Twitter’da ‘sol_muzik_arsiv’ ismiyle var olan ve art geriye yaptığı paylaşımlarda bu hesabın sahibi, Türkiye’de protest müziğin örneklerini ender albümler, birçoklarıyla birinci defa karşılaştığım fotoğraflar, albüm kartonetleri, eski afişler eşliğinde paylaşıyor; albümlerle, kümelerle, sanatkarlarla ilgili ayrıntılı tarihî bilgiler veriyordu. Birinci bakışta ihtimamlı bir arşivcinin ve hususa hâkim birinin olduğu belirli olan bu paylaşımları ondan sonrasında bir daha ender bulunan kayıtlar ve görüntüler izledi. Protest müziğin altın çağlarını tahminen gençlik senelerında hayatış olan binlerce insan, kendilerine on binlerle bir arada haykırarak müzik söylemiş oldukleri vakti hatırlatan bu hesabın müdavimi oldular. Sol Müzik Arşiv’in paylaşımlarına, vakit içinde müziklerini, albümlerini paylaştığı sanatkarlar da yorumlar yazmaya başladı. Kimi, bu hesapta paylaşılan müziklerini uzun yıllardır bulamadıklarını, kimi fotoğraflardan hiç haberlerinin bile olmadığını yazıyordu. Aşikâr ki hesabın gerisinde, tıpkı zamandarinlemesine araştırmayı bilen, hem arşive hâkim, birebir vakitte bu müziğin tarihine aşina biri vardı.
Aylar daha sonra bu hesabın sahibiyle yüz yüze tanışma fırsatım da oldu. Kamuda çalıştığı için anonim kalmayı –haklı olarak- yeğleyen Ö.’nün bu şahane uğraşına karşı ciddiyeti fazlaca etkileyiciydi. Bugün sadece Twitter’da değil, genel manasıyla her mecrada Türkiye sol/protest müziğinin en düzgün bilgi ve data kaynağı olan hesabın sahibi ‘Ö.’ ile sol müzik arşivini konuştuk.
‘HER ŞEY CAN KAHRIYLA BAŞLADI’
Bu fikir nereden çıktı? Sırf elinizdeki arşivi paylaşma isteği mi, yoksa bu bahiste genel bir eksiklik olduğunu gördünüz de bunun için bir şey mi yapmak istediniz?
Bu fikir aslında biraz can külfetinden çıktı. 2020 yılının Kasım ayında, sokağa çıkma yasakları niçiniyle meskene kapanmıştım ve uğraşacak bir şeyler arıyordum. O sırada, raflardaki kaset arşivi gözüme çarptı. Sol-devrimci-muhalif olarak genelleyebileceğimiz onlarca müzik kümesi ve sanatkarın kasetleri hayli büyük bir hacim kaplıyordu. O an bu hacmin aslında büyük bir birikim olduğunu fark ettim. Milyonlarca insanın ömründe iz bırakan; gençliğinin, gayretinin, üniversite yıllarının müzikleriydi bunlar.
Öncelikli maksadım bu kasetlerin kartonetlerini bir sitede toparlamak, fotoğraf ve görüntülerle da geliştirmekti. Lakin tek başıma internet sitesi yükünü kaldırmayacağımı anlayınca bir Twitter hesabı açıp tweet zincirleri halinde paylaşmaya başladım. Yaptığım şeyin bir eksikliği giderdiğini, paylaşımlarım beklemediğim bir ilgi gördüğünde anladım. Ben en çok birkaç bin kişinin ilgileneceği bir iş olacağını düşünmüştüm ancak olay buralara kadar geldi. Covid-19 olmasaydı o kasetler raflarda o denli durmaya devam edecekti muhtemelen.
Paylaştığınız albümlerin hepsi kendi arşivinizden mi? Nasıl başladı bu albüm toplama merakı?
Birkaç istisna hariç kasetlerin hepsi kendi arşivimden. Politik müziği birinci kere lisedeyken dinlemeye başlamıştım. Bir akrabam bize Küme Yorum’un ‘İleri’ albümünü getirmişti. Bizim meskende çoklukla halk müziği, Arif Sağ, Musa Eroğlu, Muhlis Akarsu üzere isimler dinlenirdi. Ben de sıklıkla pop müzik dinlerdim. Fakat o albüm benim hayli ilgimi çekmişti, Kürtçe bir şarkıyı da birinci kere o albümde duymuştum. Yavaş yavaş politik fikirlerimin de oluştuğu bu vakitte kasetteki müziklerin kelamları de beni epey etkiledi.
bu biçimdelar Türkiye’nin birfazlaca kentinde devrimci müzik yayını yapan radyolar vardı. daha sonra onları da dinlemeye başladım. Sevdiğiniz bir şarkıyı yeniden dinlemek için ya radyoda çıkmasını bekleyecektiniz ya da konutta kasetiniz olacaktı. Ben de o yüzden param çok kaset almaya başladım. daha sonraları mp3 icat edilse de ben kaset toplamayı bırakmadım. Fakat bu işi yapmaya başladıktan daha sonra da hayli kaset aldım. Zira başta bahsetmiş olduğum o birikimin benim düşündüğümden daha büyük olduğunu gördüm ve eksiklerimi tamamlamaya karar verdim. Şu an sol-devrimci-muhalif müzik diye genelleyebileceğim 500’ü aşkın kasetim var. Hala aramaya devam ediyorum. Yanıtın başında istisna olarak bahsetmiş olduğum Mayıs Müzik Topluluğu’nun tek albümü de aramaya devam ettiklerimden biri.
Küme Yorum, bir gecekondu mahallesindeki aksiyonda çalıyor. (1989)
Kümelerle, sanatkarlarla, albümlerle ilgili bugün internet ortamında bulunması mümkün üzere görünmeyen ayrıntıları paylaşıyorsunuz. Bu ayrıntıları nasıl, nereden ediniyorsunuz?
Aslında paylaştığım ayrıntıların birçok internette var lakin hepsi kolaylıkla ulaşılabilecek yerlerde değil. Ben mesela bir müzik kümesiyle ilgili paylaşım yapmadan evvel onun hakkında yapılmış bir belgesel var ise kesinlikle izliyorum. Kümenin verdiği röportajları okuyorum, radyo programına katılmışlarsa dinliyorum. Hatta 30-40 yıl evvel yayınlanmış bir gazete haberinin görselini bulursam o haberi okuyorum, eski politik mecmuaların PDF halindeki sayılarını tarıyorum. Bu baya vakit alıyor ancak oralardan hayli değişik bilgiler çıkıyor. Yaptığım iş ilgi gördükçe o müzik kümelerinin üyeleriyle de tanışmaya ve onlardan bilgiler almaya başladım. Bu benim en çok yapmak istediğim şeydi. Zira kendi arşivini tutan müzisyenlerin ya da kümelerin sayısı fazlaca az. O yüzden biroldukca bilgi, fotoğraf ya da ender görüntü kayıtları kaybolup gidiyor. Bu kayıtları birisinin bir yandan arşivleyip saklaması gerek. Ben direkt o şahıslara ulaşarak ellerindeki tüm ayrıntıları ve görselleri toplamaya çalışıyorum. Yani yalnızca kaset değil öteki gereçleri de arşivliyorum ve paylaşıyorum.
Türkiye’de protest müziğin esaslı ve güçlü bir tarihi var lakin biz maalesef arşiv konusunda hayli eksiğiz. Arşivinizi büyütmek, hatta bu biçimdelikle tahminen Sol Müzik Arşiv’i bir proje olarak biraz daha ileriye götürmek üzere bir niyetiniz var mı?
Evet, bu biçimde bir niyetim var. Bu kapsamlı bir internet sitesi olabilir, bir belgesel dizisi olabilir ya da bir kitap… Sırf tweet’lerde kalmasına gönlüm razı değil. O yüzden gelecekte ne olacağını bilmesem bile olabildiğince fazla gereç toplamaya çalışıyorum. Kimi kümelerin bir fotoğrafı dahi yok, o yüzden müzisyenlerden de biraz dayanak rica ediyorum. Ellerindeki haber, fotoğraf ya da görüntüleri benimle paylaşırlarsa hem bunlar kaybolmaz tıpkı vakitte daha kapsamlı bir işte kullanılabilir.
1979’da kurulan Yeni Türkü’nün birinci konserinin afişi
‘ONDAKİ KASETLERİN KİMİLERİ BENDE BİLE YOK’
Takip ediyorum, sanatkarlar paylaşımlarınıza hayli ilgi gösteriyor. Hatta kimi vakit, paylaştığınız kimi içeriklerin kendilerinde de olmadığını, birinci sefer gördüklerini söylüyorlar sanırım, o denli değil mi?
Bu beni en epey keyifli eden şeylerden biri. O müzikleri söyleyenlerde bile olmayan bir imgeyi bulup tekrar paylaşmak değerli bir şey. İlkay Akkaya’nın beni kastederek “Ondaki kasetlerin kimileri bende bile yok” söylemiş olduğini biliyorum. Geçenlerde de Sevinç Eratalay’da olmayan konser imajlarını paylaşmıştım, tıpkı gün ileti atıp istedi ben de gönderdim olağan ki. Ali Asker’de de sürgün yıllarının hiç bir konser kaydı yokmuş, ben birini bulup paylaşmıştım, umarım izleyebilmiştir.
Ahmet Kaya üzere, Livaneli üzere, Yorum üzere fazlaca tanınan isimlerin yanı sıra, bir periyot sol müzik yoluyla kitleselleşmiş dahi olsa bugün pek hatırlanmayan isimlere de yer veriyorsunuz. Bu isimleri hatırlatmak niye değerli sizce?
Bu evvela o periyottaki üretimin ne kadar büyük olduğunun bir göstergesi. Sol politik müzik sırf tanınan birkaç kişi yahut kümeden ibaret değildi. Bilhassa müzik kümelerinin sayısı düşünülenden hayli daha fazla. Sadece 1 ya da 2 albümü olan fazlaca küme var. Bunlardan kimileri keşke biraz daha müzik yapmaya devam etselermiş dediğim kümeler. Lakin genelde üniversite senelerında ortaya çıkan bu müzik topluluklarının kıymetli bir kısmı, bu işle geçimini sürdüremeyeceklerini düşününce dağılmışlar. Lakin bu ‘pek hatırlanmayan’ isimleri de dahil ettiğimizde asıl büyük birikimi görüyorsunuz. Yenigün, Dinmeyen, Mehmet Celal, Özgürlük Türküsü, Mayıs Rüzgarı, Küme Dalga, Çağdaş Türkü, Küme Merhaba ve daha onlarca küme ve sanatçı, toplumsal problemlere devrimci bir perspektiften bakan ve her biri kendine has stiliyle müzikler üreten ve birfazlaca şairi de bizlerle tanıştıran kümeler. O yüzden hepsini yine hatırlamakta ve dinlemekte yarar var.
‘SOL MÜZİK DAİMA OLACAK ZİRA EZEN DE EZİLEN DE DEĞİŞMEDİ’
Pekala, koleksiyonunuzdaki en yeni “sol müzik” albümü hangisi? Bunu şunun için soruyorum: Sizce protest müziğin altın çağı geride mi kaldı? Sizin paylaştığınız albümler de genelde 80’ler ve 90’ların birinci yarısı tarihindeki sanıyorum. ondan sonrasında bu şeklin tahminen “sönümlenmiş” olmasını bu mevzuyu güzel bilen biri olarak tarihî bağlamda neye bağlıyorsunuz?
Arşivdeki en yeni albüm Küme Yorum’un ’İlle Kavga’ albümü. En son aldığım albüm ise Mozaik’in ‘1983-95 Külliyatı’. Müzik artık neredeyse büsbütün dijitalleştiği için basılı albüm de pek çıkmıyor. Yoksa aslında daha yakın devirde çıkan albümler de var fakat internetten dinliyorum.
Protest müziğin bizdeki tarihi epeyce eski. Tertibe muhalif olanlar, zulme isyan edenler yüzsenelerdır türkülerini söylüyorlar. Pir Sultan, Dadaloğlu üzere halk ozanları hala hatırlanıyor ve dinleniyor. Ben bu süreci bir bütün olarak görüyorum. Söyleme biçimleri değişse de ezilenlerin müzikleri türküleri hiç bitmedi. 80’ler ve 90’lardaki kümelerin devri de bu sürecin kendine has bir kesimiydi. Üretim hayli büyük ve nitelikliydi. Bence bunun iki niçini var; birincisi devrimci hareket epey kuvvetliydü, ikincisi de bu müzikleri besleyen şiir üretimi epey zengindi. Birçoğumuz şairleri ve şiirlerini bu müziklerden öğrendik. Ben örneğin hala ezberden bir şiir okuyamam lakin onu birileri bestelemişse şarkıyı baştan sona söyleyebilirim. Bugün artık eskisi kadar büyük bir şiir üretimi yok, devrimci hareket de eski gücünde değil. O periyotta her politik hareketin bir müzik kümesi vardı ve bu da üretimi artırıyordu.
Bildiğimiz manada politik müzik devam ediyor, o devirlerdeki kümelerden kimileri bugün de var. Ancak bu müzikleri ortaya çıkaran isyan ruhu daha epeyce rap müzikte kendini buluyor güya. Rap müziğin eksik tarafı ise isyanın meçhul bir amaca yönelmiş olması ve toplumsal bir başkaldırıyı beslemekten uzak olması. Hayata karşı şahsi bir memnuniyetsizlik, yaşadığı haksızlıkları lisana getirme üzere yüzeysel bir hava var.
Yeni bir Pir Sultan ya da Ruhi Su gelmeyeceği üzere 80’ler de geri gelmeyecek lakin geniş kitlelerin dinlediği devrimci müzik ve türkülerin ortaya çıkması için de devrimci gayretin bir daha büyümesi gerekiyor diye düşünüyorum. Yoksa ne ezen değişti, ne de ezilen. Yiğit hala kuru soğana muhtaç, yoksulların üstüne kar ince ince yağıyor, işverenlerin gönlü olsun diye personeller ölüyor, fakir köylünün ismi kaçakçıya, ‘hayın’a çıkıyor…
Aylar daha sonra bu hesabın sahibiyle yüz yüze tanışma fırsatım da oldu. Kamuda çalıştığı için anonim kalmayı –haklı olarak- yeğleyen Ö.’nün bu şahane uğraşına karşı ciddiyeti fazlaca etkileyiciydi. Bugün sadece Twitter’da değil, genel manasıyla her mecrada Türkiye sol/protest müziğinin en düzgün bilgi ve data kaynağı olan hesabın sahibi ‘Ö.’ ile sol müzik arşivini konuştuk.
‘HER ŞEY CAN KAHRIYLA BAŞLADI’
Bu fikir nereden çıktı? Sırf elinizdeki arşivi paylaşma isteği mi, yoksa bu bahiste genel bir eksiklik olduğunu gördünüz de bunun için bir şey mi yapmak istediniz?
Bu fikir aslında biraz can külfetinden çıktı. 2020 yılının Kasım ayında, sokağa çıkma yasakları niçiniyle meskene kapanmıştım ve uğraşacak bir şeyler arıyordum. O sırada, raflardaki kaset arşivi gözüme çarptı. Sol-devrimci-muhalif olarak genelleyebileceğimiz onlarca müzik kümesi ve sanatkarın kasetleri hayli büyük bir hacim kaplıyordu. O an bu hacmin aslında büyük bir birikim olduğunu fark ettim. Milyonlarca insanın ömründe iz bırakan; gençliğinin, gayretinin, üniversite yıllarının müzikleriydi bunlar.
Öncelikli maksadım bu kasetlerin kartonetlerini bir sitede toparlamak, fotoğraf ve görüntülerle da geliştirmekti. Lakin tek başıma internet sitesi yükünü kaldırmayacağımı anlayınca bir Twitter hesabı açıp tweet zincirleri halinde paylaşmaya başladım. Yaptığım şeyin bir eksikliği giderdiğini, paylaşımlarım beklemediğim bir ilgi gördüğünde anladım. Ben en çok birkaç bin kişinin ilgileneceği bir iş olacağını düşünmüştüm ancak olay buralara kadar geldi. Covid-19 olmasaydı o kasetler raflarda o denli durmaya devam edecekti muhtemelen.
Paylaştığınız albümlerin hepsi kendi arşivinizden mi? Nasıl başladı bu albüm toplama merakı?
Birkaç istisna hariç kasetlerin hepsi kendi arşivimden. Politik müziği birinci kere lisedeyken dinlemeye başlamıştım. Bir akrabam bize Küme Yorum’un ‘İleri’ albümünü getirmişti. Bizim meskende çoklukla halk müziği, Arif Sağ, Musa Eroğlu, Muhlis Akarsu üzere isimler dinlenirdi. Ben de sıklıkla pop müzik dinlerdim. Fakat o albüm benim hayli ilgimi çekmişti, Kürtçe bir şarkıyı da birinci kere o albümde duymuştum. Yavaş yavaş politik fikirlerimin de oluştuğu bu vakitte kasetteki müziklerin kelamları de beni epey etkiledi.
bu biçimdelar Türkiye’nin birfazlaca kentinde devrimci müzik yayını yapan radyolar vardı. daha sonra onları da dinlemeye başladım. Sevdiğiniz bir şarkıyı yeniden dinlemek için ya radyoda çıkmasını bekleyecektiniz ya da konutta kasetiniz olacaktı. Ben de o yüzden param çok kaset almaya başladım. daha sonraları mp3 icat edilse de ben kaset toplamayı bırakmadım. Fakat bu işi yapmaya başladıktan daha sonra da hayli kaset aldım. Zira başta bahsetmiş olduğum o birikimin benim düşündüğümden daha büyük olduğunu gördüm ve eksiklerimi tamamlamaya karar verdim. Şu an sol-devrimci-muhalif müzik diye genelleyebileceğim 500’ü aşkın kasetim var. Hala aramaya devam ediyorum. Yanıtın başında istisna olarak bahsetmiş olduğum Mayıs Müzik Topluluğu’nun tek albümü de aramaya devam ettiklerimden biri.
Küme Yorum, bir gecekondu mahallesindeki aksiyonda çalıyor. (1989)
Kümelerle, sanatkarlarla, albümlerle ilgili bugün internet ortamında bulunması mümkün üzere görünmeyen ayrıntıları paylaşıyorsunuz. Bu ayrıntıları nasıl, nereden ediniyorsunuz?
Aslında paylaştığım ayrıntıların birçok internette var lakin hepsi kolaylıkla ulaşılabilecek yerlerde değil. Ben mesela bir müzik kümesiyle ilgili paylaşım yapmadan evvel onun hakkında yapılmış bir belgesel var ise kesinlikle izliyorum. Kümenin verdiği röportajları okuyorum, radyo programına katılmışlarsa dinliyorum. Hatta 30-40 yıl evvel yayınlanmış bir gazete haberinin görselini bulursam o haberi okuyorum, eski politik mecmuaların PDF halindeki sayılarını tarıyorum. Bu baya vakit alıyor ancak oralardan hayli değişik bilgiler çıkıyor. Yaptığım iş ilgi gördükçe o müzik kümelerinin üyeleriyle de tanışmaya ve onlardan bilgiler almaya başladım. Bu benim en çok yapmak istediğim şeydi. Zira kendi arşivini tutan müzisyenlerin ya da kümelerin sayısı fazlaca az. O yüzden biroldukca bilgi, fotoğraf ya da ender görüntü kayıtları kaybolup gidiyor. Bu kayıtları birisinin bir yandan arşivleyip saklaması gerek. Ben direkt o şahıslara ulaşarak ellerindeki tüm ayrıntıları ve görselleri toplamaya çalışıyorum. Yani yalnızca kaset değil öteki gereçleri de arşivliyorum ve paylaşıyorum.
Türkiye’de protest müziğin esaslı ve güçlü bir tarihi var lakin biz maalesef arşiv konusunda hayli eksiğiz. Arşivinizi büyütmek, hatta bu biçimdelikle tahminen Sol Müzik Arşiv’i bir proje olarak biraz daha ileriye götürmek üzere bir niyetiniz var mı?
Evet, bu biçimde bir niyetim var. Bu kapsamlı bir internet sitesi olabilir, bir belgesel dizisi olabilir ya da bir kitap… Sırf tweet’lerde kalmasına gönlüm razı değil. O yüzden gelecekte ne olacağını bilmesem bile olabildiğince fazla gereç toplamaya çalışıyorum. Kimi kümelerin bir fotoğrafı dahi yok, o yüzden müzisyenlerden de biraz dayanak rica ediyorum. Ellerindeki haber, fotoğraf ya da görüntüleri benimle paylaşırlarsa hem bunlar kaybolmaz tıpkı vakitte daha kapsamlı bir işte kullanılabilir.
1979’da kurulan Yeni Türkü’nün birinci konserinin afişi
‘ONDAKİ KASETLERİN KİMİLERİ BENDE BİLE YOK’
Takip ediyorum, sanatkarlar paylaşımlarınıza hayli ilgi gösteriyor. Hatta kimi vakit, paylaştığınız kimi içeriklerin kendilerinde de olmadığını, birinci sefer gördüklerini söylüyorlar sanırım, o denli değil mi?
Bu beni en epey keyifli eden şeylerden biri. O müzikleri söyleyenlerde bile olmayan bir imgeyi bulup tekrar paylaşmak değerli bir şey. İlkay Akkaya’nın beni kastederek “Ondaki kasetlerin kimileri bende bile yok” söylemiş olduğini biliyorum. Geçenlerde de Sevinç Eratalay’da olmayan konser imajlarını paylaşmıştım, tıpkı gün ileti atıp istedi ben de gönderdim olağan ki. Ali Asker’de de sürgün yıllarının hiç bir konser kaydı yokmuş, ben birini bulup paylaşmıştım, umarım izleyebilmiştir.
Ahmet Kaya üzere, Livaneli üzere, Yorum üzere fazlaca tanınan isimlerin yanı sıra, bir periyot sol müzik yoluyla kitleselleşmiş dahi olsa bugün pek hatırlanmayan isimlere de yer veriyorsunuz. Bu isimleri hatırlatmak niye değerli sizce?
Bu evvela o periyottaki üretimin ne kadar büyük olduğunun bir göstergesi. Sol politik müzik sırf tanınan birkaç kişi yahut kümeden ibaret değildi. Bilhassa müzik kümelerinin sayısı düşünülenden hayli daha fazla. Sadece 1 ya da 2 albümü olan fazlaca küme var. Bunlardan kimileri keşke biraz daha müzik yapmaya devam etselermiş dediğim kümeler. Lakin genelde üniversite senelerında ortaya çıkan bu müzik topluluklarının kıymetli bir kısmı, bu işle geçimini sürdüremeyeceklerini düşününce dağılmışlar. Lakin bu ‘pek hatırlanmayan’ isimleri de dahil ettiğimizde asıl büyük birikimi görüyorsunuz. Yenigün, Dinmeyen, Mehmet Celal, Özgürlük Türküsü, Mayıs Rüzgarı, Küme Dalga, Çağdaş Türkü, Küme Merhaba ve daha onlarca küme ve sanatçı, toplumsal problemlere devrimci bir perspektiften bakan ve her biri kendine has stiliyle müzikler üreten ve birfazlaca şairi de bizlerle tanıştıran kümeler. O yüzden hepsini yine hatırlamakta ve dinlemekte yarar var.
‘SOL MÜZİK DAİMA OLACAK ZİRA EZEN DE EZİLEN DE DEĞİŞMEDİ’
Pekala, koleksiyonunuzdaki en yeni “sol müzik” albümü hangisi? Bunu şunun için soruyorum: Sizce protest müziğin altın çağı geride mi kaldı? Sizin paylaştığınız albümler de genelde 80’ler ve 90’ların birinci yarısı tarihindeki sanıyorum. ondan sonrasında bu şeklin tahminen “sönümlenmiş” olmasını bu mevzuyu güzel bilen biri olarak tarihî bağlamda neye bağlıyorsunuz?
Arşivdeki en yeni albüm Küme Yorum’un ’İlle Kavga’ albümü. En son aldığım albüm ise Mozaik’in ‘1983-95 Külliyatı’. Müzik artık neredeyse büsbütün dijitalleştiği için basılı albüm de pek çıkmıyor. Yoksa aslında daha yakın devirde çıkan albümler de var fakat internetten dinliyorum.
Protest müziğin bizdeki tarihi epeyce eski. Tertibe muhalif olanlar, zulme isyan edenler yüzsenelerdır türkülerini söylüyorlar. Pir Sultan, Dadaloğlu üzere halk ozanları hala hatırlanıyor ve dinleniyor. Ben bu süreci bir bütün olarak görüyorum. Söyleme biçimleri değişse de ezilenlerin müzikleri türküleri hiç bitmedi. 80’ler ve 90’lardaki kümelerin devri de bu sürecin kendine has bir kesimiydi. Üretim hayli büyük ve nitelikliydi. Bence bunun iki niçini var; birincisi devrimci hareket epey kuvvetliydü, ikincisi de bu müzikleri besleyen şiir üretimi epey zengindi. Birçoğumuz şairleri ve şiirlerini bu müziklerden öğrendik. Ben örneğin hala ezberden bir şiir okuyamam lakin onu birileri bestelemişse şarkıyı baştan sona söyleyebilirim. Bugün artık eskisi kadar büyük bir şiir üretimi yok, devrimci hareket de eski gücünde değil. O periyotta her politik hareketin bir müzik kümesi vardı ve bu da üretimi artırıyordu.
Bildiğimiz manada politik müzik devam ediyor, o devirlerdeki kümelerden kimileri bugün de var. Ancak bu müzikleri ortaya çıkaran isyan ruhu daha epeyce rap müzikte kendini buluyor güya. Rap müziğin eksik tarafı ise isyanın meçhul bir amaca yönelmiş olması ve toplumsal bir başkaldırıyı beslemekten uzak olması. Hayata karşı şahsi bir memnuniyetsizlik, yaşadığı haksızlıkları lisana getirme üzere yüzeysel bir hava var.
Yeni bir Pir Sultan ya da Ruhi Su gelmeyeceği üzere 80’ler de geri gelmeyecek lakin geniş kitlelerin dinlediği devrimci müzik ve türkülerin ortaya çıkması için de devrimci gayretin bir daha büyümesi gerekiyor diye düşünüyorum. Yoksa ne ezen değişti, ne de ezilen. Yiğit hala kuru soğana muhtaç, yoksulların üstüne kar ince ince yağıyor, işverenlerin gönlü olsun diye personeller ölüyor, fakir köylünün ismi kaçakçıya, ‘hayın’a çıkıyor…