“Onu Bir Su Birikintisine Atsan İki Günde Parmaklarının Ortası Yüzgeç Üzere Deri Bağlar” oyununun isminin ezberlemek de, unutmak da sıkıntı. Bir de buna Anıl İnce, Erden Tunatekin, Müzeyyen Dingin ve Yasemin Ertorun’un başarılı performanslarını ekleyince ortaya seyri kolay, eleştirisi ağır bir oyun çıkıyor.
Direklerarası Tiyatro Mükafatları 2022 “Yönetmen”, Direklerarası Tiyatro Mükafatları 2022 “Kostüm Tasarımı” mükafatlarına layık görülen “Onu Bir Su Birikintisine Atsan İki Günde Parmaklarının Ortası Yüzgeç Üzere Deri Bağlar” izleyicilerle buluşmaya devam ederken biz de direktör Cenk Dost Verdi ile konuştuk. Kendisine uyarlamanın inceliklerini, Grup Kafile’nin çalışmalarını ve Galy Gay’leri Jeraiah Jip’lere çeviren baskıyı sorduk.
Cenk Dost Verdi
‘BRECHT’İN ‘ADAM ADAMDIR’ VE ‘KURALDIŞI VE KURAL’ İSİMLİ OYUNLARININ BİR BİRLEŞİMİ’
“Onu Bir Su Birikintisine Atsan İki Günde Parmaklarının Ortası Yüzgeç Üzere Deri Bağlar” nasıl ortaya çıktı? bu biçimde bir oyunu sahnelemeye nasıl karar verdiniz?
Oyun, Brecht’in ‘Adam Adamdır’ ve ‘Kuraldışı ve Kural’ isimli oyunlarının birleştirilmesiyle oluşan bir uyarlama eser. İki metin de kendi başına Brecht’in epik tiyatro kuramı için pek pahalı. Tiyatrodan zarurî bir süre başka kaldığım devirde Brecht okumaları yaparken ikisini de art geriye okuyunca bunun bir bütün olarak nasıl oynanacağını hayal etmeye başladım ve o periyot metinler üzerine çalışma fırsatım oldu. bir daha birebir devirde Takım Kafile ile sık sık haberleşiyor ve bu mecburî orta bittiğinde kesinlikle bir arada bir seyahate çıkmayı hayal ediyorduk. Bilhassa oyuncular açısından çok maharetli hale gelen bu birleştirme, Takım Kafile ile tanışıklığımın birinci eseri oldu. Hayat Gülseven ve Tülin Ulutürk’ün dramaturgluğuyla da şimdiki son halini aldı. Oyuncu arkadaşlarımın ve yaratıcı takımın inancı ve özverisiyle de sahneye taşınmış oldu.
Peki bu uyarlama esnasında nelere dikkat ettiniz, evvelariniz neydi?
Etik ve estetik açıdan iki farklı kriterimiz/kaygımız vardı. Etik açıdan: Türkiye’de uyarlama iş yapmak pek handikaplı, kuralları ve hudutları bilinmeyen bir alan. Bu yüzden suistimale açık bir biçim. Zira bilhassa muharrir açısından emek hırsızlığına düşmeden yapmak birtakım etik hassasiyetler gerektirmekte. Biz bu birleştirmeden doğan bir daha yazımlar niçiniyle işin bir uyarlama olduğu kanısına varabilsek de geri kalan kısımlar için neredeyse gerçek metinlerin (kabaca) yüzde 70’ini kullandık. Bu yüzden aslında elimizde bir daha de telif ödemesi her yıl tertipli yapılan bir oyun var. Estetik açıdan dikkat edilen tarafı ise, dramatik olarak çift kıssa katmanlı bu birleştirmenin bir bütün olarak anlaşılabilmesi üzerine yapılan dramaturji çalışmalarıydı. Bilhassa sadık kalınan metinler gereği çift kıssa katmanının korunması yapılan çalışmalar sonunda vardığımız yeni metin, benim tiyatroda “yeni” olarak kabul ettiğim ve denediğim bir biçim oldu.
Oyuncuların performansı ve birebir anda birkaç karakteri oynadıkları için geçirdikleri ani karakter değişimleri de güzel alkış aldı. Oyuncu seçimi ve idaresi konusunda neler söylemek istersiniz?
Önerdiğimiz oynayış biçimi aslında bir yenilik değilse de hem fizikî tıpkı vakitte mental manada pek ağır bir kondisyon gerektiriyordu. Bu bağlamda oyuncu arkadaşlarıma emekleri ve sabırları için yine teşekkür etmek isterim. Grup Kafile daha evvel de diğer takım ve projelerde birlikte çalıştığım, yeteneğine ve mesleksel ahlakına güvendiğim insanlardan oluşan bir takımdı ve aslında ben onları değil onlar beni seçmiş oldu. ötürüsıyla bir Brecht işi yaparken gereken ortak ideolojik temel resen oluştu ve bu, işin estetiğine de yansıdı diye düşünüyorum.
Yönetmek konusunda da bir daha “bir Brecht işi yaparken” diye kelama girmem gerekiyor sanırım. Bu kadar politik bir metni lakin kolektif uğraşla ayağa kaldırabilirsiniz. Direktör tiyatrosu diye isimlendirdiğimiz çalışma çeşidi ile bilhassa oyuncular açısından bu kadar verimli bir oyun bu metinlerden elde edilemeyebilirdi. aslına bakarsan bu kolektif çalışma Grup Kafile’nin de kendi tiyatral yaklaşımının temeliydi.
.
‘OYUN, GÖSTERMECİ BİÇİMİ DAYANAKLAR NİTELİKTE’
Oyundaki gölge kullanması ve kostümler de ayrıyeten konuşmaya bedel. Biraz da bundan bahsedelim mi?
Bertolt Brecht epik tiyatro kavramını tanımlanabilir çerçeveye oturtmuş, geliştirmiş bir tiyatro insanıdır. Bizim tercih ettiğimiz yapıtları de bu manada yeterli örneklerindendir. ötürüsıyla kaçınılmaz olarak epik, yani göstermeci biçim önerisi ile sahnelemeye çalıştığımız oyunun öbür ögeleri da bu göstermeci biçimi dayanaklar nitelikte olmalıydı. Yani üslubun desteklenmesi ve oyunun gerçekçilik tabanına oturmaması açısından dekor, siluet ve gölgelerle neredeyse komik-egzajere bir dizaynla var edildi ve birtakım kostümler beyaz üzerine siyah, çalakalem boyama tekniği ile boyanarak yalnızca temsil etmeleri gereken şeyin birer göstergesi biçiminde oluşturuldu. Farklı olansa sanırım birden çok tipi oynayan oyuncuların tam da o esnada, sahne üzerinde çift istikametli olarak tasarlanmış kostümleriyle güya bir defter sayfası değiştirir üzere, izleyiciden saklamadan kostüm değiştirerek tipler içinde geçiş yapıyor olması. Aldığımız seyirci yorumlarında bu dizaynın oyunun göstermeci biçimini destekleyen, oynamayı ve izlemeyi eğlenceli kılan en baskın ögesi olduğu istikametinde.
‘MİLİTARİZMİN EN KOLAY DENKLEMİ: AÇ BIRAK, KÖLELEŞTİR, ŞÜKRETTİR VE SAVAŞTIR’
sıradan bir hamal olan Galy Gay, fakir ve çaresiz halkın bir temsili olarak duruyor. Galy Gay’i acımasız bir asker olan Jeraiah Jip’e çeviren baskıyı, iktidarın manipülasyonu ve çıkarı üzerinden okuyabilir miyiz?
Evet, tam da o denli. tıpkı vakitte -ne yazık ki- yüzsenelerdır pompalanan militarizmin en sıradan denklemi diyebiliriz buna. Aç bırak, köleleştir, şükrettir ve savaştır. Devlet düzeneğini eline geçirmiş her faşist, kapitalist ya da din tandanslı hükümet kendi sömürüsünü baki kılabilmek için biz Galy Gay’lerden birer savaş makinesi çıkartmanın peşindedir. Ve bunu yalnızca karın tokluğuna razı ederek yapabiliyor olmaları inanılmaz. Bu karşılık, galiba birinci sorunuzdaki “bu biçimde bir oyunu sahnelemeye nasıl karar verdiniz?” sorusuna da bir yanıt. Zira bir daha savaş aksisi bir şeyler söylemenin tam sırası.
.
“Gürültü çıkarmaya devam edeceğiz…” diyen Grup Kafile’nin ikinci oyunu bu yanılmıyorsam. Bize Takım Kafile’yi ve yeni çalışmalarınızı anlatır mısınız?
Evet, birinci vakit içinderda 2018 yılında Erden Tunatekin’in yönettiği Boris Vian’ın “Generallerin Beş Çayı” oyunundan daha sonra bu ikinci gürültümüz, yani oyunumuz. Takım Kafile tiyatral serüvenini kalabalık bir kafile halinde, çeşitli biçim araştırmaları yapmak üzere planlayan bir yapı diyebiliriz. Yalnızca oyun provalarında değil takım içi çeşitli okumalar ve fizikî çalışmalarla da bu araştırmasını devam ettiriyor. Bu çalışmalar kararında ortaklaşa edinilen tecrübeler, maharetler ve verilen kararlar doğrultusunda yeni projeler elbette gündemde. Lakin ne yazık ki ülkece içine sürüklendiğimiz ekonomik krizin ve bu krizden bağımsız olmamakla birlikte özel tiyatroların kronik problemlerinin, bu problemlerin görmezden gelinişinin getirdiği ayrıca sorunların ağır yükü altındayız. Umutsuz muyuz? Hayır, asla. Tüm bunlar yalnızca çıkartacağımız bir daha sonraki gürültünün tesirini ve şiddetini artıracak, biliyoruz.
Tiyatroya ilgi duyan gençlere neler tavsiye edersiniz?
Bolca okuyup, çokça oyun izlediklerini aslına bakarsan var sayarsam birinci ve en değerli tavsiyem kendi vücutlarına sahip çıkmalarıdır. Bu hem fizikî açıdan birebir vakitte ruhsal açıdan bir önemseyiş olmalıdır. Bir de sanırım ne anlatmak, nasıl anlatmak ve niye anlatmak istediklerine bu mesleği yaparken her gün yeniden karar vermeliler. Ve doğal bu işin izleyicisiz olmayacağını da daima hatırlamaları gerektiğini söyleyebilirim. Onlarla tanışmak ve çalışmak için daima hazırız biz.
.
Oyunun gösterim takvimini bizimle paylaşır mısınız?
11 Aralık Pazar Kadıköy Boa Sahne, 20 Aralık Salı Cevahir Sahnesi.
Direklerarası Tiyatro Mükafatları 2022 “Yönetmen”, Direklerarası Tiyatro Mükafatları 2022 “Kostüm Tasarımı” mükafatlarına layık görülen “Onu Bir Su Birikintisine Atsan İki Günde Parmaklarının Ortası Yüzgeç Üzere Deri Bağlar” izleyicilerle buluşmaya devam ederken biz de direktör Cenk Dost Verdi ile konuştuk. Kendisine uyarlamanın inceliklerini, Grup Kafile’nin çalışmalarını ve Galy Gay’leri Jeraiah Jip’lere çeviren baskıyı sorduk.
Cenk Dost Verdi
‘BRECHT’İN ‘ADAM ADAMDIR’ VE ‘KURALDIŞI VE KURAL’ İSİMLİ OYUNLARININ BİR BİRLEŞİMİ’
“Onu Bir Su Birikintisine Atsan İki Günde Parmaklarının Ortası Yüzgeç Üzere Deri Bağlar” nasıl ortaya çıktı? bu biçimde bir oyunu sahnelemeye nasıl karar verdiniz?
Oyun, Brecht’in ‘Adam Adamdır’ ve ‘Kuraldışı ve Kural’ isimli oyunlarının birleştirilmesiyle oluşan bir uyarlama eser. İki metin de kendi başına Brecht’in epik tiyatro kuramı için pek pahalı. Tiyatrodan zarurî bir süre başka kaldığım devirde Brecht okumaları yaparken ikisini de art geriye okuyunca bunun bir bütün olarak nasıl oynanacağını hayal etmeye başladım ve o periyot metinler üzerine çalışma fırsatım oldu. bir daha birebir devirde Takım Kafile ile sık sık haberleşiyor ve bu mecburî orta bittiğinde kesinlikle bir arada bir seyahate çıkmayı hayal ediyorduk. Bilhassa oyuncular açısından çok maharetli hale gelen bu birleştirme, Takım Kafile ile tanışıklığımın birinci eseri oldu. Hayat Gülseven ve Tülin Ulutürk’ün dramaturgluğuyla da şimdiki son halini aldı. Oyuncu arkadaşlarımın ve yaratıcı takımın inancı ve özverisiyle de sahneye taşınmış oldu.
Peki bu uyarlama esnasında nelere dikkat ettiniz, evvelariniz neydi?
Etik ve estetik açıdan iki farklı kriterimiz/kaygımız vardı. Etik açıdan: Türkiye’de uyarlama iş yapmak pek handikaplı, kuralları ve hudutları bilinmeyen bir alan. Bu yüzden suistimale açık bir biçim. Zira bilhassa muharrir açısından emek hırsızlığına düşmeden yapmak birtakım etik hassasiyetler gerektirmekte. Biz bu birleştirmeden doğan bir daha yazımlar niçiniyle işin bir uyarlama olduğu kanısına varabilsek de geri kalan kısımlar için neredeyse gerçek metinlerin (kabaca) yüzde 70’ini kullandık. Bu yüzden aslında elimizde bir daha de telif ödemesi her yıl tertipli yapılan bir oyun var. Estetik açıdan dikkat edilen tarafı ise, dramatik olarak çift kıssa katmanlı bu birleştirmenin bir bütün olarak anlaşılabilmesi üzerine yapılan dramaturji çalışmalarıydı. Bilhassa sadık kalınan metinler gereği çift kıssa katmanının korunması yapılan çalışmalar sonunda vardığımız yeni metin, benim tiyatroda “yeni” olarak kabul ettiğim ve denediğim bir biçim oldu.
Oyuncuların performansı ve birebir anda birkaç karakteri oynadıkları için geçirdikleri ani karakter değişimleri de güzel alkış aldı. Oyuncu seçimi ve idaresi konusunda neler söylemek istersiniz?
Önerdiğimiz oynayış biçimi aslında bir yenilik değilse de hem fizikî tıpkı vakitte mental manada pek ağır bir kondisyon gerektiriyordu. Bu bağlamda oyuncu arkadaşlarıma emekleri ve sabırları için yine teşekkür etmek isterim. Grup Kafile daha evvel de diğer takım ve projelerde birlikte çalıştığım, yeteneğine ve mesleksel ahlakına güvendiğim insanlardan oluşan bir takımdı ve aslında ben onları değil onlar beni seçmiş oldu. ötürüsıyla bir Brecht işi yaparken gereken ortak ideolojik temel resen oluştu ve bu, işin estetiğine de yansıdı diye düşünüyorum.
Yönetmek konusunda da bir daha “bir Brecht işi yaparken” diye kelama girmem gerekiyor sanırım. Bu kadar politik bir metni lakin kolektif uğraşla ayağa kaldırabilirsiniz. Direktör tiyatrosu diye isimlendirdiğimiz çalışma çeşidi ile bilhassa oyuncular açısından bu kadar verimli bir oyun bu metinlerden elde edilemeyebilirdi. aslına bakarsan bu kolektif çalışma Grup Kafile’nin de kendi tiyatral yaklaşımının temeliydi.
.
‘OYUN, GÖSTERMECİ BİÇİMİ DAYANAKLAR NİTELİKTE’
Oyundaki gölge kullanması ve kostümler de ayrıyeten konuşmaya bedel. Biraz da bundan bahsedelim mi?
Bertolt Brecht epik tiyatro kavramını tanımlanabilir çerçeveye oturtmuş, geliştirmiş bir tiyatro insanıdır. Bizim tercih ettiğimiz yapıtları de bu manada yeterli örneklerindendir. ötürüsıyla kaçınılmaz olarak epik, yani göstermeci biçim önerisi ile sahnelemeye çalıştığımız oyunun öbür ögeleri da bu göstermeci biçimi dayanaklar nitelikte olmalıydı. Yani üslubun desteklenmesi ve oyunun gerçekçilik tabanına oturmaması açısından dekor, siluet ve gölgelerle neredeyse komik-egzajere bir dizaynla var edildi ve birtakım kostümler beyaz üzerine siyah, çalakalem boyama tekniği ile boyanarak yalnızca temsil etmeleri gereken şeyin birer göstergesi biçiminde oluşturuldu. Farklı olansa sanırım birden çok tipi oynayan oyuncuların tam da o esnada, sahne üzerinde çift istikametli olarak tasarlanmış kostümleriyle güya bir defter sayfası değiştirir üzere, izleyiciden saklamadan kostüm değiştirerek tipler içinde geçiş yapıyor olması. Aldığımız seyirci yorumlarında bu dizaynın oyunun göstermeci biçimini destekleyen, oynamayı ve izlemeyi eğlenceli kılan en baskın ögesi olduğu istikametinde.
‘MİLİTARİZMİN EN KOLAY DENKLEMİ: AÇ BIRAK, KÖLELEŞTİR, ŞÜKRETTİR VE SAVAŞTIR’
sıradan bir hamal olan Galy Gay, fakir ve çaresiz halkın bir temsili olarak duruyor. Galy Gay’i acımasız bir asker olan Jeraiah Jip’e çeviren baskıyı, iktidarın manipülasyonu ve çıkarı üzerinden okuyabilir miyiz?
Evet, tam da o denli. tıpkı vakitte -ne yazık ki- yüzsenelerdır pompalanan militarizmin en sıradan denklemi diyebiliriz buna. Aç bırak, köleleştir, şükrettir ve savaştır. Devlet düzeneğini eline geçirmiş her faşist, kapitalist ya da din tandanslı hükümet kendi sömürüsünü baki kılabilmek için biz Galy Gay’lerden birer savaş makinesi çıkartmanın peşindedir. Ve bunu yalnızca karın tokluğuna razı ederek yapabiliyor olmaları inanılmaz. Bu karşılık, galiba birinci sorunuzdaki “bu biçimde bir oyunu sahnelemeye nasıl karar verdiniz?” sorusuna da bir yanıt. Zira bir daha savaş aksisi bir şeyler söylemenin tam sırası.
.
“Gürültü çıkarmaya devam edeceğiz…” diyen Grup Kafile’nin ikinci oyunu bu yanılmıyorsam. Bize Takım Kafile’yi ve yeni çalışmalarınızı anlatır mısınız?
Evet, birinci vakit içinderda 2018 yılında Erden Tunatekin’in yönettiği Boris Vian’ın “Generallerin Beş Çayı” oyunundan daha sonra bu ikinci gürültümüz, yani oyunumuz. Takım Kafile tiyatral serüvenini kalabalık bir kafile halinde, çeşitli biçim araştırmaları yapmak üzere planlayan bir yapı diyebiliriz. Yalnızca oyun provalarında değil takım içi çeşitli okumalar ve fizikî çalışmalarla da bu araştırmasını devam ettiriyor. Bu çalışmalar kararında ortaklaşa edinilen tecrübeler, maharetler ve verilen kararlar doğrultusunda yeni projeler elbette gündemde. Lakin ne yazık ki ülkece içine sürüklendiğimiz ekonomik krizin ve bu krizden bağımsız olmamakla birlikte özel tiyatroların kronik problemlerinin, bu problemlerin görmezden gelinişinin getirdiği ayrıca sorunların ağır yükü altındayız. Umutsuz muyuz? Hayır, asla. Tüm bunlar yalnızca çıkartacağımız bir daha sonraki gürültünün tesirini ve şiddetini artıracak, biliyoruz.
Tiyatroya ilgi duyan gençlere neler tavsiye edersiniz?
Bolca okuyup, çokça oyun izlediklerini aslına bakarsan var sayarsam birinci ve en değerli tavsiyem kendi vücutlarına sahip çıkmalarıdır. Bu hem fizikî açıdan birebir vakitte ruhsal açıdan bir önemseyiş olmalıdır. Bir de sanırım ne anlatmak, nasıl anlatmak ve niye anlatmak istediklerine bu mesleği yaparken her gün yeniden karar vermeliler. Ve doğal bu işin izleyicisiz olmayacağını da daima hatırlamaları gerektiğini söyleyebilirim. Onlarla tanışmak ve çalışmak için daima hazırız biz.
.
Oyunun gösterim takvimini bizimle paylaşır mısınız?
11 Aralık Pazar Kadıköy Boa Sahne, 20 Aralık Salı Cevahir Sahnesi.