Pervin Chakar, bu topraklardan çıkıp dünyanın en büyük opera sahnelerinde müzikler söyleyen en kıymetli seslerden, en kıymetli sanatkarlardan biri. Doğum yeri olan Mardin’in Derik ilçesinde duyduğu Kürt ezgileriyle, sonrasındasında babasının işi niçiniyle çocukluğu boyunca yaşadığı öbür kentlerde şahit olduğu kültürlere ilgisiyle başlayan müzik hayatını, artık dünyanın farklı kentlerinde verdiği etkileyici konserlerle sürdürüyor. Müzik eğitimi aldığı Ankara’da başlayan opera çalışmalarını, 2000’li senelerda İtalya’da operanın büyük isimleriyle devam ettirdi. 2006’dan bu yana Avrupa’nın en kıymetli opera sahnelerinde soprano sesinin derinliklerini farklı repertuarlarla opera severlere ulaştırıyor. En itibarlı opera ödüllerinin sahibi olan Chakar, dünyanın en ünlü tenorlarıyla paylaştığı sahnede uzunca bir müddetdir kendi külçeşidinin ve halk müziğinin örneklerini de dünyaya duyuruyor.
Kürt müziğinin opera hali ile buluştuğu biroldukça yapıtı de yorumladı sanatçı. Onun sahnesini izleyenlerin şahit olduğu bu özgün ve özel yorumlar, artık yayınlanan albümlerle başka müzikseverlere de ulaşıyor. Geçtiğimiz yıl Kürt Halk ezgisi ‘Lo Şivano’yu piyanoda İklim Tamkan ve dudukta Ertan Tekin ile seslendiren Pervin Chakar, yakın vakitte tamamı yayınlanacak yeni albüm ‘Breath of Nation’da bir daha duduk ustası Ertan Tekin ve bu sefer piyanist Dengin Ceyhan ile bir ortaya geldi. Albümün birinci yapıtı ‘Heyran Jaro’, dijital müzik platformlarında yayınlandı. Zaxo-Şırnak halk ezgisi olan müzik, birinci sefer dengbej Fadil Ciziri tarafınca seslendirilmişti. Müzik, Kürt müziğinde bir cins mani olarak kabul edilen ve sıklıkla aşkı mevzu alan Heyranok formunda. Cudi sıradağlarında sevgilisinden başka düşen genç bir bayanın ağıdı olan ‘Heyran Jaro’da, sevgilisi bir uçurumdan aşağıya düşmüş olan bayan, onun yaralı haliyle konuşuyor.
Almanya’da yaşayan Pervin Chakar ile Stuttgart’ta verdiği konser öncesinde çalışmalarını, operanın bu coğrafyadaki yerini, Kürt müziğini ve müziğin yaşadığımız vakti ve dünyayı daha âlâ bir yer haline getirip getiremeyeceğini konuştuk.
‘SANATIN GÜCÜNE İNANMAKTAN DİĞER DERMANIMIZ YOK’
“Operayla halk müziğini bir biçimde birleştirerek bu müziği halkıma dinletmek istiyorum” diyorsunuz. Bunu yapabilmek için yeni bir aranjman mantığı, bu iki müziğin armonik olarak birbirine yaklaştığı ve uzaklaştığı yerleri güzel analiz edebilmek ve bu formülü gerçek kurabilmek gerekiyor. Opera ve daha genel manasıyla klasik müzik şeklinin tüm müziklere uyarlanabilceğini düşünüyor musunuz?
Belirlemenizde mutlaka haklısınız. Klasik müziği, halk müziğiyle birleştirmek için her iki müziği de güzel bilmek gerekiyor. Mesleğime aslında daha çocukken halk müziği müzikleri söyleyerek giriş yaptım ama sonrasındasında Klasik Batı Müziği eğitimi aldım, bugün yapmak istediklerim açısından aslında kendimi şanslı bir geçmişin sahibi olarak görüyorum. İki müziğe de aşina olmakla bir arada, eğitiminden geçmiş olmak her iki derinliği birleştirmemde bana hem kolaylık tıpkı vakitte imkân sağlamış oldu. Her ne kadar aranjmanlarda ortaya çıkan zorluklardan kelam edecek olsam bile, bunları usta isimlerle aşmanın da hoşluğunu yaşıyorum. Yalnızca diyatonik değil ayrıyeten mümkün mertebe yapıtın özüne sadık kalacak biçimde makamına, yöre ağzına ve gırtlağına, bu manasıyla klâsik tekniğe dikkat ediyorum. Daha evvel farklı lisanlarda yapılmış çalışmalarda sadece yapıtı Batı müziğine daha fazla yaklaştırmak ismine düzenlemelerde epeyce fazla kusur var, bu çeşit meselelerin en azından Kürtçe ve öteki lisanlarda seslendirdiğim müziklerde ortaya çıkmaması için uğraş sarf ediyorum.
Aslında her çeşit müzik opera tekniğiyle söylenebilir ya da klasik müziğe adapte edilebilir olağan olarak ancak benim yapmak istediğim yegâne şey bu değil. Bugün içine düştüğü sefil durumda bile dünyanın kıymetli müzik mahreçlerinden biri olmayı sürdüren Kürt müziğinde yıllardır fazlaca hoş çalışmalar yapılmış. Ben bu yaratıların fazlaca sesli müzikle, klasik müzikle tanışmasını ve bu biçimdelikle yeni bir yol bulmasını istedim. Bu sebeple çalışmalarımı hassas bir istikrarda yürütmek durumundayım çünkü özü itibariyle klâsik olanı bozmak, dekonstrüksiyone etmek üzere sonuca da gidilebilir. Bunu istemediğimi biliyorum.
Bir Ukrayna Ninnisini yorumladınız yakın vakitte. Müziğin barışa katkısı olabileceğine inanmak istiyoruz daima, hatta bu biçimde olabileceğini düşünüyoruz. Fakat başımızı ellerimizin ortasına alıp enikonu düşündüğümüzde dünyanın zalim gerçekliğinde müzik tahminen de öteki bir dünyaya aitmiş üzere geliyor bize, bilmem ne düşünürsünüz. Sizce müziğin barışa katkı sunabilmesinin, dünyayı daha hoş bir yer haline getirebilmesinin yolu var mıdır sahiden?
Ukrayna savaşının en çetin günlerini yaşadığı devirde verdiğim bir konserde seslendirdim o ninniyi. O günkü konserimin konusu ‘Avrupa’da Kürt Perspektifi’ydi. Konser repertuarımda Brahms, Puccini , Mozart, Dvorak, Mendelssohn’un yanı sıra piyano ve şan için aranje edilmiş Kürtçe halk ezgileri de vardı. Arnavutluk’ta düzenlenen bir opera yarışında Ukraynalı bir opera sanatkarı ile tanışmış ve ondan klâsik Ukrayna ezgileri dinlemiştim. Uzun vakittir devamlı irtibat halindeydik. Savaşın başlaması ile onu sık sık aradım. Konserimden bir kaç gün evvel savaş bölgesinden annesinin trenle ayrılacağı muştusunu vermişti arkadaşım ve birlikte hayli sevinmiştik. çabucak sonrasında ne yazık ki Polonya sınarında annesini trene yapılan bir hücumda kaybetti. Yapıtın kelamlarını daha evvel onunla çalışmıştım. Bu ninni devamlı kulaklarımdaydı. Konser daha sonrası bis olarak bu ninniyi söylemiş oldum. Uzun bir sessizlik oldu salonda.
Müziğin barışa katkısı olabileceğini düşünüyorum. Bu tahminen çağdaş vakit içinder için gerçeğe tekabül etmez lakin ben bu inancımı korumak istiyorum. bir epeyce dünya sanatkarı savaşa karşı ya enstrümanı ya da sesiyle katkı sunmuştur. Saraybosnalı ünlü çellist Vedran Smailovic’i hepimiz hatırlarız. Saraybosna kuşatması sırasında, yıkık, harabeye dönmüş binalar içinde keskin Sırp nişancılara, mevte inat savaşa karşı Albino’nin G minör Adagio’sunu çalmıştı. Tarih her vakit hamaseti ile var olmuş sanatkarları hatırlayacaktır. Ayrıyeten barış için müzik projeleri ya da Berlin’deki Şef Barenboim idaresindeki Doğu-Batı Divan Orkestrası, Ortadoğu’ya barış getirmek ve toplumlar ortası anlayışı geliştirmek için Barenboim ve ünlü düşünür Edward Said tarafınca kurulmuştur. Bu orkestrada Filistinli ve İsrailli müzisyenler ile bir epeyce avrupalı müzisyen de vardır. Gerçekleştirdikleri konserler ile büyük yankı uyandırmışlardır. Kürtlerde de birfazlaca örneği var bunun; şair Evdilla Peşêw savaşan iki Kürt tarafın ortasına girmiş şiirlerini okumuştu, filozof Ferhad Pîrpal “Birbirinizi öldürürseniz kendimi öldürürüm” demiş ve Şivan Perwer, Brakujî müzikleri yapmıştı. olağan olarak politikler savaşın biteceğine karar verdi lakin bu teşebbüsler onların sıkıştırılmasında büyük tesir yarattı. Ne var ki günümüzde sanatın savaş üzerindeki tesirinden çok savaşın sanat üstündeki tesirini konuşuyoruz. Ukrayna savaşında saldıran durumundaki Rusların, bugün bilhassa Avrupa’da yaşayan sanatkarlarına yönelik kabul edilemez bir faşizm uygulanıyor. Onlara söyleme mecburiliği getiriliyor ve muharrirlerinin, sanatkarlarının isimleri salonlardan kaldırılıp, üniversitedeki müfredatlardan çıkarılıyorlar. Bu müthişlik karşısında hâlâ sanatın gücünden ümitvar olmak güç lakin öbür bir dermanımız olduğunu düşünmüyorum.
‘KÜRT BAYANININ YERİNE DAİR BAŞ KARIŞIKLIĞI YAŞANIYOR’
Farklı röportajlarımda bilhassa yeni nesillerden Kürt bayan sanatkarlarla şu mevzuyu konuşmayı manalı buluyorum: Kürt müziğinde bayan her vakit vardı tahminen lakin bilhassa müziğin kaydedilip kitleselleşebildiği, bir ‘gösteri’ de olabildiği vakit içinder geldiğinde bu ses geriye düştü güya. Kürt müziğinde uzun bir süre büyük erkek sanatkarlar, müzikçiler periyodu hakim oldu. bir müddetdir bunun değiştiğini, bugün artık Kürt müziğinde, ki sizi de buna dahil ederek söylüyorum, bayanların seslerinin daha epeyce duyulduğu bir periyot yaşıyoruz. Siz bu değişimi neye, nelere bağlıyorsunuz?
Bu sorunuzun karşılığı periyoda göre değişiklik gösteriyor aslında. Kürt müziğinin zayıfladığı bir periyotta Kürtçe müzik yapanların sayısı artıyor; bayanların öne çıkışı bu manasıyla aslında yanlışsız bir ilerleyişe tekabül etmeyebiliyor. Geçmişte de kuvvetli Kürt bayan sesleri vardı, bugün onların büyüklüğü karşısında ezildiğimizi düşünüyorum lakin çağdaşlaşmayla bir arada toplumsal algı değiştiğinden bu birden fazla vakit yanlış da yorumlandı. Klâsik roller değişti ve bu yeni biçim ortasında Kürt hanımının nerede duracağı üzerine bir baş karışıklığı yaşandı. Müzik yapmak daha evvel salt bir sınıfın işiyken şu an, geçmişte müzikle ilgilenmesi caiz olan ancak müzik icra etmesi ‘haram’ olan soylu Kürtler de, üstelik bayanlarıyla birlikte müzik yapmaya başladılar. Mevcut baş karışıklığı bayanlarımızın yaratıcılığı ya da üretkenliği ile ilgili bir durumdan değil çağdaşlaşan Kürt toplumunda müziğin ve hanımın nereye konulacağıyla ilgili bir tartışmadan kaynaklanıyor aslında. Mesken, evlilik, büyük aile ortasında bayana biçilen rol, eğitim olanaksızlıkları, enstrümanlara ulaşmadaki zorluk; dinî, politik, klâsik sosyoloji ile birlikte değerlendirilmeli. Artık farklı bir dönemdeyiz. Toplumsal medya ya da dijital platformlara ulaşmakta artık hiç kimse zorluk çekmiyor. Teknolojik akıllı telefonlarla klipler çekiliyor ya da ses kayıtları alınıyor. Bence artık her insanın her şeyden çok kolay bir biçimde yararlandığı bir bölümü yaşıyoruz. Gündemi artık sanatkarların üretimleri değil kitlelerin beğenileri belirliyor. Kitle o gün hissettiği ruh haline uygun müzikler dinliyor. Daha kıymetlisi de tahminen şu; kitle makûs müziği tercih ederek milyonlarca kere izleme sağlayabiliyorken birden fazla vakit âlâ müzik yapanlar görmezden geliniyor. Cinsiyet tarafından fırsatlarda eşitlenen toplum estetik kavramların tersyüz edildiği ve berbata yanlışsız evirilebildiği bir periyot yaşıyor.
‘SANATÇILAR İÇİNDE ‘KÜRTÇE’ OLAN PROJELERE CÜRET EDEMİYOR’
Türkiyeli sanatkarlarla ortak projeler yapıyor, hem Kürtçe kılamları birebir vakitte Ortadoğu’nun başka lisanlarında yapıtları klasik ve klasiğin buluştuğu düzenlemelerle yorumluyorsunuz. Bu projeler size teklif mi ediliyor yoksa siz mi bu beraberliği oluşturmak için teşebbüste bulunuyorsunuz?
olağan olarak bu beraberlikleri kendi gayretlerim ve emeklerimle oluşturmaya çalışıyorum. Tahminen herkese hayli sıradan gelebilir zira dinleyicinin önüne tamamlanmış bir albüm geliyor ancak bunun gerisinde tonlarca sorun, emek , gözyaşı, sevinç ve efor var. Bir sefer hâlâ Kürt müziğini tanımayan bir kitle var Türkiye’de . Her problemde mangalda kül bırakmayan Türklerin, komşu kültürlere karşı daha fazla uğraş içersinde olmasını beklerim bu manada. Ayrıyeten Kürt müziğinin medyada korkusuzca yayınlandığı ve dinlendiği bir periyodu hayal ediyorum. Kürtlerin siyasal gelişimleri ve toplumsal güçlerine nazaran hâlâ Kürt sanatı üzerinde büyük bir baskı var. Seçkinler, Kürde dair olan her şeye hâlâ düşman. halbuki biz bir gerçekliğiz ve gözünü kapayan kendisine gece yapar.
Bu projelerin olağanda prodüktörler, küratörler, kurumlar tarafınca teklif edilmesi ya da projelendirilmesi gerekirdi lakin ne yazık ki o denli değil. Tüm bu gördüğünüz çalışmaları kendim teklif olarak gdolayıyorum sanatkarlara. Birçok kapıdan elimiz boş dönüyoruz. Kimi sanatkarlar ortasında ‘Kürtçe’ geçen bir projede olmaya cüret dahi edemiyorlar. Lakin her biçimde üstesinden gelmeye çabalıyoruz. Bugün duduk, piyano, çello ya da farklı enstrümanlarının sanatkarlarının ortasında yer aldığı bir ahenk yakaladık ve hiç değilse memleketler arası dinleyici kitleleri tarafınca beğenilen projeler ortaya koymuş olduk.
Üstteki soru vesilesiyle son albüm ‘Breath of Nahrain’a gelelim dilerseniz. Albümün birinci yapıtı Heyran Jaro’yu dinleyenler epey etkilendi. Ağzınıza, emeğinize sıhhat. Nasıl ortaya çıktı bu proje? Nasıl bir müddetçte hayata geçti?
Geçtiğimiz yıl meşhur Kürt Halk ezgisi ‘Lo Şivano’yu piyanoda İklim Tamkan ve dudukta Ertan Tekin ile seslendirmiştim. Eser bir fazlaca kişi tarafınca dinlenildi ve beğenildi. Ada Müzik ile yeniden görüşüp bir albüm yapmak istediğimi söylemiş oldum. Kürtçenin Kurmanci ve Zazaki lehçeleri ile bir arada Ermenice ve Asurca 5 eser kaydettik İstanbul Hayyam Stüdyoları’nda. Albümün yayınlanan birinci teklisi ‘Heyran Jaro’ oldu. Albüme bir isim koymak gerekiyordu. Bu kadar güçlü lisanın ve lehçenin olduğu albüme elbette bereketli bir isim yakışırdı. Albüme en baştan itibaren dayanaklarını esirgemeyen bir dostumuzun önerisi üzerine, Fırat ve Dicle’ye, Mezopotamya’ya ithafen “iki ırmağın içindeki nefes” ismini, ‘Breath of Nahrain’ ismini verdik. Yapıtların özgünlerinden seçimine, melodilerinin özgünlüğüne, her lisanın başka farklı söylem ve vurgularına, müziklerinin doğal yapısına harikulade bir hürmet duyularak projeyi bir daha düzenledik. Bu sefer piyanoda Dengin Ceyhan bize eşlik etti. Duduk ustası Ertan Tekin’in süper yorumuyla da albüm farklı bir boyuta taşındı diyebilirim. Kayıt süreci kuvvetli geçmedi. Gücü yüksek bir çalışma oldu. Neredeyse bir gün içersinde tüm yapıtları kaydettik. Yapıtları tüm kalbimle hissederek söylemiş olduğimi düşünüyorum. En güçlü süreç yapıtların çalışma etabıydı benim için. Büyük bir dikkat ve özveri gerekiyordu. Çünkü büyük bir titizlikle seçtiğimiz bu beş yapıtın her biri kendi başına temsil ettiği kültürlerin tümünü ortasında barındıran bir çekirdek kadar güçlüydi. Çalıştık ve ortaya bir ihtişam serdik.
‘DÜNYACA ÜNLÜ KÜRT MÜZİSYENLER ÇIKTIĞINA ŞAHİTLİK EDECEĞİZ’
Türkiye’de klasik müziğe olan ilginin boyutu muhakkak. Niş ve ilgili bir dinleyici kitlesi oluşmuş olsa da klasik müzik sanatkarları açısından hâlâ kâfi bir düzeyde değil. Bu, bir yandan da bir toplumsal, politik paradigma tartışması yaratıyor her seferinde. Klasik müziğin, operanın seçkin sayıldığı, maalesef tanınan kültürde uzun mühlet opera sanatkarlarının karikatürize edildiği bir anlayış var. Öteki yandan buna karşılık klasik müziği, operayı, baleyi medeniyetin göstergeleri olarak bakılırsan öteki bir görüşün de farkındayız. Ortada da , müziği tarihi bağlamından kopmamakla bir arada müzik olarak seven, anlamaya çalışan dinleyiciler kalıyor. Siz bu tartışmayı kendinizce hiç yaptınız mı? Bu müziğin, bizim coğrafyamızdaki kültürel manasını hiç değerlendirdiniz mi?
Klasik müziğin gelir seviyesi ya da bir standardizasyon sorunu ile ilgili olduğunu düşünmüyorum. Klasik müziğin nerelerde ne biçimde filizlendiği ve geliştiğine bakmak gerektiğini düşünüyorum. Klasik müziğin bir kitlesi olağan olarak var. Ama bu kitle, tanınan müziğin kitlesinden olağan olarak daha az. Türkiye’de dinlenen müzik cinsleri pek farklı bir seviyede. Klasik müzik, opera ya da bale medeniyetin göstergesi olmamalıdır fakat bu sanatlar ile uğraşmanın bir lüks olduğunu da unutmamak gerekir. Klasik Batı Müziği, Aydınlanma Avrupası’nın ortaya çıkardığı uygar ömürle ilgilidir. Buradan yayılan yeni dünya anlayışının bizdeki yansımaları batıdan doğuya akan bir ırmağın, doğuda ürettiği küçük su birikintilerine benziyor. Türk çağdaşlaşması bir vakit içinder halk müziğini yasaklayarak bu müziği serdest kılmak istiyordu fakat halkın gücünün karşısında anlamsız bir yasağa döndü durum. halbuki bugün Kemalizmin o jakoben haline hiç tevessül etmemiş Diyarbakır’da şu an bir epey yetenekli çocuk piyano, keman ve şan dersleri alıyorlar. Kurslar açıldı, Klasik Batı Müziği’ne büyük bir ilgi oluştu. 90’lı senelerda opera ve klasik müziğe ilgi Türk vilayetlerinde bile bu kadar yaygın değildi. Türkiye’deki akademilerde Kürt müziğine yönelik baskıcı ve dışlayıcı tavır, Kürt çocuklarının batı müziğine odaklanmasının önünü açtı diyebilirim.
yıllar evvel Batman’da opera konseri vermiştim. Tüm gençler piyanoya hakikat yaklaşmışlar ve pür dikkat beni dinliyorlardı. Ama bu müziğin varlığından haberdar olmayan o kadar epey insan vardı ki. Opera dinletisi epey marjinal ve cazip gelmişti. Hatta birinci konserimi Meryem Ana Süryani Kadim Kilisesi’nde yapmıştım. Ave Maria’lar ve ilahiler seslendirmiştim. İnanılmaz bir izdiham vardı. çabucak sonrasında Surp Giragos ve Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ve Nusaybin’de yaptığım konserlerim de tıka basa dinleyici ile dolmuştu. İnanılmaz bir coşku ile beni karşılamışlardı. Yani dinleyici kitlesi var. Bu müzikten hoşlanan, enteresan bulan bir kitle kelam konusu. Önümüzdeki senelerda dünyaca ünlü birfazlaca Kürt müzisyenin çıktığına şahitlik edeceğiz.
Son olarak kısa iki soru: Bizi bekleyen yeni çalışmalarınızla ilgili bilgi verebilir misiniz? Yakın vakitte Türkiye’de ya da Ortadoğu coğrafyasında sahne alacak mısınız?
Konserlerim daha fazlaca Avrupa’da. Yakında Lyon’da, Zürih’te ve ondan sonrasında Mainz ve Gaggenau’da konserlerim olacak. daha sonrasında Diyarbakır’a gideceğiz. İshak Paşa Kasrı’nda bir şeyler yapmak istiyoruz. Kürt Halk ezgilerinin piyano ve san eşlikli, yaylı çalgılar dörtlüsü için aranjmanlarını yaptırıyorum. Çok yakında Yaylı Çalgılar Quartet için aranje edilmiş 10 Kürt halk ezgisinden oluşan stüdyo albüm çalışmalarına başlayacağım. Ayrıyeten Melaye Ciziri şiirlerinden oluşan bestelerimin kayıt çalışmalarına başlayacağız. Kürt niyet ekolünün dört babası olan Mela, Feqî, Bateyî ve Xanî için birer albüm düşünüyorum.
Kürt müziğinin opera hali ile buluştuğu biroldukça yapıtı de yorumladı sanatçı. Onun sahnesini izleyenlerin şahit olduğu bu özgün ve özel yorumlar, artık yayınlanan albümlerle başka müzikseverlere de ulaşıyor. Geçtiğimiz yıl Kürt Halk ezgisi ‘Lo Şivano’yu piyanoda İklim Tamkan ve dudukta Ertan Tekin ile seslendiren Pervin Chakar, yakın vakitte tamamı yayınlanacak yeni albüm ‘Breath of Nation’da bir daha duduk ustası Ertan Tekin ve bu sefer piyanist Dengin Ceyhan ile bir ortaya geldi. Albümün birinci yapıtı ‘Heyran Jaro’, dijital müzik platformlarında yayınlandı. Zaxo-Şırnak halk ezgisi olan müzik, birinci sefer dengbej Fadil Ciziri tarafınca seslendirilmişti. Müzik, Kürt müziğinde bir cins mani olarak kabul edilen ve sıklıkla aşkı mevzu alan Heyranok formunda. Cudi sıradağlarında sevgilisinden başka düşen genç bir bayanın ağıdı olan ‘Heyran Jaro’da, sevgilisi bir uçurumdan aşağıya düşmüş olan bayan, onun yaralı haliyle konuşuyor.
Almanya’da yaşayan Pervin Chakar ile Stuttgart’ta verdiği konser öncesinde çalışmalarını, operanın bu coğrafyadaki yerini, Kürt müziğini ve müziğin yaşadığımız vakti ve dünyayı daha âlâ bir yer haline getirip getiremeyeceğini konuştuk.
‘SANATIN GÜCÜNE İNANMAKTAN DİĞER DERMANIMIZ YOK’
“Operayla halk müziğini bir biçimde birleştirerek bu müziği halkıma dinletmek istiyorum” diyorsunuz. Bunu yapabilmek için yeni bir aranjman mantığı, bu iki müziğin armonik olarak birbirine yaklaştığı ve uzaklaştığı yerleri güzel analiz edebilmek ve bu formülü gerçek kurabilmek gerekiyor. Opera ve daha genel manasıyla klasik müzik şeklinin tüm müziklere uyarlanabilceğini düşünüyor musunuz?
Belirlemenizde mutlaka haklısınız. Klasik müziği, halk müziğiyle birleştirmek için her iki müziği de güzel bilmek gerekiyor. Mesleğime aslında daha çocukken halk müziği müzikleri söyleyerek giriş yaptım ama sonrasındasında Klasik Batı Müziği eğitimi aldım, bugün yapmak istediklerim açısından aslında kendimi şanslı bir geçmişin sahibi olarak görüyorum. İki müziğe de aşina olmakla bir arada, eğitiminden geçmiş olmak her iki derinliği birleştirmemde bana hem kolaylık tıpkı vakitte imkân sağlamış oldu. Her ne kadar aranjmanlarda ortaya çıkan zorluklardan kelam edecek olsam bile, bunları usta isimlerle aşmanın da hoşluğunu yaşıyorum. Yalnızca diyatonik değil ayrıyeten mümkün mertebe yapıtın özüne sadık kalacak biçimde makamına, yöre ağzına ve gırtlağına, bu manasıyla klâsik tekniğe dikkat ediyorum. Daha evvel farklı lisanlarda yapılmış çalışmalarda sadece yapıtı Batı müziğine daha fazla yaklaştırmak ismine düzenlemelerde epeyce fazla kusur var, bu çeşit meselelerin en azından Kürtçe ve öteki lisanlarda seslendirdiğim müziklerde ortaya çıkmaması için uğraş sarf ediyorum.
Aslında her çeşit müzik opera tekniğiyle söylenebilir ya da klasik müziğe adapte edilebilir olağan olarak ancak benim yapmak istediğim yegâne şey bu değil. Bugün içine düştüğü sefil durumda bile dünyanın kıymetli müzik mahreçlerinden biri olmayı sürdüren Kürt müziğinde yıllardır fazlaca hoş çalışmalar yapılmış. Ben bu yaratıların fazlaca sesli müzikle, klasik müzikle tanışmasını ve bu biçimdelikle yeni bir yol bulmasını istedim. Bu sebeple çalışmalarımı hassas bir istikrarda yürütmek durumundayım çünkü özü itibariyle klâsik olanı bozmak, dekonstrüksiyone etmek üzere sonuca da gidilebilir. Bunu istemediğimi biliyorum.
Bir Ukrayna Ninnisini yorumladınız yakın vakitte. Müziğin barışa katkısı olabileceğine inanmak istiyoruz daima, hatta bu biçimde olabileceğini düşünüyoruz. Fakat başımızı ellerimizin ortasına alıp enikonu düşündüğümüzde dünyanın zalim gerçekliğinde müzik tahminen de öteki bir dünyaya aitmiş üzere geliyor bize, bilmem ne düşünürsünüz. Sizce müziğin barışa katkı sunabilmesinin, dünyayı daha hoş bir yer haline getirebilmesinin yolu var mıdır sahiden?
Ukrayna savaşının en çetin günlerini yaşadığı devirde verdiğim bir konserde seslendirdim o ninniyi. O günkü konserimin konusu ‘Avrupa’da Kürt Perspektifi’ydi. Konser repertuarımda Brahms, Puccini , Mozart, Dvorak, Mendelssohn’un yanı sıra piyano ve şan için aranje edilmiş Kürtçe halk ezgileri de vardı. Arnavutluk’ta düzenlenen bir opera yarışında Ukraynalı bir opera sanatkarı ile tanışmış ve ondan klâsik Ukrayna ezgileri dinlemiştim. Uzun vakittir devamlı irtibat halindeydik. Savaşın başlaması ile onu sık sık aradım. Konserimden bir kaç gün evvel savaş bölgesinden annesinin trenle ayrılacağı muştusunu vermişti arkadaşım ve birlikte hayli sevinmiştik. çabucak sonrasında ne yazık ki Polonya sınarında annesini trene yapılan bir hücumda kaybetti. Yapıtın kelamlarını daha evvel onunla çalışmıştım. Bu ninni devamlı kulaklarımdaydı. Konser daha sonrası bis olarak bu ninniyi söylemiş oldum. Uzun bir sessizlik oldu salonda.
Müziğin barışa katkısı olabileceğini düşünüyorum. Bu tahminen çağdaş vakit içinder için gerçeğe tekabül etmez lakin ben bu inancımı korumak istiyorum. bir epeyce dünya sanatkarı savaşa karşı ya enstrümanı ya da sesiyle katkı sunmuştur. Saraybosnalı ünlü çellist Vedran Smailovic’i hepimiz hatırlarız. Saraybosna kuşatması sırasında, yıkık, harabeye dönmüş binalar içinde keskin Sırp nişancılara, mevte inat savaşa karşı Albino’nin G minör Adagio’sunu çalmıştı. Tarih her vakit hamaseti ile var olmuş sanatkarları hatırlayacaktır. Ayrıyeten barış için müzik projeleri ya da Berlin’deki Şef Barenboim idaresindeki Doğu-Batı Divan Orkestrası, Ortadoğu’ya barış getirmek ve toplumlar ortası anlayışı geliştirmek için Barenboim ve ünlü düşünür Edward Said tarafınca kurulmuştur. Bu orkestrada Filistinli ve İsrailli müzisyenler ile bir epeyce avrupalı müzisyen de vardır. Gerçekleştirdikleri konserler ile büyük yankı uyandırmışlardır. Kürtlerde de birfazlaca örneği var bunun; şair Evdilla Peşêw savaşan iki Kürt tarafın ortasına girmiş şiirlerini okumuştu, filozof Ferhad Pîrpal “Birbirinizi öldürürseniz kendimi öldürürüm” demiş ve Şivan Perwer, Brakujî müzikleri yapmıştı. olağan olarak politikler savaşın biteceğine karar verdi lakin bu teşebbüsler onların sıkıştırılmasında büyük tesir yarattı. Ne var ki günümüzde sanatın savaş üzerindeki tesirinden çok savaşın sanat üstündeki tesirini konuşuyoruz. Ukrayna savaşında saldıran durumundaki Rusların, bugün bilhassa Avrupa’da yaşayan sanatkarlarına yönelik kabul edilemez bir faşizm uygulanıyor. Onlara söyleme mecburiliği getiriliyor ve muharrirlerinin, sanatkarlarının isimleri salonlardan kaldırılıp, üniversitedeki müfredatlardan çıkarılıyorlar. Bu müthişlik karşısında hâlâ sanatın gücünden ümitvar olmak güç lakin öbür bir dermanımız olduğunu düşünmüyorum.
‘KÜRT BAYANININ YERİNE DAİR BAŞ KARIŞIKLIĞI YAŞANIYOR’
Farklı röportajlarımda bilhassa yeni nesillerden Kürt bayan sanatkarlarla şu mevzuyu konuşmayı manalı buluyorum: Kürt müziğinde bayan her vakit vardı tahminen lakin bilhassa müziğin kaydedilip kitleselleşebildiği, bir ‘gösteri’ de olabildiği vakit içinder geldiğinde bu ses geriye düştü güya. Kürt müziğinde uzun bir süre büyük erkek sanatkarlar, müzikçiler periyodu hakim oldu. bir müddetdir bunun değiştiğini, bugün artık Kürt müziğinde, ki sizi de buna dahil ederek söylüyorum, bayanların seslerinin daha epeyce duyulduğu bir periyot yaşıyoruz. Siz bu değişimi neye, nelere bağlıyorsunuz?
Bu sorunuzun karşılığı periyoda göre değişiklik gösteriyor aslında. Kürt müziğinin zayıfladığı bir periyotta Kürtçe müzik yapanların sayısı artıyor; bayanların öne çıkışı bu manasıyla aslında yanlışsız bir ilerleyişe tekabül etmeyebiliyor. Geçmişte de kuvvetli Kürt bayan sesleri vardı, bugün onların büyüklüğü karşısında ezildiğimizi düşünüyorum lakin çağdaşlaşmayla bir arada toplumsal algı değiştiğinden bu birden fazla vakit yanlış da yorumlandı. Klâsik roller değişti ve bu yeni biçim ortasında Kürt hanımının nerede duracağı üzerine bir baş karışıklığı yaşandı. Müzik yapmak daha evvel salt bir sınıfın işiyken şu an, geçmişte müzikle ilgilenmesi caiz olan ancak müzik icra etmesi ‘haram’ olan soylu Kürtler de, üstelik bayanlarıyla birlikte müzik yapmaya başladılar. Mevcut baş karışıklığı bayanlarımızın yaratıcılığı ya da üretkenliği ile ilgili bir durumdan değil çağdaşlaşan Kürt toplumunda müziğin ve hanımın nereye konulacağıyla ilgili bir tartışmadan kaynaklanıyor aslında. Mesken, evlilik, büyük aile ortasında bayana biçilen rol, eğitim olanaksızlıkları, enstrümanlara ulaşmadaki zorluk; dinî, politik, klâsik sosyoloji ile birlikte değerlendirilmeli. Artık farklı bir dönemdeyiz. Toplumsal medya ya da dijital platformlara ulaşmakta artık hiç kimse zorluk çekmiyor. Teknolojik akıllı telefonlarla klipler çekiliyor ya da ses kayıtları alınıyor. Bence artık her insanın her şeyden çok kolay bir biçimde yararlandığı bir bölümü yaşıyoruz. Gündemi artık sanatkarların üretimleri değil kitlelerin beğenileri belirliyor. Kitle o gün hissettiği ruh haline uygun müzikler dinliyor. Daha kıymetlisi de tahminen şu; kitle makûs müziği tercih ederek milyonlarca kere izleme sağlayabiliyorken birden fazla vakit âlâ müzik yapanlar görmezden geliniyor. Cinsiyet tarafından fırsatlarda eşitlenen toplum estetik kavramların tersyüz edildiği ve berbata yanlışsız evirilebildiği bir periyot yaşıyor.
‘SANATÇILAR İÇİNDE ‘KÜRTÇE’ OLAN PROJELERE CÜRET EDEMİYOR’
Türkiyeli sanatkarlarla ortak projeler yapıyor, hem Kürtçe kılamları birebir vakitte Ortadoğu’nun başka lisanlarında yapıtları klasik ve klasiğin buluştuğu düzenlemelerle yorumluyorsunuz. Bu projeler size teklif mi ediliyor yoksa siz mi bu beraberliği oluşturmak için teşebbüste bulunuyorsunuz?
olağan olarak bu beraberlikleri kendi gayretlerim ve emeklerimle oluşturmaya çalışıyorum. Tahminen herkese hayli sıradan gelebilir zira dinleyicinin önüne tamamlanmış bir albüm geliyor ancak bunun gerisinde tonlarca sorun, emek , gözyaşı, sevinç ve efor var. Bir sefer hâlâ Kürt müziğini tanımayan bir kitle var Türkiye’de . Her problemde mangalda kül bırakmayan Türklerin, komşu kültürlere karşı daha fazla uğraş içersinde olmasını beklerim bu manada. Ayrıyeten Kürt müziğinin medyada korkusuzca yayınlandığı ve dinlendiği bir periyodu hayal ediyorum. Kürtlerin siyasal gelişimleri ve toplumsal güçlerine nazaran hâlâ Kürt sanatı üzerinde büyük bir baskı var. Seçkinler, Kürde dair olan her şeye hâlâ düşman. halbuki biz bir gerçekliğiz ve gözünü kapayan kendisine gece yapar.
Bu projelerin olağanda prodüktörler, küratörler, kurumlar tarafınca teklif edilmesi ya da projelendirilmesi gerekirdi lakin ne yazık ki o denli değil. Tüm bu gördüğünüz çalışmaları kendim teklif olarak gdolayıyorum sanatkarlara. Birçok kapıdan elimiz boş dönüyoruz. Kimi sanatkarlar ortasında ‘Kürtçe’ geçen bir projede olmaya cüret dahi edemiyorlar. Lakin her biçimde üstesinden gelmeye çabalıyoruz. Bugün duduk, piyano, çello ya da farklı enstrümanlarının sanatkarlarının ortasında yer aldığı bir ahenk yakaladık ve hiç değilse memleketler arası dinleyici kitleleri tarafınca beğenilen projeler ortaya koymuş olduk.
Üstteki soru vesilesiyle son albüm ‘Breath of Nahrain’a gelelim dilerseniz. Albümün birinci yapıtı Heyran Jaro’yu dinleyenler epey etkilendi. Ağzınıza, emeğinize sıhhat. Nasıl ortaya çıktı bu proje? Nasıl bir müddetçte hayata geçti?
Geçtiğimiz yıl meşhur Kürt Halk ezgisi ‘Lo Şivano’yu piyanoda İklim Tamkan ve dudukta Ertan Tekin ile seslendirmiştim. Eser bir fazlaca kişi tarafınca dinlenildi ve beğenildi. Ada Müzik ile yeniden görüşüp bir albüm yapmak istediğimi söylemiş oldum. Kürtçenin Kurmanci ve Zazaki lehçeleri ile bir arada Ermenice ve Asurca 5 eser kaydettik İstanbul Hayyam Stüdyoları’nda. Albümün yayınlanan birinci teklisi ‘Heyran Jaro’ oldu. Albüme bir isim koymak gerekiyordu. Bu kadar güçlü lisanın ve lehçenin olduğu albüme elbette bereketli bir isim yakışırdı. Albüme en baştan itibaren dayanaklarını esirgemeyen bir dostumuzun önerisi üzerine, Fırat ve Dicle’ye, Mezopotamya’ya ithafen “iki ırmağın içindeki nefes” ismini, ‘Breath of Nahrain’ ismini verdik. Yapıtların özgünlerinden seçimine, melodilerinin özgünlüğüne, her lisanın başka farklı söylem ve vurgularına, müziklerinin doğal yapısına harikulade bir hürmet duyularak projeyi bir daha düzenledik. Bu sefer piyanoda Dengin Ceyhan bize eşlik etti. Duduk ustası Ertan Tekin’in süper yorumuyla da albüm farklı bir boyuta taşındı diyebilirim. Kayıt süreci kuvvetli geçmedi. Gücü yüksek bir çalışma oldu. Neredeyse bir gün içersinde tüm yapıtları kaydettik. Yapıtları tüm kalbimle hissederek söylemiş olduğimi düşünüyorum. En güçlü süreç yapıtların çalışma etabıydı benim için. Büyük bir dikkat ve özveri gerekiyordu. Çünkü büyük bir titizlikle seçtiğimiz bu beş yapıtın her biri kendi başına temsil ettiği kültürlerin tümünü ortasında barındıran bir çekirdek kadar güçlüydi. Çalıştık ve ortaya bir ihtişam serdik.
‘DÜNYACA ÜNLÜ KÜRT MÜZİSYENLER ÇIKTIĞINA ŞAHİTLİK EDECEĞİZ’
Türkiye’de klasik müziğe olan ilginin boyutu muhakkak. Niş ve ilgili bir dinleyici kitlesi oluşmuş olsa da klasik müzik sanatkarları açısından hâlâ kâfi bir düzeyde değil. Bu, bir yandan da bir toplumsal, politik paradigma tartışması yaratıyor her seferinde. Klasik müziğin, operanın seçkin sayıldığı, maalesef tanınan kültürde uzun mühlet opera sanatkarlarının karikatürize edildiği bir anlayış var. Öteki yandan buna karşılık klasik müziği, operayı, baleyi medeniyetin göstergeleri olarak bakılırsan öteki bir görüşün de farkındayız. Ortada da , müziği tarihi bağlamından kopmamakla bir arada müzik olarak seven, anlamaya çalışan dinleyiciler kalıyor. Siz bu tartışmayı kendinizce hiç yaptınız mı? Bu müziğin, bizim coğrafyamızdaki kültürel manasını hiç değerlendirdiniz mi?
Klasik müziğin gelir seviyesi ya da bir standardizasyon sorunu ile ilgili olduğunu düşünmüyorum. Klasik müziğin nerelerde ne biçimde filizlendiği ve geliştiğine bakmak gerektiğini düşünüyorum. Klasik müziğin bir kitlesi olağan olarak var. Ama bu kitle, tanınan müziğin kitlesinden olağan olarak daha az. Türkiye’de dinlenen müzik cinsleri pek farklı bir seviyede. Klasik müzik, opera ya da bale medeniyetin göstergesi olmamalıdır fakat bu sanatlar ile uğraşmanın bir lüks olduğunu da unutmamak gerekir. Klasik Batı Müziği, Aydınlanma Avrupası’nın ortaya çıkardığı uygar ömürle ilgilidir. Buradan yayılan yeni dünya anlayışının bizdeki yansımaları batıdan doğuya akan bir ırmağın, doğuda ürettiği küçük su birikintilerine benziyor. Türk çağdaşlaşması bir vakit içinder halk müziğini yasaklayarak bu müziği serdest kılmak istiyordu fakat halkın gücünün karşısında anlamsız bir yasağa döndü durum. halbuki bugün Kemalizmin o jakoben haline hiç tevessül etmemiş Diyarbakır’da şu an bir epey yetenekli çocuk piyano, keman ve şan dersleri alıyorlar. Kurslar açıldı, Klasik Batı Müziği’ne büyük bir ilgi oluştu. 90’lı senelerda opera ve klasik müziğe ilgi Türk vilayetlerinde bile bu kadar yaygın değildi. Türkiye’deki akademilerde Kürt müziğine yönelik baskıcı ve dışlayıcı tavır, Kürt çocuklarının batı müziğine odaklanmasının önünü açtı diyebilirim.
yıllar evvel Batman’da opera konseri vermiştim. Tüm gençler piyanoya hakikat yaklaşmışlar ve pür dikkat beni dinliyorlardı. Ama bu müziğin varlığından haberdar olmayan o kadar epey insan vardı ki. Opera dinletisi epey marjinal ve cazip gelmişti. Hatta birinci konserimi Meryem Ana Süryani Kadim Kilisesi’nde yapmıştım. Ave Maria’lar ve ilahiler seslendirmiştim. İnanılmaz bir izdiham vardı. çabucak sonrasında Surp Giragos ve Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi ve Nusaybin’de yaptığım konserlerim de tıka basa dinleyici ile dolmuştu. İnanılmaz bir coşku ile beni karşılamışlardı. Yani dinleyici kitlesi var. Bu müzikten hoşlanan, enteresan bulan bir kitle kelam konusu. Önümüzdeki senelerda dünyaca ünlü birfazlaca Kürt müzisyenin çıktığına şahitlik edeceğiz.
Son olarak kısa iki soru: Bizi bekleyen yeni çalışmalarınızla ilgili bilgi verebilir misiniz? Yakın vakitte Türkiye’de ya da Ortadoğu coğrafyasında sahne alacak mısınız?
Konserlerim daha fazlaca Avrupa’da. Yakında Lyon’da, Zürih’te ve ondan sonrasında Mainz ve Gaggenau’da konserlerim olacak. daha sonrasında Diyarbakır’a gideceğiz. İshak Paşa Kasrı’nda bir şeyler yapmak istiyoruz. Kürt Halk ezgilerinin piyano ve san eşlikli, yaylı çalgılar dörtlüsü için aranjmanlarını yaptırıyorum. Çok yakında Yaylı Çalgılar Quartet için aranje edilmiş 10 Kürt halk ezgisinden oluşan stüdyo albüm çalışmalarına başlayacağım. Ayrıyeten Melaye Ciziri şiirlerinden oluşan bestelerimin kayıt çalışmalarına başlayacağız. Kürt niyet ekolünün dört babası olan Mela, Feqî, Bateyî ve Xanî için birer albüm düşünüyorum.