurumlarının davetleri üzerine gidiyorum. Almanya’ya gidiyorsam dinleyiciler içinde Almanlar da oluyor doğal ki, veyahut Fransa’da çalıyorsak Fransızlar… Artık örneğin İsviçre’de bir topluluk var, onların kendi iç tertibi, aktifliği lakin beraberinde Basel’in lokal halkından da birtakım iştirakçiler var. Mart ayında başarabilirsek Toronto Üniversitesi’nin davetiyle Kanada’ya gideceğiz. Üniversitenin kendi bahar şenliği var. Bahar, aslında her toplumda kutsanan bir şey, orada da Newroz üzere kutlanıyor. Kürtlerde olağan daha epeyce direnişi temsil eden bir bayram. Toronto’daki Newroz kutlamasında her milletten gençle bir ortaya geleceğiz. bu biçimde çalışmalara dâhil oluyorum. Hoş de gidiyor, çok memnunum, mutluyum.
Yurt ortasındaki külfetleri sormuştunuz, onlardan da biraz bahsedeyim. Yerlerle ilgili, ses sistemiyle ilgili ezalar oluyor. Yahut müzisyenlerin ağırlanma biçimleriyle alakalı birtakım sıkıntılarla, pürüzlerle karşılaşabiliyoruz. Gittiğim yerlerde kimi vakit kulis olmuyor. Konuştuğun, uyardığın biçimde konser alanında sigara içilen bir ortamla karşılaşıyorsun. “Ben burada söyleyemem, astım hastasıyım, takımın ortasında hiç sigara içmeyen beşerler var” desen de bu her vakit olumlu karşılanmıyor, grubun bir gereksinimi olarak değil, bir lüks olarak görülüyor. Ya da davul istiyorsun, muhtemelen 20 yıldır depoda olan, vaktinde birisinin en ucuzu olsun diye aldığı ve içeride çürüyen bir davul getiriyor sahneye. bu biçimde durumlarda, bir şeyi tamamlama, bir eksiği kapatma, “Önemli değil, devam ediyoruz,” deme, birbirini motive etme, grubun moralini yükseltme noktasında bir durum alıyorum genelde. Bu iş bu biçimde. Lakin genel manada iştirak çok yüksek etkinliklere, sanırım pandeminin de tesiriyle beşerler bir arada olmayı fazlaca özlemiş. birlikte bir ânı paylaşmayı, kol kola olmayı, göz göze olmayı, birlikte müzik söylemeyi, sevdikleri, takip ettikleri insanları sahnede canlı görmeyi özlemişler. Bu niçinle daha bir hoş geçiyor konserler.
birtakım bazı salon konserleri veriyoruz, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin konserleri oluyor. Şunu söylemek istiyorum ki, bilhassa son periyotta bakılırsavlendirilen teknik takım epeyce düzgün. Hem içeriye hem dışarıya bakan iki başka teknisyen gorevlendiriyor İBB, teknik olarak hiç alışkın olmadığımız üslupta hoşluklarla karşılaşıyoruz. ötürüsıyla ortaya fazlaca yeterli bir sound çıkıyor, gönlümüze bakılırsa oluyor. Hoş ağırlanıyoruz oralarda. Fakat o standartları, o şartları her yerde bulamıyorsun. Kendi başımıza kültür merkezi konseri yapmak bu manada fazlaca sıkıntı oluyor; sponsor yok, takviye yok… Yerelde çalışacak, afiş dağıtacak, bilet satacak beşerlerle birtakım külfetler oluyor, kimi vakit bu işlerden sorumlu bireyler üzerine gereğince düşmüyor.
‘GELENEKSELİ, BUGÜNÜN ÖYKÜSÜNE NASIL DAHİL EDEBİLİRİM?’
Biraz evvel kelam ettiniz, siz sırf beste yapıp, müzik, türkü söylemiyorsunuz, Kürt müziğini bir kültür olarak da çalışıyorsunuz…
Evet. İki hafta evvel bir single çıktı, ‘Kavir’, örneğin o müzik müzik çalışmaları içerisinde değerli bir yerde duruyor benim gözümde. Iğdır’da yaşayan 80 yaşında bir dengbejden derledim onu. Bekir Akkuş ismi, “Ape Bekir” diyorlar. Ape Bekir bu şarkıyı yıllardır kendi topluluğunda, kendi bulunduğu divanlarda söylüyor aslına bakarsan. Şarkıyı ondan derlerkilk evvel transkripsiyonunu yaptım, tekraren üstünden geçtik. Onun bir söyleyiş biçimi var örneğin, o hâline sadık kalmak, o hâliyle söylemek değerliydi. O müzikte anlatılan kıssa de değerli benim için, aslında her müziğin öyküsü değerli. Ben kıssa anlatmayı da, bir müziğin künyesini anlatırken onu bir öyküye bağlamayı da epey seviyorum. “Biz dinleyip geçiyoruz ancak burada bir kıssa var, gelin birlikte bakalım” diyorum. Dinleyiciler de alıştı artık buna, “Burada ne diyor Rewşan? Bize anlat” diyorlar. Doğal dengbejden aldığım malumatı dinleyiciye aktarıyorum. Yani kültürün gün yüzüne çıkması, bir daha deverana girmesi, bir daha pahalı hâle getirilmesi epeyce değerli bir şey. O müzikle karşılaştığınız vakit ya onu kıymetli bir kültür öğesi olarak görüp “Bunu nasıl bugüne getirebilirim? Bugünün öyküsüne, bugünün yaşantısına nasıl dâhil edebilirim?” diye soruyorsunuz kendinize ya da arkanızı dönüp gidiyorsunuz. kimi vakit de o derleme, yazılı bir malzemede, bir nota kitabının içerisinde kapalı bir biçimde kalıyor. İşlenmiyor yani, bugüne gelemiyor.
Sizin için bunlarla tanışma, bunları derleme süreçleri nasıl oluyor pekala? örneğin ‘Kavir’ ile nasıl karşılaştınız?
Ben 2014 yılında, bayan kelamlı geleneği üzerine bir belgesel serisi hazırladım. O devir gittiğim yerlerden biri de Iğdır’dı. Oradaki bayanlarla kültürel bellek üzerine konuşuyor; hafızalarında kalmış, anne babalarından ya da köyde rastgele birinden duyup öğrendikleri müzikleri derliyordum, kaydediyordum. Ayrıyeten onlardan bu müziklerin hikayelerini anlatmalarını istiyordum. Bir televizyon programı, belgesel serisi olarak hazırlamıştık bunu. Ape Bekir’le de o devir tanışmıştım, onun konutuna konuk olmuştum. Doğal inanılmaz beşerler bunlar, acayip bir hafıza, hazırcevaplık. Sana, formuna şemaline bakıp anında bir müzik yazabilir, seninle mizahi olarak dalga geçebilir, seni ortamda yüceltebilir ya da yerin tabanına sokabilir. Kimse de sesini çıkaramaz yani. Onlar Kürt halkının bilgeleri, bayan ve erkek çınarlar. “Ru-spî” deriz onlara biz, aydınlık yüzlü. İşte oradaki hafıza hayli değerli, bugüne gelmesi, bugünle hemhâl olması epey değerli.
Pekala, yeni teklinize gelen reaksiyonlardan biraz bahsedelim…
Iğdır yöresinde yaşayan dinleyicilerin tamamı “Aa, biz bunu biliyoruz, çocukken de söylüyorduk,” diye sevinçle reaksiyon verdi. Ancak biliyorsunuz dijital platformlarla dünya üzerinde milyonlarca insan müziğe bir biçimde temas ediyor. Hiç o yöreyle alakası olmayan, orada kıssada anlatılan çobanlı, koyunlu tatlı öyküyü hayatında tahminen hiç yaşamamış, tahminen bir sürüyü bile canlı canlı görmemiş beşerler bile gülümsüyor bu öyküye haliyle. Yurt haricinde yaşayan insanların yansıları fazlaca hoş oldu. Burada da yazan çizen bir sürü insan oldu. Teşekkür edenler oldu, “Sayen bu biçimde hoş, değerli bir yapıtı tanımış olduk” dediler. Yerelde illa ki söyleyen beşerler oluyor. Oranın lokal müzisyenleri o şarkıyı tahminen düğünlerde çalıyor, söylüyor yahut etraf vilayetlerde söyleniyor lakin kalıcı bir biçimde yapıtın kaynakçasıyla, öyküsüyle kamusal alanda, dijital ortamda paylaşılması değişik bir mana söz ediyor aslında. Kültür transferi açısından, öykülerin paylaşımı açısından müziklerin kayıt altına alınması, arşive eklenmesi, transkripsiyonunun yapılması, kelamlarının deşifre edilmesi hayli değerli.
Yeni müzikler var sırada. Bir albüm mü yapacaksınız, yoksa bu biçimde tekli biçiminde mi çıkacak o müzikler?
Besteler birikti. Yeni devir biraz kendi bestelerimle bir albüm yapma niyetindeyim. Bir EP mi olsun yoksa bir daha uzun bir albüm formunda mi paylaşayım, o bahis daha tam netleşmedi. Koşullar söyleyecek bize ne yapmamız gerektiğini. Bir aranjman sürecindeyiz artık. O süreç bir tamamlansın, stüdyo süreci başlayacak. daha sonra ya bir albüm biçiminde paylaşılacak ya da evvel bir üçlü, daha sonra tekrar bir üçlü, daha sonra tahminen bir dörtlü, daha sonra hepsi birden bir albüm olarak yayınlanacak. Yeni hikâyelerim var, yeni besteler. Sound konusunda da artık daha netim, nasıl olacağıyla ilgili sonucumı verdim. Bu pandemi süreci öğretici oldu, verimli bir periyot geçirdim diyebilirim. Besteler çıktı, uzun müddettir bekleyen bestelere biraz daha meyletmeye başladım, onların üzerinde çalıştım, kelamlarını tamamladım. 4 Mart’ta bir tekli çıkacak. Sevgili dostum Tara Mamedova’yla birlikte yaptığımız bir düet, kelamları Tara’ya, müziği bana ilişkin bir müzik. Düzenlemesini ise bir daha Hakan Gürbüz yaptı. Kız kardeşlik üzerine bir beste bu. Klibini hazırladık, klibi de yayınlanacak birebir gün. Bir düet çalışması daha var daha sonrasında, Dr. Ahmet Kaya’yla. Bestesi ona ilişkin bir yapıtı birlikte okuyacağız. Derken, muhtemelen sonbaharda albüm çıkacak. Bakalım kahramanlarımızı yeni kısımda neler bekliyor…
Kürt müziğinin çağdaş devrinin bir temsilcisi olarak Rewşan, klasiği bugünün altyapılarıyla, müzik anlayışıyla ve enstrümanlarıyla buluşturuyor. Sahnede müzik söylemenin yanı sıra keman, ukulele üzere enstrümanlarla kendisine eşlik ediyor ve bu usul, bilhassa genç dinleyicilerin ilgisini çekiyor.
Sanatçı son olarak ‘Kavir’ isimli bir single yayınladı. Iğdırlı bir dengbejden kendisinin derlediği ‘Kavir’in yayınlanması vesilesiyle Rewşan’la Kürt müziğini, onun bu müziğe yaklaşımını ve bir bayan icracı olarak, bayanların Kürt müziğindeki yerini konuştuk.
Kürt müziğinin geçmişten bu yana bir takipçisi olarak şu biçimde bir izlenimim var: Geçmişte olağan bir dengbej kültürü vardı, klasik Kürt müziği hâkimdi. daha sonra Şiwan Perver, Ciwan Haco, Nizamettin Ariç üzere isimlerin hâkim olduğu bir müzik dünyası kelam konusu oldu. Akabinde bilhassa 90’larda, gençlerin dünya kültüründen de etkilenmesiyle çağdaş bir yaklaşımla müzik yapan kümeler ortaya çıktı. Bilhassa son on yıldır ise bayanların, bilhassa genç bayanların bu müzikte ön plana çıktığını görüyorum. Bu tespite katılıyor musunuz?
Evet, kısmen katılıyorum. Lakin benim cephemde durum biraz farklıydı. bayanı sahnede görmek ve bayanı bir müzisyen, bir müzik icrası olarak tanımlama noktasında, ben çok daha erken yaşlarda başladım bu modellerle müsabakaya. örneğin benim çocukluğum Tatvan’da geçti, bir Doğu Anadolu Fuarı vardı orada, Doğu Anadolu’nun tek fuarıydı. Temmuz aylarında bir ay boyunca birtakım şenlik, şenlikler, dışarıdan gelen müzisyenler olurdu. Daha çocukken Şehribâna Kurdî’yi sahnede izleme bahtım olmuştu. Tahminen de gerçek manada sahnede sanatını icra eden, Kürtçe söyleyen bir bayan figürünü birinci kere görüşüm odur. Ancak bununla birlikte aile içerisinde de fazlaca fazla bayan dengbej tanıdım. Benim anne tarafında, baba tarafında müzik söyleyen bayanlar, yaşı ilerlemiş bayanlar, genç bayanlar, sesi epeyce hoş olan bayan icracılar vardı. “Zarbêj” diyelim, tahminen bunu profesyonel olarak yapmıyorlar ancak bayanların içinde yaygın. Bu yüzden bahsetmiş olduğuniz bu son on yıldır bayanları daha fazlaca görmemiz beni epey şaşırtmadı.
Zira bir jenerasyon bu bayan zarbêjlerle büyüdü. Kamusal alanın yaygınlaşması, kentlerdeki Kürtçe söyleyen kümelerin oluşmasına ve her kümede en az bir tane bayan vokal bulundurma durumlarını doğurdu. Onların bilhassa Newroz’larda, 8 Mart’larda sahne almaları, konserler vermeleri bayan temsili açısından epey değerliydi. Lakin sizin bahsetmiş olduğuniz “üç büyükler” olağan olarak ki efsaneydi, Nizamettin Ariç, Ciwan Haco, Şiwan Perver… Onlar bir periyoda sahiden imza attılar. Lakin bir Ayşe Şan devri var örneğin. Aslında fazlaca değerli bayan figürler de var, Meryem Xan üzere. Erivan Radyosu bayan sesleri, dengbêjleri var keza, Susika Simo, Zadîna Şakir, Aslîka Qadir… Hepsi bugünkü bayan sanatkarlar için bir ışık, bir rehber oldu. Son devirde hayatın her alanında olduğu üzere, müzikal üretimlerde daha fazla görünür olmaya başladılar.
‘KADININ SAHNEDE OLMASI KÜRT TOPLUMUNDA KOLAY KABUL GÖRMÜYOR’
Bunu Kürt toplumundaki değişimle de ilişkilendiriyor musunuz?
Çok çeşitli gayret alanları var; toplumsal, kültürel… Kimliğinizle, bayan olmanızla, alışılmış ekolojiyle ilgili çaba alanları. Daha bir sürü sayabiliriz. Son periyotta feminist hareketin daha etkin hale gelmesi, siyasallaşması, bayanın her alanda kendini var etme çalışması, erkek tahakkümünü reddeden sesin yükselmesi, bayanların erkliğe karşın kendilerini biroldukca alanda var etmeye çalışmaları, bunu bir gayret alanı olarak görmelerinin kazanımları müzikte de görülebiliyor elbette. Şayet hâlâ, “Ailen ne diyor sahne almana, müzik söylemene?” sorusu gelebiliyorsa bir bayana, örtülü bir baskıdan, kaygıdan ve pürüzlerden kelam etmeliyiz. Her bir uğraş alanı bir ötekini güçlendiriyor, şifa oluyor.
‘GELENEKSEL KÜRT MÜZİĞİ İŞLENMEMİŞ BİR CEVHER’
Yalnızca bayanlar özelinde değil, Kürt müziğinin çağı yakalaması sıkıntısı de var. Bu birinci kere artık olmadı, geçmişte de Kürt müziği bir halde çağı yakalamış bir müzik. Lakin Kürt müziği, o kimlik uğraşına bağlı kalabilmek için klasikle fazlaca iç içe kalmak zorundaydı üzere geliyor bana. Şimdiyse bununla ilgili bir kırılma yaşıyoruz. Altyapılar, müziklerin kelamları, daha gündelik hayattan bahseden müziklerin yapılması, kimi birtakım Türk müziğini aşan altyapılara, düzenlemelere ulaşabilmesi vesaire. Bu biraz geç mi oldu, yoksa bana mı o denli geliyor?
Kürtçe çağdaş müzik deyince benim aklıma Ciwan Haco gelir. Onun yapıtları, onun düzenlemeleri Norveç ekolünden beslendi, Avrupalı grup arkadaşları vardı. Çok hoş bir kültürel alışveriş oldu orada. Lakin bu Ciwan Haco’yla alakalı bir şeydi, o buna müsaade verdi. Müzikte o gelenekselliğin kırılması gerektiğine inananlardan bir tanesiydi. Birinci albümlerinde bir tek bağlamayla çok klasik bir yoldan giderken daha sonrasında onun müziği apayrı bir hâl aldı. Bilhassa ‘Durî’ albümüyle bir arada görüyoruz bu değişimi. Bu bahsetmiş olduğum 90’lı senelera tekabül eden şeyler. bir daha Nizamettin Ariç’in nefis senfonik düzenlemeleri var. Bunlar janra olarak tahminen epeyce diğer yerde durmuyormuş üzere görünse de aslında gelenekselliğin harmanlandığı hayli kıymetli çalışmalardı. Farklı enstrümanların müziğe dâhil edilmesi… Bilhassa gitarların kullanması yeniydi, Ciwan Haco bas gitar kullandı örneğin. Bu noktada tahminen Kürtçe müzikte yeni müzikal anlatım biçimlerinin kabul görüp görmemesini konuşabiliriz. Burada asıl konu, insanların artık daha alternatif bir yerde durup Kürtçe müzik yapan insanlara da kucak açıyor olmaları, buna sevinebiliriz.
Rock müzik de, blues da Kürtçe yapıldı, hâlâ da yapılıyor. Bu şekillerin niş bir kitlesi oldu olağan olarak ancak fazlaca geniş bir tabana yayılmadı. Kürtlerde o klasik müziğe sıkı sıkı sarılma isteği hâlâ kelam konusu, farklı janralarda eserler ortaya çıkıyor olsa da bir daha de klâsik bir eser silip süpürüyor ortalığı. Siz on şarkılık bir albümde sekiz yeni beste yapın, iki klasik şarkıyı aranje edin, o iki klâsik eser kat kat daha fazla kabul görüyor. Bunun olağan bir şey olduğunun da farkındayım. Zira Kürtçe müziğin klâsik hâli, işlenmemiş bir cevher olarak oracıkta duruyor. Daha gün yüzüne çıkarılmamış, derlenmemiş tahminen de binlerce müzik var. Kürt müziğinin çalınan çırpılan, şahıslar, kurumlar tarafınca talan edilen dramatik bir gerçeği var. Ya da arşiv niteliğinde dünyanın farklı yerlerinde kaydedilmiş dengbêjlerin sesleri var ki bunlar hâlâ gün yüzüne çıkmış şeyler değil. Yani Kürtçe müzik araştırmaları daha yeni yeni filizlenmeye başladığı için orası daha işlenmemiş bir alan. TRT, klasik Türk müziği için bu sürecini 1930’lardan bu yana sürdürdü ve tahminen de tamamladı artık, derlenmesi gerekeni derledi, her türlü versiyonunu buldu. Hatta Kürtçe müzikleri bile Türkçe kelam yazıp kendi arşivine kattı. ötürüsıyla Kürtçe müzikte bu alan hâlâ gereğince çalışılmamış; kurum, arşiv, enstitü üzere takviyelerden mahrum bir alan olarak durduğu için beşerler haliyle kendi müziklerine hasret. Yeni bir eser derlemesi yapılıp gün yüzüne çıktığı vakit inanılmaz seviniyorlar. Bu örneği daima veririm, ‘Uzun İnce Bir Yoldayım’ı tahminen yüz farklı janrada dinledik Türkçede, hiç bir vakit da eskimeyecek bir eser. Lakin biz ‘Ax Lê Wesê’yi, ‘Keleşo’yu kaç farklı janrada, albümde bir daha dinleyebildik?
Modernize edilmiş, çağdaş bir müzik yapıyorsunuz. Bölgeye de gidiyorsunuz. Kürtlerle, anadili Kürtçe olan beşerlerle her daim bir ortadasınız. kimi vakit çağdaş aranjeler kabul görmüyor, siz hiç bu biçimde bir reaksiyon aldınız mı?
Evet, kimi vakit yaptığım klasik müzik aranjmanlarına ait bu biçimde yorumlar geliyor. “Bu bu biçimde söylenmiyor, bunun aslını, özgününü dinleyelim. Bu hâli Kürtçe müzik formlarının bozulması manasına geliyor,” üzere tepkiler ender de olsa geliyor, yorumlara da yazıyorlar. Bunu da epey olağan görüyorum zira alışılageldik biçimde söylemiyorum. Orta sazlar ana melodinin yenidenı değil, yeni melodiler buluyorum introlara, orta sololara. Form değişiyor, altro geliyor mesela. Bunu anlamak, bunu idrak etmek noktasında kimi vakit dirençli olabiliyor beşerler. Zira kimi vakit yalnızca orada, o klasiğin ortasında, birinci dinlediği formda kalmak istiyor. Hepimiz biraz o denli değil miyiz aslına bakarsanız? Değişime epeyce dirençli olan bir tarafımız da var.
‘KÜRT MÜZİĞİ DİNLEYİCİYE ARTIK DİREKT ULAŞABİLİYOR’
Bir de tahminen siz nispeten şanslı bir kuşaktansınız aslında. Yani 90’lı senelerda biraz evvel konuştuğumuz rock altyapılarının Kürtçe müziğe girmesi, Ciwan Haco’nun 90’lar boyunca yaptığı işler, hatta tahminen Kardeş Türküler’in yaptığı şeyler biraz o kapıları açtı.
örneğin güneyde yaşayan epeyce değerli bir kompozitörümüz var, Mazhar Xaliqî. Bu sanatkarımız, klâsik yapıtları çağdaş düzenlemelerle, epey sesli biçimde senfonik olarak yorumladığı albümler yapmaya başladı. Kendi periyodunda birinci albümlerini yaptığında dışlandı. “bu biçimde eser mi olur, bu biçimde aranjman mı olur, bu biçimde müzik mı olur?” dendi. Artık güneydekiler Mazhar Xaliqî’nin yapıtlarını Kürtçenin fazlaca pahalı, fazlaca değerli klasikleri içinde sayıyor. Yani galiba vakit da geçmesi lazım bir şeylerin pahalanması için. Her şeyde bu biçimde olmuyor mu? Alışılıyor vakit içinde, öteki kaynaklardan daha epeyce beslenilmeye başlanıyor.
söylemiş olduğiniz şeye katılıyorum, bu nesil daha şanslı bir nesil. Şuna getireceğim konuyu; bizim kendi özel kanallarımız var artık, dinleyiciye ulaşabileceğimiz orta yollarımız var. Otoritelerin kanaatine, onların senin müziğine değerli mi değil mi diye bedel biçmesine kalmadan, senin direkt dinleyicinle buluşabildiğin, ortada perdenin, süzgecin olmadığı kanallar var artık. Dijital müzik platformları, toplumsal medya araçları var. Senin dinleyiciye ulaşmak konusunda artık bir pürüzün yok. ötürüsıyla daha avantajlı bir durum bu. Bir müzik icra ediyorsan, bunun bir dinleyicisi var ise o gelip seni buluyor aslına bakarsan, senin gidip bir yerlerde araman gerekmiyor. Ben birinci albümümü 2018’de çıkarttığım vakit canlı performans kayıtlarıyla başladım. Konutta oturduk, arkadaşlarla çaldık. Bir arkadaşım el kamerasıyla geldi, çekti; tek kamera, tek açı. Youtube kanalım da yoktu çabucak hemen. “Aa, Youtube var, orada beşerler paylaşıyor, dur ben de paylaşayım” dedim. Abone sayısı sıfır fakat paylaştım oradan. O şekli seven geldi buldu beni. ötürüsıyla sen kendi kitleni esasen bu türlü oluşturuyorsun. Reklamın yok; veyahut bir banka, bir şirket, bir devlet kurumu üzere sponsorun, takviyenin yok. Televizyon kanalları, radyo kanalları aslına bakarsanız yok. Sen ve dinleyici… O yüzden bunun epeyce organik olduğunu düşünüyorum ve kolay kolay sarsılabileceğine inanmıyorum. Bu organik bir bağ ve gerçek manada sen kendi ürettiğin müziğin kitlesini kendi gayretinle, kendi emeğinle oluşturuyorsun.
Kim sizin dinleyiciniz? bu biçimde bir fotoğraf çıkarabiliyor musunuz baktığınızda?
Alışılmış bir profil çıkarmak ne kadar gerçek bilmiyorum fakat genel olarak Türkiye yüklü, daha niş işler seven, Kürtçe klâsik müziği de seven lakin yeniliklere de açık olan, yeni tatlarda, yeni janralarda da bir müzik lezzeti arayan, biraz dünya müziğini de takip eden bir dinleyici kitlesinden kelam edebilirim. Bayanlar var, çocuklar var örneğin, genç jenerasyon da dinliyor, daha ileri yaşlardakiler de dinliyor. Fakat muhakkak bir yaşın üstündekiler değil, onlar dengbejlerin o birinci kayıtlarını daha fazlaca seviyorlar, o formdan uzaklaştıkları vakit yabancılaşma hissediyorlar.
Konserlerde hissediyorsunuzdur bunu esasen, belirli bir demografiyle karşı karşıyasın, onlar da belli bir yaş aralığında insanlardır diye kestirim ediyorum zira aslına bakarsanız konserlere giden insanların yaş aralığı epey aşikâr. İki şey soracağım aslında konserlerle ilgili: Avrupa konserleri de yapıyorsunuz, hatta bu hafta İsviçre’ye Basel’e gidiyorsunuz. Bu Avrupa konserlerinde kimle karşılaşıyorsunuz, kimle nasıl bir müzik paydaşlığı var? İkinci olarak, Doğu’daki konserleri soracağım. Orada da öbür bir dünya var…
Yurt ortasında de yurt haricinde da fazlaca coşkulu olduğumuz aşikâr. Yani o mevzuda hemfikiriz. Şartlar ne olursa olsun, “show must go on! “
Onu nazaranbiliyoruz esasen, sizi toplumsal medyadan takip edince bile anlaşılan bir şey.
Evet, coşku var. Problemler da oluyor doğal ki, bu işin tabiatında var. Yurtharicinde, yaptığım müzikle ilgili birtakım kültür projelerine dâhil oluyorum. Bir taraftan derlemeler de yapıyorum; dengbejlik kültürüyle de, unutulmaya yüz tutmuş müziklerin bir daha kaydedilmesi, kayıt altına alınması ve yeni kuşaklarla buluşturulması mevzularında hassasiyetlerim var. Çalışmalarım da biraz o tarafta. Bu bağlamda birtakım atölyelere, söyleşilere davet ediliyorum. Son olarak Danimarka’da, Kopenhag Üniversitesi’nin bir daveti üzerine bu biçimde bir aktifliğe katıldım mesela. Bayan çalışmalarına dair söyleşiler, konserler… Daha kolektif kültürel çalışmaların içerisine dâhil oluyorum. Bir taraftan da Newroz, 8 Mart üzere özel günlerde davetler alıyorum. bu biçimde günler, konserlere vesile oluyor. Kültür kurumlarının davetleri üzerine gidiyorum. Almanya’ya gidiyorsam dinleyiciler içinde Almanlar da oluyor doğal ki, veyahut Fransa’da çalıyorsak Fransızlar… Artık örneğin İsviçre’de bir topluluk var, onların kendi iç tertibi, aktifliği lakin beraberinde Basel’in lokal halkından da birtakım iştirakçiler var. Mart ayında başarabilirsek Toronto Üniversitesi’nin davetiyle Kanada’ya gideceğiz. Üniversitenin kendi bahar şenliği var. Bahar, aslında her toplumda kutsanan bir şey, orada da Newroz üzere kutlanıyor. Kürtlerde olağan daha epeyce direnişi temsil eden bir bayram. Toronto’daki Newroz kutlamasında her milletten gençle bir ortaya geleceğiz. bu biçimde çalışmalara dâhil oluyorum. Hoş de gidiyor, çok memnunum, mutluyum.
Yurt ortasındaki külfetleri sormuştunuz, onlardan da biraz bahsedeyim. Yerlerle ilgili, ses sistemiyle ilgili ezalar oluyor. Yahut müzisyenlerin ağırlanma biçimleriyle alakalı birtakım sıkıntılarla, pürüzlerle karşılaşabiliyoruz. Gittiğim yerlerde kimi vakit kulis olmuyor. Konuştuğun, uyardığın biçimde konser alanında sigara içilen bir ortamla karşılaşıyorsun. “Ben burada söyleyemem, astım hastasıyım, takımın ortasında hiç sigara içmeyen beşerler var” desen de bu her vakit olumlu karşılanmıyor, grubun bir gereksinimi olarak değil, bir lüks olarak görülüyor. Ya da davul istiyorsun, muhtemelen 20 yıldır depoda olan, vaktinde birisinin en ucuzu olsun diye aldığı ve içeride çürüyen bir davul getiriyor sahneye. bu biçimde durumlarda, bir şeyi tamamlama, bir eksiği kapatma, “Önemli değil, devam ediyoruz,” deme, birbirini motive etme, grubun moralini yükseltme noktasında bir durum alıyorum genelde. Bu iş bu biçimde. Lakin genel manada iştirak çok yüksek etkinliklere, sanırım pandeminin de tesiriyle beşerler bir arada olmayı fazlaca özlemiş. birlikte bir ânı paylaşmayı, kol kola olmayı, göz göze olmayı, birlikte müzik söylemeyi, sevdikleri, takip ettikleri insanları sahnede canlı görmeyi özlemişler. Bu niçinle daha bir hoş geçiyor konserler.
birtakım bazı salon konserleri veriyoruz, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin konserleri oluyor. Şunu söylemek istiyorum ki, bilhassa son periyotta bakılırsavlendirilen teknik takım epeyce düzgün. Hem içeriye hem dışarıya bakan iki başka teknisyen gorevlendiriyor İBB, teknik olarak hiç alışkın olmadığımız üslupta hoşluklarla karşılaşıyoruz. ötürüsıyla ortaya fazlaca yeterli bir sound çıkıyor, gönlümüze bakılırsa oluyor. Hoş ağırlanıyoruz oralarda. Fakat o standartları, o şartları her yerde bulamıyorsun. Kendi başımıza kültür merkezi konseri yapmak bu manada fazlaca sıkıntı oluyor; sponsor yok, takviye yok… Yerelde çalışacak, afiş dağıtacak, bilet satacak beşerlerle birtakım külfetler oluyor, kimi vakit bu işlerden sorumlu bireyler üzerine gereğince düşmüyor.
‘GELENEKSELİ, BUGÜNÜN ÖYKÜSÜNE NASIL DAHİL EDEBİLİRİM?’
Biraz evvel kelam ettiniz, siz sırf beste yapıp, müzik, türkü söylemiyorsunuz, Kürt müziğini bir kültür olarak da çalışıyorsunuz…
Evet. İki hafta evvel bir single çıktı, ‘Kavir’, örneğin o müzik müzik çalışmaları içerisinde değerli bir yerde duruyor benim gözümde. Iğdır’da yaşayan 80 yaşında bir dengbejden derledim onu. Bekir Akkuş ismi, “Ape Bekir” diyorlar. Ape Bekir bu şarkıyı yıllardır kendi topluluğunda, kendi bulunduğu divanlarda söylüyor aslına bakarsan. Şarkıyı ondan derlerkilk evvel transkripsiyonunu yaptım, tekraren üstünden geçtik. Onun bir söyleyiş biçimi var örneğin, o hâline sadık kalmak, o hâliyle söylemek değerliydi. O müzikte anlatılan kıssa de değerli benim için, aslında her müziğin öyküsü değerli. Ben kıssa anlatmayı da, bir müziğin künyesini anlatırken onu bir öyküye bağlamayı da epey seviyorum. “Biz dinleyip geçiyoruz ancak burada bir kıssa var, gelin birlikte bakalım” diyorum. Dinleyiciler de alıştı artık buna, “Burada ne diyor Rewşan? Bize anlat” diyorlar. Doğal dengbejden aldığım malumatı dinleyiciye aktarıyorum. Yani kültürün gün yüzüne çıkması, bir daha deverana girmesi, bir daha pahalı hâle getirilmesi epeyce değerli bir şey. O müzikle karşılaştığınız vakit ya onu kıymetli bir kültür öğesi olarak görüp “Bunu nasıl bugüne getirebilirim? Bugünün öyküsüne, bugünün yaşantısına nasıl dâhil edebilirim?” diye soruyorsunuz kendinize ya da arkanızı dönüp gidiyorsunuz. kimi vakit de o derleme, yazılı bir malzemede, bir nota kitabının içerisinde kapalı bir biçimde kalıyor. İşlenmiyor yani, bugüne gelemiyor.
Sizin için bunlarla tanışma, bunları derleme süreçleri nasıl oluyor pekala? örneğin ‘Kavir’ ile nasıl karşılaştınız?
Ben 2014 yılında, bayan kelamlı geleneği üzerine bir belgesel serisi hazırladım. O devir gittiğim yerlerden biri de Iğdır’dı. Oradaki bayanlarla kültürel bellek üzerine konuşuyor; hafızalarında kalmış, anne babalarından ya da köyde rastgele birinden duyup öğrendikleri müzikleri derliyordum, kaydediyordum. Ayrıyeten onlardan bu müziklerin hikayelerini anlatmalarını istiyordum. Bir televizyon programı, belgesel serisi olarak hazırlamıştık bunu. Ape Bekir’le de o devir tanışmıştım, onun konutuna konuk olmuştum. Doğal inanılmaz beşerler bunlar, acayip bir hafıza, hazırcevaplık. Sana, formuna şemaline bakıp anında bir müzik yazabilir, seninle mizahi olarak dalga geçebilir, seni ortamda yüceltebilir ya da yerin tabanına sokabilir. Kimse de sesini çıkaramaz yani. Onlar Kürt halkının bilgeleri, bayan ve erkek çınarlar. “Ru-spî” deriz onlara biz, aydınlık yüzlü. İşte oradaki hafıza hayli değerli, bugüne gelmesi, bugünle hemhâl olması epey değerli.
Pekala, yeni teklinize gelen reaksiyonlardan biraz bahsedelim…
Iğdır yöresinde yaşayan dinleyicilerin tamamı “Aa, biz bunu biliyoruz, çocukken de söylüyorduk,” diye sevinçle reaksiyon verdi. Ancak biliyorsunuz dijital platformlarla dünya üzerinde milyonlarca insan müziğe bir biçimde temas ediyor. Hiç o yöreyle alakası olmayan, orada kıssada anlatılan çobanlı, koyunlu tatlı öyküyü hayatında tahminen hiç yaşamamış, tahminen bir sürüyü bile canlı canlı görmemiş beşerler bile gülümsüyor bu öyküye haliyle. Yurt haricinde yaşayan insanların yansıları fazlaca hoş oldu. Burada da yazan çizen bir sürü insan oldu. Teşekkür edenler oldu, “Sayen bu biçimde hoş, değerli bir yapıtı tanımış olduk” dediler. Yerelde illa ki söyleyen beşerler oluyor. Oranın lokal müzisyenleri o şarkıyı tahminen düğünlerde çalıyor, söylüyor yahut etraf vilayetlerde söyleniyor lakin kalıcı bir biçimde yapıtın kaynakçasıyla, öyküsüyle kamusal alanda, dijital ortamda paylaşılması değişik bir mana söz ediyor aslında. Kültür transferi açısından, öykülerin paylaşımı açısından müziklerin kayıt altına alınması, arşive eklenmesi, transkripsiyonunun yapılması, kelamlarının deşifre edilmesi hayli değerli.
Yeni müzikler var sırada. Bir albüm mü yapacaksınız, yoksa bu biçimde tekli biçiminde mi çıkacak o müzikler?
Besteler birikti. Yeni devir biraz kendi bestelerimle bir albüm yapma niyetindeyim. Bir EP mi olsun yoksa bir daha uzun bir albüm formunda mi paylaşayım, o bahis daha tam netleşmedi. Koşullar söyleyecek bize ne yapmamız gerektiğini. Bir aranjman sürecindeyiz artık. O süreç bir tamamlansın, stüdyo süreci başlayacak. daha sonra ya bir albüm biçiminde paylaşılacak ya da evvel bir üçlü, daha sonra tekrar bir üçlü, daha sonra tahminen bir dörtlü, daha sonra hepsi birden bir albüm olarak yayınlanacak. Yeni hikâyelerim var, yeni besteler. Sound konusunda da artık daha netim, nasıl olacağıyla ilgili sonucumı verdim. Bu pandemi süreci öğretici oldu, verimli bir periyot geçirdim diyebilirim. Besteler çıktı, uzun müddettir bekleyen bestelere biraz daha meyletmeye başladım, onların üzerinde çalıştım, kelamlarını tamamladım. 4 Mart’ta bir tekli çıkacak. Sevgili dostum Tara Mamedova’yla birlikte yaptığımız bir düet, kelamları Tara’ya, müziği bana ilişkin bir müzik. Düzenlemesini ise bir daha Hakan Gürbüz yaptı. Kız kardeşlik üzerine bir beste bu. Klibini hazırladık, klibi de yayınlanacak birebir gün. Bir düet çalışması daha var daha sonrasında, Dr. Ahmet Kaya’yla. Bestesi ona ilişkin bir yapıtı birlikte okuyacağız. Derken, muhtemelen sonbaharda albüm çıkacak. Bakalım kahramanlarımızı yeni kısımda neler bekliyor…