40 yılı aşkın bir müddetdir New York iktisadının destek noktası olan “pizza endeksi” bir dilim peynirli pizzanın her vakit metro seyahatiyle tıpkı fiyatta olacağını tabir eder. 1980’de birinci kere New York Times’ın tabir ettiği endeks, pizza meblağları ve toplu taşıma fiyatlarındaki artış istikrarı yıllardir ABD iktisadını tabir eden değerli bir tabirdi.
Habertürk’ten İrem Kuşoğlu’nun haberine nazaran, klasik pizzada dilim fiyatları, emtia ve personellik maliyetleriyle bir arada New York genelinde 3 doların üzerine çıktı. Büyükşehir Ulaşım Otoritesi’nin ulaşım fiyatları ise şu an 2,75 dolar. Yani kent merkezine gitmenin fiyatı ile gece geç saatlerde açlık krizlerini dindirmek içindeki fark süratle büyüyor.
New Yorklular için dilim pizza dünyanın en büyük kentlerinden birinde yaşamanın ayrılmaz bir kesimi. Ve pizzacıya hayatın her kısmından New Yorklu gidebiliyor. Bloomberg’e konuşan Brooklyn’deki Macosa Trattoria’nın ortak sahibi Colin Hagendorf bunu, “Pizza New York’ta o kadar epey seviliyor ki herkes onu yiyor ve onu almak için her kısımdan insanın tıpkı yerlere gitmesi gerekiyor” diyerek açıklıyor.
Kime sorduğunuza bağlı olarak ‘sade’ yahut ‘normal’ olarak bilinen ortalama bir dilim peynirli pizza, bugün kentte hayli daha kıymetli. New York merkezli bir çevrimiçi sipariş hizmeti olan Slice’a bakılırsa pizzanın dilimi ortalama 3,14 dolar. Bu yıl, beş ilçede fiyatlar birinci kere 3 doların üzerinde yer alıyor. En yüksek ortalama ise 3,26 dolarla Manhattan’da…
En büyük niçini ise ülkedeki rekor enflasyon. Geçtiğimiz yıl içerisinde enflasyon New Yorkluların en değerli yemeği pizza ve dilimlerini ağır etkiledi. ABD Çalışma İstatistikleri Ofisi’ne nazaran, bu mühlet zarfında, ekseriyetle lokantaların devasa fırınlarını ısıtan kullanım gazının ortalama fiyatı da ülke çapında kentsel tüketiciler için %24 arttı. Bu da pizza fiyatlarının daha da artmasına niye oldu.
Mart ayına kadar son bir yılda tüketici meblağları yüzde 8,5 oranında yükseldi. En son Aralık 1981’de bu kadar yüksek kaydedilen enflasyon, bu biçimdelikle son 40 yılın en yüksek oranına tırmanmış oldu.
Pekala New York’un pizza ile kıyasladığı bu endeks öbür ülkelerde ne durumda? Bunun karşılığını almak için örnek olarak İngiltere/Londra, Almanya/Berlin, Fransa/Paris ve Türkiye/İstanbul kentlerini seçtik.
İNGİLTERE – LONDRA – FISH&CHIPS ENDEKSİ
ABD için pizza ne ise Birleşik Krallık için de fish&chips o. Her ne kadar son periyotlarda bilhassa turistlerin en hayli tercih ettiği yemek olsa da fish&chips’in Birleşik Krallık’taki geçmişi 1800’lere kadar gidiyor.
birinci vakit içinderda 1860’larda İngiltere’de ortaya çıkan bu yemek kısa müddette binlerce dükkanın sattığı bir eser haline geldi. Savaş periyodunda bile ‘istisna’ olarak tutulan bu yemeğin I. ve II. Dünya Savaşı sırasında tedariki teminat altına alındı ve savaş periyodunda Birleşik Krallık’ta karneye tabi olmayan birkaç yemekten biri oldu.
Turistlerle birlikte günümüzde de değerini koruyan fish & chips bir hayli yerin Cuma klasiği durumunda. İngiltere’de biroldukça kafeterya ve gibisi yemekhanenin haftanın başka günlerinde menülerini değişirken her Cuma fish and chips çıkarıyor. Lakin New York’un pizzası üzere Fish & Chips de enflasyondan etkilenen besinler içinde yer alıyor.
Seafish.org isimli sitenin datalarına göre, 90’larda Londra’da ortalama 1.68 sterlin olan fish&chips’in bugün ortalama fiyatı 7.49 sterlin civarında.
Toplu taşımada ise Londra’da tek taraf geçiş fiyatlarının 1990’larda sterlin cinsinden 0.90’a olduğu görülürken yıllar içerisinde bilhassa 2005 daha sonrasında yükselerek 2010’da 4 sterline ulaştı. 2022’de ise şu an için fiyatı 6 sterlin.
TÜRKİYE – İSTANBUL SİMİT ENDEKSİ
Türkiye’de yerlisi turisti her daim öne çıkan atıştırmalık ise simitten diğeri değil. İster zeytinle, ister domatesle, ister kahveyle, ister çayla yahut tek başına tüketilebilen bu çöreğimsi yemeğin geçmişi 1600’lü senelera kadar gidiyor.
Çeşitli kaynaklar 1525’ten beri tüketildiğini yazarken, Evliya Çelebi 1630’lu senelerda İstanbul’da simit satan 70 işletmenin olduğunu söylemiştir.
Eskişehir’den Kastamonu’ya, İzmir’den İstanbul’a şimdi her vilayette farklı çeşidi bulunan ve bugüne kadar gelen simit, yerliler kadar turistlerin de seyahatlerinin vazgeçilmezi durumunda.
Lakin fiyatlar konusunda ekonomik durumu en uygun özetleyen besinlerden da biri konumunda… İstanbul meselai ele aldığımız simitin öteki ülkelere kıyasla geçmişteki fiyat dataları daha az ulaşılabilir durumda. Yerli ajans datalarında 2005 yılında tek simit meblağlarının şimdiki TL cinsinden fiyatının 0.50 kuruş olduğunu görüyoruz. YTL’den TL’ye geçmemizle birlikte 1 liraya yükselen simit meblağları, 2015’te 1 lira 40 kuruşa, 2020’de 2.5 TL’ye ulaşıyor. Aktüel bilgilerde ise bir simit yaklaşık 3.5 TL’den satılıyor. Pastanelerdeki simitler ise 4 ile 6 TL içinde değişen fiyatlarla satılıyor.
Toplu taşıma ise simitten daha süratli yükselenlerden biri. Devrin Akbil’i şimdinin İstanbul Kart’ının 2005’teki tek geçiş fiyatı 1 lira 25 kuruşa denk geliyor. 2015’te 2 lira 30 kuruşu bakılırsan tek geçiş, 2020’de 3.50 2022’de ise 5.48 TL’yi gördü. Geçtiğimiz haftalarda yapılan artırım daha sonrası ise tek geçiş 7,67’ye yükseldi.
FRANSA – KRUVASAN
Fransız mutfağının değişmez bir öğesi olan kruvasan, Fransa’nın ulusal yiyeceği kabul ediliyor. 13. yüzyıldan beri var olduğu söylenen kruvasan, turizmde de pek kıymetli bir yer taşıyor. Tereyağlı klasik kruvasanla bir arada reçelli, çikolatalı ve meyveli seçenekleri de hayli satılanlar içinde yer alıyor.
Paris’in en ünlü fırınları içinde yer alan Du Pain et des Idées’te 2013’te klasik bir kruvasan 1.40 Euro’ya alınabiliyordu. 2022’de ise ünlü fırında bir kruvasan 1.90 Euro’ya satılıyor.
Fakat büyük değişim görünmemesine rağmen Fransız fırıncılar, enflasyona karşın düşük fiyatlar sunan LecLers üzere ülkenin büyük süpermarket zincirlerine reaksiyon göstererek bunun rekabeti baltalayacağını söylemiş oldu. Sanayi kuruluşları ortak bir açıklamada, Fransız konutlarının günlük temel besini olan bir baget ekmeğinin ortalama fiyatının dahi artan un, elektrik ve personellik maliyetleri niçiniyle 90 sente ulaştığını söylemiş oldu ve büyük firmalara reaksiyon gösterdi.
Paris’te metro ve metro biletlerinin geçmişi ise 1900’lere kadar uzanıyor. Bugünlerde ise dünyanın en geniş ulaşım sınırına sahip ülkelerden biri.
Paris’te 10 yıl evvel 1.60 Euro’ya denk gelen tek bilet, bugünlerde 1,90 Euro’ya mal oldu. Bu müddet zarfında, 10 biletlik seçeneklerin de fiyatı Paris’te %30 oranında arttı. Lakin uzun vakittir tek geçiş bileti 1.90’dan satışa sunulmaya devam ediliyor.
ALMANYA – SOSİSLİ
Almanya’nın atıştırmalık olarak görülen ve en tanınan lezzetlerinden birisi elbet sosisliler… Almanya’da kızarmış domuz sosisinin üzerine ketçap ve toz halinde köri serpilerek servis edilen, yanında da ekmek yahut patates kızartması ile tüketilen bir fast food olan Currywurst ise bilhassa Berlin’de en tanınan lezzetler içinde yer alıyor.
Lakin Marketwatch’un haberine bakılırsa lezzetiyle bütünleşen patates yakında Currywurst’ten ayrılabilir. Avrupa’daki yüksek güç fiyatları ve gaz tehditleriyle bir arada Almanya şu anda patates kızartması düşüncesiyle da karşı karşıya.
Birtakım Alman restoranlarında yemeklik yağ eksikliği niçiniyle hamburger ve gibisi besinlerin yanında patates kızartması servisinin azaltıldığına dair haberler yer alıyor ve bu da Ukrayna’da şiddetli savaşa temaslı görülüyor.
Bu hafta başlarında kamu radyo ve televizyon yayıncısı NDR’da yayımladığı raporda, ülkenin kimi bölgelerindeki restoran ve snack bar sahiplerinin, kâfi yemeklik yağ olmadığı için menüden patates kızartmasını çıkardıklarını belirtti. Welt’in Berlin’deki kıdemli finans muhabiri Holger Zschaepitz de ülkede patates kızartmasının bulunmadığını doğruladı ve birçok restoranın artık bu garnitürü sunmadığını söylemiş oldu.
2015 yılında Berlin’de 1.70 Euro’ya satılan patatesli bir Currywurst şu an 2.20 ile 3 Euro içinde satılıyor. Fakat yağ konusunda yaşanan tedarik problemi, bunun ileride sorun olabileceği manasına geliyor.
tıpkı vakitte Berlin’de 2015’te 2.70 Euro olan toplu taşıma fiyatları bugün 3 Euro’ya satılıyor.
Fakat bir daha Rusya’ya bağlı olarak güç fiyatlarının artması ile Alman hükümeti tedbir aldı ve Rus petrolüne olan bağımlılığını azaltmak hedefiyle, bölge sakinleri için toplu taşıma maliyetlerini düşürme sonucu aldı.
2022 yazında, Almanya’da yaşayanların aylık toplu taşıma biletini ayda yalnızca 9 Euro’ya alabilecekleri ve “90’a 9” olarak isimlendirilen kampanyadan üç ay boyunca faydalanabilecekleri açıklandı. daha sonrası için de halkın güç durumda olmayacağı planlamaların devam ettiği söz edildi.
BU ÜLKELERİN GSYIH’LARI NE DURUMDA?
Pekala bu bahsedilen ülkelerin durum kişi başı gayri safi yurt içi hasılaları nasıl? Dünya Bankası’nın bilgilerinde en son erişilebilen 2020’de ABD’nin kişi başı GSYH’si 63.543 dolar olurken, bu sayı Almanya’da 46.208 dolar, İngiltere’de 41.059 dolar, Fransa’da ise 39.030 dolar. Türkiye’de ise 2020 bilgilerine bakılırsa GSYIH 8 bin 536 dolar civarında.
Habertürk’ten İrem Kuşoğlu’nun haberine nazaran, klasik pizzada dilim fiyatları, emtia ve personellik maliyetleriyle bir arada New York genelinde 3 doların üzerine çıktı. Büyükşehir Ulaşım Otoritesi’nin ulaşım fiyatları ise şu an 2,75 dolar. Yani kent merkezine gitmenin fiyatı ile gece geç saatlerde açlık krizlerini dindirmek içindeki fark süratle büyüyor.
New Yorklular için dilim pizza dünyanın en büyük kentlerinden birinde yaşamanın ayrılmaz bir kesimi. Ve pizzacıya hayatın her kısmından New Yorklu gidebiliyor. Bloomberg’e konuşan Brooklyn’deki Macosa Trattoria’nın ortak sahibi Colin Hagendorf bunu, “Pizza New York’ta o kadar epey seviliyor ki herkes onu yiyor ve onu almak için her kısımdan insanın tıpkı yerlere gitmesi gerekiyor” diyerek açıklıyor.
Kime sorduğunuza bağlı olarak ‘sade’ yahut ‘normal’ olarak bilinen ortalama bir dilim peynirli pizza, bugün kentte hayli daha kıymetli. New York merkezli bir çevrimiçi sipariş hizmeti olan Slice’a bakılırsa pizzanın dilimi ortalama 3,14 dolar. Bu yıl, beş ilçede fiyatlar birinci kere 3 doların üzerinde yer alıyor. En yüksek ortalama ise 3,26 dolarla Manhattan’da…
En büyük niçini ise ülkedeki rekor enflasyon. Geçtiğimiz yıl içerisinde enflasyon New Yorkluların en değerli yemeği pizza ve dilimlerini ağır etkiledi. ABD Çalışma İstatistikleri Ofisi’ne nazaran, bu mühlet zarfında, ekseriyetle lokantaların devasa fırınlarını ısıtan kullanım gazının ortalama fiyatı da ülke çapında kentsel tüketiciler için %24 arttı. Bu da pizza fiyatlarının daha da artmasına niye oldu.
Mart ayına kadar son bir yılda tüketici meblağları yüzde 8,5 oranında yükseldi. En son Aralık 1981’de bu kadar yüksek kaydedilen enflasyon, bu biçimdelikle son 40 yılın en yüksek oranına tırmanmış oldu.
Pekala New York’un pizza ile kıyasladığı bu endeks öbür ülkelerde ne durumda? Bunun karşılığını almak için örnek olarak İngiltere/Londra, Almanya/Berlin, Fransa/Paris ve Türkiye/İstanbul kentlerini seçtik.
İNGİLTERE – LONDRA – FISH&CHIPS ENDEKSİ
ABD için pizza ne ise Birleşik Krallık için de fish&chips o. Her ne kadar son periyotlarda bilhassa turistlerin en hayli tercih ettiği yemek olsa da fish&chips’in Birleşik Krallık’taki geçmişi 1800’lere kadar gidiyor.
birinci vakit içinderda 1860’larda İngiltere’de ortaya çıkan bu yemek kısa müddette binlerce dükkanın sattığı bir eser haline geldi. Savaş periyodunda bile ‘istisna’ olarak tutulan bu yemeğin I. ve II. Dünya Savaşı sırasında tedariki teminat altına alındı ve savaş periyodunda Birleşik Krallık’ta karneye tabi olmayan birkaç yemekten biri oldu.
Turistlerle birlikte günümüzde de değerini koruyan fish & chips bir hayli yerin Cuma klasiği durumunda. İngiltere’de biroldukça kafeterya ve gibisi yemekhanenin haftanın başka günlerinde menülerini değişirken her Cuma fish and chips çıkarıyor. Lakin New York’un pizzası üzere Fish & Chips de enflasyondan etkilenen besinler içinde yer alıyor.
Seafish.org isimli sitenin datalarına göre, 90’larda Londra’da ortalama 1.68 sterlin olan fish&chips’in bugün ortalama fiyatı 7.49 sterlin civarında.
Toplu taşımada ise Londra’da tek taraf geçiş fiyatlarının 1990’larda sterlin cinsinden 0.90’a olduğu görülürken yıllar içerisinde bilhassa 2005 daha sonrasında yükselerek 2010’da 4 sterline ulaştı. 2022’de ise şu an için fiyatı 6 sterlin.
TÜRKİYE – İSTANBUL SİMİT ENDEKSİ
Türkiye’de yerlisi turisti her daim öne çıkan atıştırmalık ise simitten diğeri değil. İster zeytinle, ister domatesle, ister kahveyle, ister çayla yahut tek başına tüketilebilen bu çöreğimsi yemeğin geçmişi 1600’lü senelera kadar gidiyor.
Çeşitli kaynaklar 1525’ten beri tüketildiğini yazarken, Evliya Çelebi 1630’lu senelerda İstanbul’da simit satan 70 işletmenin olduğunu söylemiştir.
Eskişehir’den Kastamonu’ya, İzmir’den İstanbul’a şimdi her vilayette farklı çeşidi bulunan ve bugüne kadar gelen simit, yerliler kadar turistlerin de seyahatlerinin vazgeçilmezi durumunda.
Lakin fiyatlar konusunda ekonomik durumu en uygun özetleyen besinlerden da biri konumunda… İstanbul meselai ele aldığımız simitin öteki ülkelere kıyasla geçmişteki fiyat dataları daha az ulaşılabilir durumda. Yerli ajans datalarında 2005 yılında tek simit meblağlarının şimdiki TL cinsinden fiyatının 0.50 kuruş olduğunu görüyoruz. YTL’den TL’ye geçmemizle birlikte 1 liraya yükselen simit meblağları, 2015’te 1 lira 40 kuruşa, 2020’de 2.5 TL’ye ulaşıyor. Aktüel bilgilerde ise bir simit yaklaşık 3.5 TL’den satılıyor. Pastanelerdeki simitler ise 4 ile 6 TL içinde değişen fiyatlarla satılıyor.
Toplu taşıma ise simitten daha süratli yükselenlerden biri. Devrin Akbil’i şimdinin İstanbul Kart’ının 2005’teki tek geçiş fiyatı 1 lira 25 kuruşa denk geliyor. 2015’te 2 lira 30 kuruşu bakılırsan tek geçiş, 2020’de 3.50 2022’de ise 5.48 TL’yi gördü. Geçtiğimiz haftalarda yapılan artırım daha sonrası ise tek geçiş 7,67’ye yükseldi.
FRANSA – KRUVASAN
Fransız mutfağının değişmez bir öğesi olan kruvasan, Fransa’nın ulusal yiyeceği kabul ediliyor. 13. yüzyıldan beri var olduğu söylenen kruvasan, turizmde de pek kıymetli bir yer taşıyor. Tereyağlı klasik kruvasanla bir arada reçelli, çikolatalı ve meyveli seçenekleri de hayli satılanlar içinde yer alıyor.
Paris’in en ünlü fırınları içinde yer alan Du Pain et des Idées’te 2013’te klasik bir kruvasan 1.40 Euro’ya alınabiliyordu. 2022’de ise ünlü fırında bir kruvasan 1.90 Euro’ya satılıyor.
Fakat büyük değişim görünmemesine rağmen Fransız fırıncılar, enflasyona karşın düşük fiyatlar sunan LecLers üzere ülkenin büyük süpermarket zincirlerine reaksiyon göstererek bunun rekabeti baltalayacağını söylemiş oldu. Sanayi kuruluşları ortak bir açıklamada, Fransız konutlarının günlük temel besini olan bir baget ekmeğinin ortalama fiyatının dahi artan un, elektrik ve personellik maliyetleri niçiniyle 90 sente ulaştığını söylemiş oldu ve büyük firmalara reaksiyon gösterdi.
Paris’te metro ve metro biletlerinin geçmişi ise 1900’lere kadar uzanıyor. Bugünlerde ise dünyanın en geniş ulaşım sınırına sahip ülkelerden biri.
Paris’te 10 yıl evvel 1.60 Euro’ya denk gelen tek bilet, bugünlerde 1,90 Euro’ya mal oldu. Bu müddet zarfında, 10 biletlik seçeneklerin de fiyatı Paris’te %30 oranında arttı. Lakin uzun vakittir tek geçiş bileti 1.90’dan satışa sunulmaya devam ediliyor.
ALMANYA – SOSİSLİ
Almanya’nın atıştırmalık olarak görülen ve en tanınan lezzetlerinden birisi elbet sosisliler… Almanya’da kızarmış domuz sosisinin üzerine ketçap ve toz halinde köri serpilerek servis edilen, yanında da ekmek yahut patates kızartması ile tüketilen bir fast food olan Currywurst ise bilhassa Berlin’de en tanınan lezzetler içinde yer alıyor.
Lakin Marketwatch’un haberine bakılırsa lezzetiyle bütünleşen patates yakında Currywurst’ten ayrılabilir. Avrupa’daki yüksek güç fiyatları ve gaz tehditleriyle bir arada Almanya şu anda patates kızartması düşüncesiyle da karşı karşıya.
Birtakım Alman restoranlarında yemeklik yağ eksikliği niçiniyle hamburger ve gibisi besinlerin yanında patates kızartması servisinin azaltıldığına dair haberler yer alıyor ve bu da Ukrayna’da şiddetli savaşa temaslı görülüyor.
Bu hafta başlarında kamu radyo ve televizyon yayıncısı NDR’da yayımladığı raporda, ülkenin kimi bölgelerindeki restoran ve snack bar sahiplerinin, kâfi yemeklik yağ olmadığı için menüden patates kızartmasını çıkardıklarını belirtti. Welt’in Berlin’deki kıdemli finans muhabiri Holger Zschaepitz de ülkede patates kızartmasının bulunmadığını doğruladı ve birçok restoranın artık bu garnitürü sunmadığını söylemiş oldu.
2015 yılında Berlin’de 1.70 Euro’ya satılan patatesli bir Currywurst şu an 2.20 ile 3 Euro içinde satılıyor. Fakat yağ konusunda yaşanan tedarik problemi, bunun ileride sorun olabileceği manasına geliyor.
tıpkı vakitte Berlin’de 2015’te 2.70 Euro olan toplu taşıma fiyatları bugün 3 Euro’ya satılıyor.
Fakat bir daha Rusya’ya bağlı olarak güç fiyatlarının artması ile Alman hükümeti tedbir aldı ve Rus petrolüne olan bağımlılığını azaltmak hedefiyle, bölge sakinleri için toplu taşıma maliyetlerini düşürme sonucu aldı.
2022 yazında, Almanya’da yaşayanların aylık toplu taşıma biletini ayda yalnızca 9 Euro’ya alabilecekleri ve “90’a 9” olarak isimlendirilen kampanyadan üç ay boyunca faydalanabilecekleri açıklandı. daha sonrası için de halkın güç durumda olmayacağı planlamaların devam ettiği söz edildi.
BU ÜLKELERİN GSYIH’LARI NE DURUMDA?
Pekala bu bahsedilen ülkelerin durum kişi başı gayri safi yurt içi hasılaları nasıl? Dünya Bankası’nın bilgilerinde en son erişilebilen 2020’de ABD’nin kişi başı GSYH’si 63.543 dolar olurken, bu sayı Almanya’da 46.208 dolar, İngiltere’de 41.059 dolar, Fransa’da ise 39.030 dolar. Türkiye’de ise 2020 bilgilerine bakılırsa GSYIH 8 bin 536 dolar civarında.