Zehirsiz kentler hareketi Türkiye’de Ömür alanlarımızda kullanılan pestisitler/biyosidal ürünler uygulandığı alanda, toprakta ve suda uzun mühlet kalarak zehir etkisini sürdürüyor. Dünyada bir epey kent, ekolojik ve tabiat dostu alternatifler kullanarak zehirsiz kentlerin mümkün olduğunu gösterdi. Türkiye’de ise mahallî idarelerin bu hususta kat etmesi gereken epey yol var.
Buğday Ekolojik hayatı Destekleme Derneği’nin, Avrupa Pestisit Aksiyon Ağı paydaşlığı ve Zehirsiz Sofralar Platformu işbirliği ile yürüttüğü “Zehirsiz Kentlere Doğru” projesi, kentlerde mahallî idareler tarafınca kullanılan pestisitlerin ve biyosidal mamüllerin ziyanları konusunda farkındalık yaratmayı ve alternatif uygulamaların kullanmasını teşvik etmeyi amaçlıyor. Avrupa Birliği, Sivil Toplum Diyalogu VI programı kapsamında desteklenen proje kapsamında Zehirsiz Sofralar Platformu tarafınca başlatılan “Zehirsiz Kentler için Harekete Geç” başlıklı imza kampanyası, belediyelerin, zehirsiz kent olma yolunda kararlı bir adım atacaklarına dair kelam vermelerini talep ediyor.
İnsan ve etraf sıhhati açısından son derece ziyanlı olan bu kimyasalları karar verici konumdakilerin, yani ilgili bakanlıkların yasaklaması birinci akla gelen deva üzere
görünse de büsbütün yasaklanması ne yazık ki şu anda karar vericilerin gündeminde görünmüyor. Fakat bir yol daha var: Dünyada ve Avrupa’da birfazlaca belediye, bölge yahut ülke, uzun yıllardır kendi vatandaşları için bu hususta değerli adımlar atıyor. Ortalarında büsbütün zehirsiz bir kent olmayı başaranlar da var.
Ülkemizde de tabiat dostu alternatif biçimlerin kullanılması konusunda pilot proje ve uygulamalar, stratejik planlar yapmaya başlayan yahut bu mevzuyu yeni yeni gündemine alan, araştırma çalışmaları başlatan lokal idareler olmakla birlikte, Zehirsiz Kentlere Gerçek projesi kapsamında hazırlanan “Türkiye’deki Belediyelerde Ziyanlı Uğraşı Durum Tahlili Raporu”na bakılırsa, ülke olarak bu mevzuda kat etmemiz gereken epey yol var.
Avrupa’da pestisit yasaklamalarının dünü ve bugünü
Dünyada bir hayli kent, şimdiden ekolojik ve tabiat dostu alternatifler kullanarak zehirsiz kentlerin mümkün olduğunu gösterdi. Kasabalarını pestisitten arındırma konusunda planlar yapan epeyce sayıda vizyoner siyasetçi, lokal idare ve STK var. Örneğin, Belçika’daki Wallonia bölgesi sadece pestisit kullanmasını yasaklamakla kalmayıp, beraberinde organik tarımın teşvik edilmesi ve organik çiftçilerin hissesinin artırılması üzere farklı uygulamalar başlattı.
Danimarka kasabaları, suyu korumak maksadıyla makul alanlarda ve bazı İtalyan komünleri, halkın yaşadığı bölgelerde (Vallersa ve Malles) pestisit kullanmasını yasaklamak için harekete geçti. Fransa’da bir fazlaca kentin pestisitsiz olma yolunda attığı adımlar, 2017’de lokal idareler, kamu kuruluşları ve hükümetin park ve bahçeler üzere yeşil alanlarda pestisit kullanmasına yasak getiren “Labbe” maddesine dönüştü. Yasa, 2019’dan itibaren özel bahçeleri de kapsar hale gelirken 2022’de genişletilerek mezarlıklar, spor alanları, kamp ve öbür özel alanları da kapsayacak. Hollanda’da ise birtakım büyük belediyeler, 1970’lerden bu yana pestisit kullanmasını kamusal alanlarda istekli olarak azalttı. 2017’nin sonu prestijiyle, kentlerdeki kaldırım ve sokak üzere geçirimsiz yüzeylerde de pestisit kullanması yasaklandı.
Güney Kalifornia’da ticari olmayan bir halk sıhhati kuruluşu olan San Gabriel Vadisi Sivrisinek ve Vektör Denetim Birliği, 1989 yılında San Gabriel bölgesinde epey yaygın olarak görülen sivrisineklerden bulaşan Saint Louis encephalitis (SLE) hastalığı ile gayret için kuruldu. Temel hedefi, bölgede yaşayan insanların sivrisineklerden bulaşabilecek hastalıklardan korunmasını sağlamaktı. Bu hedefle sivrisineklerin üreyebileceği alanlar ve dingin su kaynakları ortadan kaldırıldı. Doğal predatörler ve biyolojik larvasitlerle gayret gerçekleştirildi. ULV (kimyasal püskürtme) uygulamaları ise yalnızca salgın hastalık olması durumunda uygulandı.
Pestisitleri terk eden belediyelerin tecrübelerine nazaran, birinci başta bu iş için ayrılan bütçenin üzerine çıkan zarurî bir yatırımın akabinde maliyetler vakit içinde azaldı. Yapılan uygulamaların maliyeti, pestisit kullanmasına dair maliyetlere denk, hatta kimi vakit daha düşük düzeylerde gerçekleşti.
Birleşik Krallık’ta, Haziran 2015’te bölge sakinlerinin başlatmış olduğu kampanya kararında tüm kamusal alanlarda ot zehiri glifosatın kullanmasını yasaklayan ve kimyasal olmayan ot denetimi formlarına geçiş yapan birinci kasaba Glastonbury, sıcak köpük teknolojisine (foamstream) yatırım yaptı. Yatırım maliyetinin hesaba katılmadığı durumda, bu değişen teknolojinin glifosat kullanmasından hayli daha ucuza geldiği görüldü.
Pestisitler, kısa vadede en ekonomik tahlil olarak görülse de sıhhate ve etrafa yönelik uzun vadeli tesirleri göz gerisi ediliyor. Birleşik Krallık ve Almanya’da yürütülen çalışmalarda, pestisit kullanmasının yıllık dış maliyeti sırasıyla; 257 milyon dolar ve 166 milyon dolar olarak belirlendi. Bu bedelleri pestisitlerden kaynaklanan sıhhat sorunu yaşayanlar, tabiat ve vatandaşlar ödüyor.
Türkiye’de zehirsiz kent olma yolunda adımlar atılıyor
Tarım ve Orman Bakanlığı, AB ahenk sürecinde 200’ün üzerinde pestisit etken hususunu genotoksik, nörotoksik, kanserojenik, üreme için toksik, hormonal sistemi bozucu olması; yer altı sularını kirletmesi, arılara, balıklara ve memelilere verdiği ziyanlar niçiniyle yasakladı. Yasaklı listesine 2020 yılında 25 ve 2021 yılında 2 pestisit etken hususu daha eklendi. Ancak Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) tarafınca “muhtemel kanserojen” olarak sınıflandırılan glifosat ülkemizde ruhsatlı etken hususlar içinde yer alıyor ve kimi belediyeler tarafınca hâlâ kullanılıyor. Bu kimyasallar kullanıldıktan daha sonra kapalı alanlarda, toprakta ve suda uzun mühlet kalarak tesirlerini sürdürüyor.
Ülkemizde sivrisineklerle gayrette efektif olmayan bir uğraş usulü bulunmasına ve maksat canlılar haricindeki canlıları ve alanları da olumsuz etkilemesine rağmen yaygın olarak pestisit kullanılıyor. Bilhassa de yaz aylarında ULV uygulaması yapan araçlarla sıkılan zehirler, sivrisineklerden epeyce çocukların sıhhatini etkiliyor. Bunun yerine, sivrisineklerin üreme kaynaklarının azaltılması ve/veya sinek larvaları ile biyolojik gayret yapılması mümkün.
Ülkemizde birtakım belediyeler sağlıklı bir gelecek için zehirsiz adımlar atmaya başladı. İstanbul’da Kadıköy Belediyesi tarafınca on yıldan fazla müddettir tüm kamusal alanlarda zararlılarla uğraş için alternatif formüller kullanılıyor. Örneğin; sivrisinek çabasında üreme kaynaklarının azaltılması, doğal olmayan büyük sulak alanlara balık bırakılması, biyosidal eser olarak yüzey tansiyon casusları ve cins spesifik bakteri toksinleri kullanılması ve halkın bilinçlendirilmesi için broşür, toplumsal medya yahut yüz yüze eğitim verilmesi üzere uygulamalar hayata geçiriliyor.
Çanakkale Belediyesi de 2010 yılından beri alternatif uygulamalar kullanıyor: Yabancı otlar için toprakları sürme, biçme, çapalama, bitki parçalayıcı kullanarak elde edilen organik gübre ile malçlama ve yer örtücü bitki kullanması, mantar hastalıklarına karşı bordo bulamacı (göztaşı), ziyan veren böceklere karşı gülleci bulamacı, tesbih ağacı ve ısırgan otundan yapılmış ilaçlar.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde ise, üniversitelerin işbirliği ile geliştirilen proje doğrultusunda, Aedes albopictus gibi istilacı sivrisinekler için taşınabilir ve web uygulamaları kullanarak vatandaşlardan gelen bildirimler ile işçinin alanda tespit etmiş olduğu Aedes bulunan alanlarda ovitrapler kullanılıyor. Bu alanlarda fizikî ve kültürel uğraş çalışmaları yapılıyor. Ovitraplerdeki yumurtalar sayılarak denetim çalışmasının performansı bedellendiriliyor. Kültürel ve fizikî uğraşın performansının düşük olduğu durumlarda yüzde yüz biyolojik ve sadece sivrisinek larvasını etkileyen BTI (Bacillus thuringiensis israelensis isimli bakteri türü) içerikli eserler kullanılıyor.
Belediyeler öncülüğünde zehirsiz kentler mümkün
Zehirsiz Sofralar Platformu tarafınca başlatılan Zehirsiz Kentler Kampanyası ile, belediyelerden en geç 2025 yılına kadar herbisit (ot zehiri) kullanmasının büsbütün sonlandırılmasına, 2030 yılına kadar öbür tüm pestisit ve biyosidal eser kullanmasının %50 azaltılmasına ve 2040 yılına kadar da tüm bu mamüllerin kullanmasının büsbütün sonlandırılmasına dair taahhütte bulunmaları ve bu kapsamda iştirakçi bir stratejik aksiyon planı oluşturmaları talep ediliyor.
Kampanya’nın üye ve destekçileri ayrıca, Ankara, İstanbul ve İzmir üzere büyükşehir belediyeleri başta olmak üzere, taleplerini bütün mahallî idareler ağında yaygınlaştırmak üzere kampanyacılık, savunuculuk ve lobicilik faaliyetlerine hazırlanıyor.
Platform, belediyeler ile birlikte yurttaşları da zehirsiz kentler için harekete geçmeye ve iştirakçi olmaya çağırıyor. Yurttaşlar, kampanyaya imza vererek dayanak olmanın yanı sıra, “Zehirsiz Kentlere Doğru” kararlı bir adım atmaları için belediyelerin kelam vermesini talep ediyor ve yolladıkları dilekçeler ile sağlıklı bir etrafta yaşama hakkını savunuyor.
Tabiat dostu adımları büyütmek ve zehirsiz kentleri inşa etmek için belediyelerin, evvela ilgili tüm tarafları dahil ettiği, iştirakçi, hassas kümeleri ve alanları dikkate alan, basamaklı bir geçiş süreci içeren stratejik aksiyon planlarına muhtaçlıkları var. Belediyelerin öncülüğünde sivil toplumu, halkı, özel dalı, çiftçi ve muhtarları da dahil ederek, sıhhatin ve sağlıklı bir etrafta hayat hakkının siyaset üstü kalması gerektiğini savunuyor ve tüm meclis üyelerinin dayanağını alarak, belediye birliklerinin kolaylaştırıcılığı ile zehirsiz kentler mümkün, diyoruz.
Hibya Haber Ajansı
Buğday Ekolojik hayatı Destekleme Derneği’nin, Avrupa Pestisit Aksiyon Ağı paydaşlığı ve Zehirsiz Sofralar Platformu işbirliği ile yürüttüğü “Zehirsiz Kentlere Doğru” projesi, kentlerde mahallî idareler tarafınca kullanılan pestisitlerin ve biyosidal mamüllerin ziyanları konusunda farkındalık yaratmayı ve alternatif uygulamaların kullanmasını teşvik etmeyi amaçlıyor. Avrupa Birliği, Sivil Toplum Diyalogu VI programı kapsamında desteklenen proje kapsamında Zehirsiz Sofralar Platformu tarafınca başlatılan “Zehirsiz Kentler için Harekete Geç” başlıklı imza kampanyası, belediyelerin, zehirsiz kent olma yolunda kararlı bir adım atacaklarına dair kelam vermelerini talep ediyor.
İnsan ve etraf sıhhati açısından son derece ziyanlı olan bu kimyasalları karar verici konumdakilerin, yani ilgili bakanlıkların yasaklaması birinci akla gelen deva üzere
görünse de büsbütün yasaklanması ne yazık ki şu anda karar vericilerin gündeminde görünmüyor. Fakat bir yol daha var: Dünyada ve Avrupa’da birfazlaca belediye, bölge yahut ülke, uzun yıllardır kendi vatandaşları için bu hususta değerli adımlar atıyor. Ortalarında büsbütün zehirsiz bir kent olmayı başaranlar da var.
Ülkemizde de tabiat dostu alternatif biçimlerin kullanılması konusunda pilot proje ve uygulamalar, stratejik planlar yapmaya başlayan yahut bu mevzuyu yeni yeni gündemine alan, araştırma çalışmaları başlatan lokal idareler olmakla birlikte, Zehirsiz Kentlere Gerçek projesi kapsamında hazırlanan “Türkiye’deki Belediyelerde Ziyanlı Uğraşı Durum Tahlili Raporu”na bakılırsa, ülke olarak bu mevzuda kat etmemiz gereken epey yol var.
Avrupa’da pestisit yasaklamalarının dünü ve bugünü
Dünyada bir hayli kent, şimdiden ekolojik ve tabiat dostu alternatifler kullanarak zehirsiz kentlerin mümkün olduğunu gösterdi. Kasabalarını pestisitten arındırma konusunda planlar yapan epeyce sayıda vizyoner siyasetçi, lokal idare ve STK var. Örneğin, Belçika’daki Wallonia bölgesi sadece pestisit kullanmasını yasaklamakla kalmayıp, beraberinde organik tarımın teşvik edilmesi ve organik çiftçilerin hissesinin artırılması üzere farklı uygulamalar başlattı.
Danimarka kasabaları, suyu korumak maksadıyla makul alanlarda ve bazı İtalyan komünleri, halkın yaşadığı bölgelerde (Vallersa ve Malles) pestisit kullanmasını yasaklamak için harekete geçti. Fransa’da bir fazlaca kentin pestisitsiz olma yolunda attığı adımlar, 2017’de lokal idareler, kamu kuruluşları ve hükümetin park ve bahçeler üzere yeşil alanlarda pestisit kullanmasına yasak getiren “Labbe” maddesine dönüştü. Yasa, 2019’dan itibaren özel bahçeleri de kapsar hale gelirken 2022’de genişletilerek mezarlıklar, spor alanları, kamp ve öbür özel alanları da kapsayacak. Hollanda’da ise birtakım büyük belediyeler, 1970’lerden bu yana pestisit kullanmasını kamusal alanlarda istekli olarak azalttı. 2017’nin sonu prestijiyle, kentlerdeki kaldırım ve sokak üzere geçirimsiz yüzeylerde de pestisit kullanması yasaklandı.
Güney Kalifornia’da ticari olmayan bir halk sıhhati kuruluşu olan San Gabriel Vadisi Sivrisinek ve Vektör Denetim Birliği, 1989 yılında San Gabriel bölgesinde epey yaygın olarak görülen sivrisineklerden bulaşan Saint Louis encephalitis (SLE) hastalığı ile gayret için kuruldu. Temel hedefi, bölgede yaşayan insanların sivrisineklerden bulaşabilecek hastalıklardan korunmasını sağlamaktı. Bu hedefle sivrisineklerin üreyebileceği alanlar ve dingin su kaynakları ortadan kaldırıldı. Doğal predatörler ve biyolojik larvasitlerle gayret gerçekleştirildi. ULV (kimyasal püskürtme) uygulamaları ise yalnızca salgın hastalık olması durumunda uygulandı.
Pestisitleri terk eden belediyelerin tecrübelerine nazaran, birinci başta bu iş için ayrılan bütçenin üzerine çıkan zarurî bir yatırımın akabinde maliyetler vakit içinde azaldı. Yapılan uygulamaların maliyeti, pestisit kullanmasına dair maliyetlere denk, hatta kimi vakit daha düşük düzeylerde gerçekleşti.
Birleşik Krallık’ta, Haziran 2015’te bölge sakinlerinin başlatmış olduğu kampanya kararında tüm kamusal alanlarda ot zehiri glifosatın kullanmasını yasaklayan ve kimyasal olmayan ot denetimi formlarına geçiş yapan birinci kasaba Glastonbury, sıcak köpük teknolojisine (foamstream) yatırım yaptı. Yatırım maliyetinin hesaba katılmadığı durumda, bu değişen teknolojinin glifosat kullanmasından hayli daha ucuza geldiği görüldü.
Pestisitler, kısa vadede en ekonomik tahlil olarak görülse de sıhhate ve etrafa yönelik uzun vadeli tesirleri göz gerisi ediliyor. Birleşik Krallık ve Almanya’da yürütülen çalışmalarda, pestisit kullanmasının yıllık dış maliyeti sırasıyla; 257 milyon dolar ve 166 milyon dolar olarak belirlendi. Bu bedelleri pestisitlerden kaynaklanan sıhhat sorunu yaşayanlar, tabiat ve vatandaşlar ödüyor.
Türkiye’de zehirsiz kent olma yolunda adımlar atılıyor
Tarım ve Orman Bakanlığı, AB ahenk sürecinde 200’ün üzerinde pestisit etken hususunu genotoksik, nörotoksik, kanserojenik, üreme için toksik, hormonal sistemi bozucu olması; yer altı sularını kirletmesi, arılara, balıklara ve memelilere verdiği ziyanlar niçiniyle yasakladı. Yasaklı listesine 2020 yılında 25 ve 2021 yılında 2 pestisit etken hususu daha eklendi. Ancak Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) tarafınca “muhtemel kanserojen” olarak sınıflandırılan glifosat ülkemizde ruhsatlı etken hususlar içinde yer alıyor ve kimi belediyeler tarafınca hâlâ kullanılıyor. Bu kimyasallar kullanıldıktan daha sonra kapalı alanlarda, toprakta ve suda uzun mühlet kalarak tesirlerini sürdürüyor.
Ülkemizde sivrisineklerle gayrette efektif olmayan bir uğraş usulü bulunmasına ve maksat canlılar haricindeki canlıları ve alanları da olumsuz etkilemesine rağmen yaygın olarak pestisit kullanılıyor. Bilhassa de yaz aylarında ULV uygulaması yapan araçlarla sıkılan zehirler, sivrisineklerden epeyce çocukların sıhhatini etkiliyor. Bunun yerine, sivrisineklerin üreme kaynaklarının azaltılması ve/veya sinek larvaları ile biyolojik gayret yapılması mümkün.
Ülkemizde birtakım belediyeler sağlıklı bir gelecek için zehirsiz adımlar atmaya başladı. İstanbul’da Kadıköy Belediyesi tarafınca on yıldan fazla müddettir tüm kamusal alanlarda zararlılarla uğraş için alternatif formüller kullanılıyor. Örneğin; sivrisinek çabasında üreme kaynaklarının azaltılması, doğal olmayan büyük sulak alanlara balık bırakılması, biyosidal eser olarak yüzey tansiyon casusları ve cins spesifik bakteri toksinleri kullanılması ve halkın bilinçlendirilmesi için broşür, toplumsal medya yahut yüz yüze eğitim verilmesi üzere uygulamalar hayata geçiriliyor.
Çanakkale Belediyesi de 2010 yılından beri alternatif uygulamalar kullanıyor: Yabancı otlar için toprakları sürme, biçme, çapalama, bitki parçalayıcı kullanarak elde edilen organik gübre ile malçlama ve yer örtücü bitki kullanması, mantar hastalıklarına karşı bordo bulamacı (göztaşı), ziyan veren böceklere karşı gülleci bulamacı, tesbih ağacı ve ısırgan otundan yapılmış ilaçlar.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde ise, üniversitelerin işbirliği ile geliştirilen proje doğrultusunda, Aedes albopictus gibi istilacı sivrisinekler için taşınabilir ve web uygulamaları kullanarak vatandaşlardan gelen bildirimler ile işçinin alanda tespit etmiş olduğu Aedes bulunan alanlarda ovitrapler kullanılıyor. Bu alanlarda fizikî ve kültürel uğraş çalışmaları yapılıyor. Ovitraplerdeki yumurtalar sayılarak denetim çalışmasının performansı bedellendiriliyor. Kültürel ve fizikî uğraşın performansının düşük olduğu durumlarda yüzde yüz biyolojik ve sadece sivrisinek larvasını etkileyen BTI (Bacillus thuringiensis israelensis isimli bakteri türü) içerikli eserler kullanılıyor.
Belediyeler öncülüğünde zehirsiz kentler mümkün
Zehirsiz Sofralar Platformu tarafınca başlatılan Zehirsiz Kentler Kampanyası ile, belediyelerden en geç 2025 yılına kadar herbisit (ot zehiri) kullanmasının büsbütün sonlandırılmasına, 2030 yılına kadar öbür tüm pestisit ve biyosidal eser kullanmasının %50 azaltılmasına ve 2040 yılına kadar da tüm bu mamüllerin kullanmasının büsbütün sonlandırılmasına dair taahhütte bulunmaları ve bu kapsamda iştirakçi bir stratejik aksiyon planı oluşturmaları talep ediliyor.
Kampanya’nın üye ve destekçileri ayrıca, Ankara, İstanbul ve İzmir üzere büyükşehir belediyeleri başta olmak üzere, taleplerini bütün mahallî idareler ağında yaygınlaştırmak üzere kampanyacılık, savunuculuk ve lobicilik faaliyetlerine hazırlanıyor.
Platform, belediyeler ile birlikte yurttaşları da zehirsiz kentler için harekete geçmeye ve iştirakçi olmaya çağırıyor. Yurttaşlar, kampanyaya imza vererek dayanak olmanın yanı sıra, “Zehirsiz Kentlere Doğru” kararlı bir adım atmaları için belediyelerin kelam vermesini talep ediyor ve yolladıkları dilekçeler ile sağlıklı bir etrafta yaşama hakkını savunuyor.
Tabiat dostu adımları büyütmek ve zehirsiz kentleri inşa etmek için belediyelerin, evvela ilgili tüm tarafları dahil ettiği, iştirakçi, hassas kümeleri ve alanları dikkate alan, basamaklı bir geçiş süreci içeren stratejik aksiyon planlarına muhtaçlıkları var. Belediyelerin öncülüğünde sivil toplumu, halkı, özel dalı, çiftçi ve muhtarları da dahil ederek, sıhhatin ve sağlıklı bir etrafta hayat hakkının siyaset üstü kalması gerektiğini savunuyor ve tüm meclis üyelerinin dayanağını alarak, belediye birliklerinin kolaylaştırıcılığı ile zehirsiz kentler mümkün, diyoruz.
Hibya Haber Ajansı