Dengin Ceyhan, müzikseverlerin, bilhassa piyano müziğine ilgi duyanların yakından tanıdığı bir isim. Jenerasyonunun en yetenekli piyanistlerinden biri olarak gösteriliyor. 8 yaşında başladığı piyanonun artık “hoca”larından. Uzun vakit Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuvarı’nda, Bilkent Üniversitesi’nde ve Ankara Üniversitesi Lisan Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nde dersler verdikten daha sonra iki yıl evvel İstanbul’a yerleşme sonucu aldı. 2019 yılında, Türkiye’de eşine pek rastlanmayan bir hamasetle ‘Dengin Plays Pentagram’ albümünü yaptı. Geçmişten beri dinleyicisi olduğu rock müziğe ve Pentagram kümesine selam çakan Dengin Ceyhan, bu albümde kümenin beş yapıtını piyanoya uyarlayarak yorumladı. Sahnede klasik müzik repertuarının yanı sıra Pentagram, Metallica üzere rock kümelerinin müziklerini piyanoyla icra etmesiyle, bilhassa kendi jenerasyonundan dinleyicilerin de gönlünü kazandı. Ceyhan, sanatın toplumsal duyarlıkla el ele ilerleyebileceğine inananlardan. Hem toplumsal, siyasi olaylarla ilgili kelamını esirgemiyor tıpkı vakitte piyanosunu, kelamını söylemenin araçlarından biri olarak ülkenin dört bir yanına taşıyor. Sanatçı, piyanoyla tanışma imkanı bulmamış dinleyiciler için farklı kentlerde, farklı salonlarda konserler düzenliyor.
Chopin’in müziğine özel bir ilgisi olduğunu söyleyen Dengin Ceyhan, 2020’de ‘Dengin Plays Chopin Nocturnes’ albümünü yayınlamıştı. Bu yıl ise ‘Dengin Plays Chopin Ballades’ albümünü hazırladı. Büyük bestekarın 212. doğum günü olan 1 Mart’ta, Kadıköy’deki All Saints Moda Kilisesi’nde vereceği konserde, hem daha evvelki albümde yorumladığı noktürnleri hem de bir daha Mart ayında yayınlanacak olan albümdeki baladları çalacak.
Bu özel konser ve yayınlanacak olan albüm öncesinde sanatkarla klasik müzikten arabeske, sanatkarların toplumsal olaylara yaklaşımından besteciliğe uzanan geniş bir çerçevede konuştuk.
‘KLASİK MÜZİĞİN SINIFSAL KARAKTERİ DEĞİŞİYOR’
Her şeydilk evvel yaptığınız, daha doğrusu modülü olduğunu müzik cinsine dair biraz konuşmak istiyorum. Bir yanda, klasik müziğin Türkiye’de hak ettiği bedeli nazaranmediğine dair bir yorum var, bunu çeşitli isimler, çeşitli vakit içinderda lisana getiriyor. Başka yandan, bu müziğin sınıfsal bir karakteri olduğu üzere bir izlenim de var. Üst sınıfın, geçmişte soyluların dinlediği, himaye ettiği bir müzik üzere… Var mıdır sahiden bu biçimde bir sınıfsal karakteri klasik müziğin, nereden kaynaklanıyor bu izlenim?
Bunu aslında periyot olarak incelemek sağlıklı olur. Müzik tarihinde Barok devir vardır, Bach’ın, Vivaldi’nin bulunduğu. daha sonra Klasik periyot gelir, Mozart’ın, Salieri’nin yer aldığı. Romantik periyoda bir geçiş görülür daha sonrasında, Chopin, Brahms, Liszt… daha sonra Post-Romantik periyot, 20. yüzyılda ise çağdaş devir ve artık daha özgün, her insanın istediğini yaptığı bir periyoda girdik. Barok devirdeki müzik, sıklıkla dinle alakalı bir müzikti. Orta Avrupa’da, dine atıfta bulunulan bir periyot. Bach’ın yapıtlarının birçok İlah ve İsa ile bağlantılıdır. Klasik periyoda geçişte bu evriliyor. Daha epey saray müziği ve hükümdarlar için yapılıyor. bu vakitte ortaya çıkan sonat formu, hükümdarların, imparatorların başka ülkelere yaptığı ziyaretleri anlatır mesela. Genelde üç kısımdan oluşur; girişler her vakit görkemlidir zira bir karşılama merasimini tasvir eder aslında. İkinci kısım genelde ağırdır zira orada da hükümdarların onuruna verilen yemek anlatılır. Son kısımlar de süratlidir ve bir danstır, zira yemek daha sonrası yapılan dansı betimler. Romantik devirde ise daha özgür yazım tarzları oluşuyor ve mahallî karakterler müziğe girmeye başlıyor. Chopin’in Polonya ezgilerinden esinlendiğini görüyoruz, öteki bestekarların de kendi ülkelerinin, kültürlerinin folk müziğinden etkilendiğine şahit oluyoruz. bu biçimde bakınca, tarihi olarak epey geniş bir müzikten kelam ediyoruz aslında.
Sizin kelamını ettiğiniz sınıfsal karakterin temeli de burada görülebiliyor aslında. Bu müzik, buralarda icat edilmiş, buralarda icra edilmiş. Kilisede, hükümdarın ve soyluların etrafında… Halk bu müziklere ulaşamazdı. Belirli bir devirden daha sonra halka da açıldığı oldu doğal fakat o denli geniş kitlelerin bu müziği dinlediği bir ortamdan kelam etmiyoruz. Bestekarlar de bu dünyanın insanlarıydı, âlâ müzik eğitimi alabilecekleri bir aileden, ortamdan çıkmaları gerekiyordu alışılmış. 1800’lerden itibaren biraz daha halka hakikat inen bir müzikten kelam edebiliyoruz.
Batı’da birfazlaca ülkede artık halkın farklı kısımlarının, bilhassa orta sınıfın klasik müziğe ilgisi ortada. Tahminen birkaç yüzyıldır ulaşılabilir bir müzik. Bizde hâlâ bu müziğe gereğince ilgi gösterilmediğini düşünüyor musunuz?
Türkiye’de hiç de azımsanmayacak bir klasik müzik kitlesi var. Bilhassa internetin yaygınlaşması, şuurlu ailelerin bu mevzuya eğilmesine ve çocuklarını bu müziğe yönlendirmesine kapı açtı. İstanbul’da, Ankara’da, İzmir’de her gün bir klasik müzik aktifliği yapılıyor. Lakin örneğin doğu vilayetlerinde fazlaca goremiyoruz bunu. Diyarbakır’a konsere gidiyorum, Kars’ta, Batman’da, öbür vilayetlerde çaldım epey kere. Beethoven’i, Mozart’ı, Rachmaninoff’u, Chopin’i birinci sefer dinleyen beşerler oldu. Konsere gelen çocukların birçoğu birinci kere bir klasik müzik konserine geldiler ve farklı bir müzikle tanıştılar. Şunu söylemeye çalışıyorum aslında, siz insanları bu müzikle tanıştırmanın yolunu bulabilirseniz, beşerler bu müziği alır, dinler, sever. Bu bir kültür siyaseti sorunu, siz ne verirseniz o alınıyor.
Bugünkü durum kâfi değil, makul bir kitleye hitap ediyor klasik müzik. Bu da olağan bir şey natürel lakin daha geniş bir etrafa yayılması mümkün.
Cumhuriyet’in kültür siyaseti içerisinde klasik müzik daima olmadı mı aslında? Radyo, uzun bir periyot televizyon aracılığıyla… Fakat bir tepkiyle karşılaştı sanıyorum. Pazar günleri yayınlanan merhum Hikmet Şimşek’in Pazar Konseri saati, alt ve orta sınıf için televizyona orta verilen, konutta diğer işlerin yapıldığı bir saatti benim çocukluğumda. Yani o denli istekli bir halktan da kelam edemiyoruz.
Çok hakikat bir tespit bu lakin tahminen de bu yol hakikat değildi. Geçtiğimiz günlerde bir röportajda daha söylemiş oldum bunu, bir şeyi sevmek için evvel onu anlamak gerekiyor. Anlamak için de öğrenmek lazım. Yol göstermeyle, araştırmayla olabilecek bir şey bu, kolay değil. Bir de şunu belirtmek lazım; biz arabesk kültürüne hayli maruz kalmış bir toplumuz, keza pop kültürüne. Bunun niçini nedir? İnsanların aşikâr kahırları var hayatta, buna karşılık verebilecek müzik klasik müzik olamaz. Onların kaygılarını anlatan arabesk olur. Fazıl Hoca’nın yıllar evvel söylemiş olduği “Arabesk yavşaklığından utanıyorum” kelamı tahminen ağır fakat o kadar da yanlış değil. Orada, muhalif kimliğinden dolayı ona çabucak saldırıldı. Karşılık verecek olan müziğe beşerler yöneliyor. Popta da mesela, her şeyi unutturma, güya hiç sorun yokmuş üzere bir dünya yaratma gayreti var. Biraz uyuşturucu üzere. Fakat örneğin rock bu biçimde değildir. Günümüzün rap müziği de o denli değil .
ARABESK ÜZERİNE…
Burada ortaya girip biraz da aslında daha temeli öğrenmeye çalıştığım bir soru soracağım. Siz, müzik çeşitleri içinde bir kalite, nitelik hiyerarşisi olduğuna inanıyor muşunuz?
Olağan ki. Arabesk özelinde konuşacak olursak, örneğin Müslüm Gürses’in yaptığı son albüm bir tepe noktasıydı, onu yaptı ve gitti. Çok hoş, kaliteli bir işti.
Müslüm Gürses’in geçmişte yaptığı, daha “damar arabesk” işler pekala?
Şöyle ki, orada kıymetli olan samimiyet. O da kendi yaşadıklarını anlattı. İthal bir duyguyu, kanıyı insanlara benimsetmeye çalışmadı. Onun dünyası oydu ve onun müziğini yaptı. Ülke beşerinin, yoksullaştırılmış bir toplumun bireylerinin yaşadıklarını anlattı ve onun üzere yaşayan beşerler da onu kabul etti, aldı. Bu açıdan bakınca özgündü ve kendisini daima geliştirdi.
Yani, müziğin bedelini belirleyen şeyin özgünlüğü ve sahiciliği olduğunu mu düşünüyorsunuz?
Katiyen o denli. Her hususta kalitesizlik hâkim olduğu, bu kalitesizlik esasen dayatıldığı için her müzik cinsinden az da olsa kaliteli isimler çıkıyor. Pop dinleyicisi değilim, popun bir ideolojisi olduğuna da inanmıyorum ancak bu kaliteli isimlerden biri de Tarkan bence.
TARKAN’A GEREKSİZ YERE BÜYÜK BİR MİSYON YÜKLENDİ’
‘Geççek’i dinlemişsinizdir diye varsayım ediyorum. Çok tartışıldı, konuşuldu lakin siz bir müzisyen olarak ne düşünüyorsunuz müzikle ilgili?
Benim şu biçimde bir durumum var, dinlediğim müzik şekilleri aşikardır ve bunun haricinde birini dinliyorsam sempati beslediğim ve yaptığı şeyi beğendiğim için dinlerim. Tarkan’ın o müziğini da bu biçimde bir motivasyonla dinledim olağan. Tarkan’a, gereksiz yere hayli büyük misyonlar yüklendiğini düşünüyorum. Ne bekliyorsunuz pop müzikten? Bu çeşitteki en kaliteli isim Tarkan ve yapacağını yaptı. Gereksiz yere üstüne gidiliyor. Adamın biçimi belirli, bunu da bir biçimde başarılı yapıyor. Onun üzerine yapılan, daha epey bizim cenahta yapılan olumsuz yorumlara epey mana veremiyorum. O denli inanılmaz âlâ bir iş de yapmadı aslında. Şekil belirli, yapılacak müzik belli… Tarkan’ın geçmişten beri kimseye eyvallahı yok, işini yaptı daima, kimseye yaranmaya çalışmadı gördüğüm kadarıyla, biroldukca mevzuda halkın yanında da durdu ve yapmak istediği müziği yaptı. Dediğim üzere, o denli büyük bir misyon yüklemek anlamsız. Ki bizde protest müzik en hoş biçimde yapılıyor. Moğollar’ın, Bulutsuzluk Özlemi’nin, Pentagram’ın, Mor ve Ötesi’nin, Duman’ın işleri geliyor aklıma. Müzik ve ideoloji farkı da burada ortaya çıkıyor.
Hazır kelam açılmışken, değinmek istediğim öteki bir bahse geçiş yapalım burada. Siz de bir müzisyen olarak toplumsal, politik konularda sözünüzü pek esirgemiyorsunuz. Bu mevzu, yani sanatkarın siyasetle, toplumsal olanla ilgisi, daha doğrusu bu bahiste kelam söylemesi bir daha fazlaca tartışılıyor bu günlerde. Siz nasıl yaklaşıyorsunuz bu tartışmalara?
Kendimle ilgili olarak şunu söyleyebilirim; bu benim ailemle, büyüdüğüm yerle, yetişme stilimle ilgili bir şey. Bunlar duruşumu natürel ki belirledi. Genel olarak ise, sanatın aslına bakarsan ömürde olan şeylerin bir sözü olduğunu düşünüyorum, bunu biliyorum. Yani sanatkara “Sen sanatını yap ve sus” denmesi, ciddiye alınacak bir şey değil. Sanat nasıl yapılıyor ki? Onun ortaya çıkması esasen hayata, topluma, olup bitenlere dair bir şeyler söyleme muhtaçlığı, bunun üzerine inşa ediliyor. Klasik müzik bu bağlamda hayattan kopuk sanılabilir ancak mesela Beethoven’in Romantik devrin başlangıcı sayılan ‘Eroica’ senfonisi periyodun siyaseti ile direkt ilgilidir. Napolyon’a ithaf etmiştir bu yapıtı lakin daha sonra Napolyon’un izlediği yolun değişmesiyle o ithafı geri çekmiştir. Hatta “Artık meyyit olan bir adam için bestelenmiş bir eser” demiştir bu senfoni için. Chopin’in, Polonya işgal altındayken buna dair eserler yazması keza. Bu yapıtları yazarak kazandığı parayı işgale karşı savaşan orduya bağışlamıştır ayrıyeten. Ocak ayında çıkardığım, Rodrigo’nun ‘Aranjuez Konçertosu’, iç savaşı anlatan bir yapıttır. Birfazlaca örnek sayabiliriz. Sanat, yaşanılanları anlatır aslına bakarsanız, illa konuşmak da gerekmez. Ben de, şayet bir şey çalıyorsam onun bir niçini vardır başımda. Dünyanın en güzel piyanisti değilim, Türkiye’deki tek güzel piyanist de değilim ancak benim insanlara anlatmak istediğim şeyler var. Bu da yaptığım müziğin biçimini ve duruşumu belirliyor bir ölçüde. Akademik bir piyanist olmadım bu yüzden.
‘KENDİME DİK DURUŞLU SANATKARLARI ÖRNEK ALIYORUM’
Evet lakin kanılarını sanatı yoluyla tabir etmek haricinde, sanatkarın toplumda tesiri olan bir birey, bir yurttaş olarak fikirlerini öteki biçimlerde söz etmesi açısından soruyorum bunu. Bilhassa toplumsal medyayla ortaya çıkan bir tartışma…
Benim bu mevzuda örnek aldığım beşerler oldu. Yeşilçam’ı epey severim ve Tarık Akan sanatçı duruşunu örnek aldığım bir sanatçı. Kemal Sunal da o denli, Fatma Girik de o denli. Bu insanların halk için yapmaya çalıştığı şeylerden çok etkilenirim. Türkiye’de halk için bir şeyleri daima ayakta tutan kısımlar, beşerler olmuştur, sanatkarlar ortasından de bu biçimde beşerler çıkmıştır, çıkıyor ve bu beşerler siyasilerden çok daha büyük bir tesire sahip olabiliyor kimi bazı. Sanatkarın, ortasında yaşadığı topluma umut aşılaması, beşerler için yapabileceği en hoş şey. Düşündüğümü söylemeyeceksem, kendi adıma yaşamanın epeyce da manası kalmıyor. Natürel ki bunun riskleri var, farkındayım, bunu yaşadım da. Aslında piyanist olarak da değil, insan olarak içimden geçeni yapıyorum ve söylüyorum. Geçmişten bu yana dik duran sanatkarlar olmasaydı tahminen bizler bugün bunları yapamıyor, kelamımızı söyleyemiyor olacaktık. Toplumsal medya da birden fazla vakit bunların söylendiği yer oluyor olağan lakin orayla hudutlu değil.
Bir de şu var ki, sadece toplumsal, politik konularda değil, şahsi olarak yaşadığı hayat, beşerlerle bağları, ahlakla münasebeti bağlamında da sanatçı ile müzik icracısı içinde bir fark var. Çok âlâ piyanistler, fazlaca güzel müzisyenler var ancak davranışları o kadar irrite edici, o kadar yanına yaklaşılmaz ki, onlara sanatçı diyemiyorum. Bu sırf klasik müzik için de geçerli değil. Örneğin ben kimi türküleri artık dinleyemiyorum kimi insanlardan, kimi piyano yapıtlarını de kimi piyanistlerden… Kişinin kendisine “sanatçı” demesi fazlaca kıymetli değil, onun yıllar içerisinde duruşuyla, ömrüyle sanatçı olarak halk tarafınca kıymetlendirilmesi önemli olan. Neşet Ertaş da öyledir, Fazıl Say da öyledir benim gözümde.
Ceyhan, “yaşamımın en özel konserlerinden bir tanesiydi” dediği Pentagram konserinde sahnede.
Biraz da sizin müziğinize, çalışmalarınıza değinelim. Hem temsil ettiğiniz neslin kültürel tesirleri, birebir vakitte anladığım kadarıyla müziğe dair kanılarınız itibariyle, akademik müziğin haricinde duruyorsunuz. Klasik piyanoyu, bu icrayı rock müzikle, farklı stillerle buluşturdunuz daha evvel. Bunu şuurlu olarak mı yapıyorsunuz yoksa sizin için müzik aslına bakarsanız bu biçimde bir şey mi?
Bunu yapabilmek için kendimdeki epey fazla duvarı yıkmak zorunda kaldım aslında. Bizim konservatuar eğitimimiz, fazlaca katı bir eğitimdi. Bu bir usul aslında, yargılamıyorum da fakat farklı müziklere yenilikçi ve açık bakan bir üslup değil. aslına bakarsan konservatuar eğitiminde, bu yenilikçi yönelimlere ayıracak vakit de kalmıyor. Ben, evet 8 yaşımda piyanoya başladım lakin yaramaz, hiperaktif bir çocuktum ve bu yüzden her şeye de epey açık bir tanesiydim. Farklı müzikleri seviyordum, dinliyordum. daha sonraları, biraz daha olgunlaştığımda, piyanoyu ömrümü idame ettireceğim enstrüman olarak görmeye başladığımda bir şeyler üretmek, farklı bir şeyler yapmak zorunda olduğumu düşündüm. Daima klasik çalıştık, o denli bir eğitim aldık evet lakin öğrendiğimiz şeyler, bütün müzik şekillerini icra edebileceğimiz bir düzeyde. Bende bu kırılma, tiyatro kısmındaki arkadaşlarıma müzikal eşlikler yapmaya başladığımda oldu aslında. Yepisyeni bir müzik anlayışı öğrendim orada. Müzikal yapısı popülere daha yakın olan şeyler çalmaya başladım. daha sonra opera eşlikleri yapmaya başladığımda işler daha da farklılaştı. daha sonrasında Pentagram projesi oldu aslına bakarsan. Ortada arkadaşlarımızla, keyif için, eğlenmek için çalıyorduk bunları. Bir de şu biçimde bir şey oldu: Saygun’u, Cemal Reşit Rey’i, Ulvi Cemal Erkin’i çalarken fark ettim ki bu müzikler, klasikten etkilenmiş olmalarına karşın piyanoyla çalınıyor ve klasik müzik formunda. Yani yapıta bağlı olarak, onu piyanoya nasıl uyarladığınızla ilgili bir mevzu. Daha evvel de anlatmıştım bir yerde, Bodrum’da bir konserde Pentagram’ın bir müziğine yaptığım uyarlamayı çaldıktan daha sonra bir dinleyici gelip, “Ahmet Adnan Saygun yapıtı miydi bu?” diye sormuştu.
bu biçimde bir yaklaşımla, vakit içinde “Amaç aslına bakarsanız müzik yapmak, kendi istediğim müziği yapmak değil mi?” diye sormaya başladım ve bir açılma yaşadım. Bir de, katı, disiplinli bir konservatuar eğitimi almış olsam da benim hocam genelde açıktı bu konularda. Sevdiğim müzikleri dışarıda yapmaya başladığımda bunu onunla da tatlı tatlı paylaşırdım. Ki düşünün, hoca müsaade vermeden dışarıda nefes almaya çekindiğiniz bir ortam orası, biraz da disiplinli bir aile üzere.
Artık konser repertuarımda Metallica da, Pentagram da var Chopin de. Bütünlük ortasında bir program tasarlamaya çaba ettim. Ayrıyeten, hayli fazla rock konserlerine gitmenin bir tesiri tahminen de, sahnede olup bitenlere fazlaca dikkat ediyorum. Sahne ışıklarıyla, imgesiyle epey etkileyici bir yer. Ben de konserlerimde bundan esinlenerek imgelerden yararlanmaya başladım. Örneğin Fazıl Say’ın ‘Ses’ yapıtı Sivas Katliamı için yazılmış bir yapıttır, onu çalarken geride, barkovizyonda onu hatırlatan imajlar yer almaya başladı. Öbür kimi eserler için de yapıyorum bunu fakat her yapıtta değil olağan. İnsanlara o yapıtın niçinini, anlattığı şeyi biraz da görselle aktarabilmek istiyorum. Klasiğin haricinde bu cins şeyler yapınca, her kısımdan insanların 90-100 dakikalık piyano konserlerini, bu üsluba yabancı olsa da sıkılmadan dinlediğini görüyorsunuz.
Pekala, sizin “akademik” olarak nitelendirdiğiniz kesitten buna dair tenkitler gelmiyor mu?
Eleştirilebilecek bir şey ve klasik konsepte hiç uymuyor, yanlışsız. Fakat o tıp bir tenkit almadım lakin örneğin bu biçimde bir konsere gelen bir arkadaşım, “İnsanların bildiği şeyleri, acı olayları anlatmak, hatırlatmak yanlışsız mu?” diye eleştirmişti. İnsanların biraz rahatlamak, tahminen baş dağıtmak için geldiği bir konserde tarihimizin acılarıyla tekrar müsabakasının, bunları hatırlamasının hakikat olup olmadığını sorgulamıştı.
1 Mart’ta, Chopin’in doğum gününde onun yapıtlarını yorumladığınız yeni albümün lansman konseri olacak. Bu albümden de kelam edelim isterseniz.
Evet. 40 dakikalık bir albüm hazırladım, dört yapıttan oluşan. ‘Dengin Plays Chopin Ballades’ Chopin fazlaca farklı bir yerde, hem benim için birebir vakitte tüm klasik müzik topluluğu için. Chopin’in epey şiirsel bir müzik yazma usulü var, tam bir romantik. Her manada dokunuyor beşere. Dinlediğiniz müzik size güya sözlere dökülebilecek bir şey anlatıyor ancak onun ne olduğunu siz kendiniz yorumlayabiliyorsunuz. Bunda Chopin’in edebiyatla, şiirler ortasının fazlaca güzel olmasının da katkısı var. Edebiyatçılarla alakaları olan bir insandı. Piyano repertuarının, düzgün yorumlayabilmek açısından sıkıntı yapıtlarını ortaya koymuş Chopin. Ben de en başta “Acaba boyumu mu aşıyorum?” diye düşünmedim değil. Bu kuşkuya kendimin verdiği karşılık, “Bunu yapmak istiyorum” oldu. Birinci baladını üniversite senelerımda çalışmıştım. ondan sonrasında iki yıl evvel sokağa çıkma yasakları başladığında başka baladları çalışma imkânım oldu ki o periyot benim açımdan kendimi en epey geliştirdiğim periyot oldu. Konutta sabaha kadar elektronik piyanoda çalışıp gündüzleri akustik piyanomun başına geçip devam ettiğim bir müddetçte, “Evet, yapabilirim” dedim kendime. Yüreğimi topladım, yapıtları tamamladım ve albümü yaptık. Rastgele bir tez kelam konusu değil, sırf o baladları kendimde nasıl hissediyorsam onu yansıtmaya çalıştım.
Kayıt süreci nasıl oldu? Sanırım Babajım Stüdyoları’nda yaptınız…
Çok problemli bir müddetçti. Bu işin en sıkıntı kısmıydı açıkçası. Şöyle söyleyeyim, giriş 10 saniye sürüyor, ben bu 10 saniyeye 2.5 saat ayırdım. Bir orta duyamamaya başladım, çalamamaya başladım. Kendime tahminen biraz fazla yüklendiğim için, duymak istediklerimi, yansıtmak istediklerimi yapamıyor muyum üzere bir kaygıya de düştüm evvel. Tüm kayıtları 24 saatte bitirdik ki olağanda 40 dakikalık bir albüm için birkaç hafta ayırmak gerekir. İki gün, 12’şer saatte kaydettik. daha sonrasında kendimi fazla zorladığımı fark ettim fakat bu da bir kayıt deneyimi oldu benim için. Çok zordu. Kayıtları alan arkadaşlar için de öyleydi. Piyanonun akordu çaldıkça gevşiyor vesaire. bir daha de işin ortasından çıktık natürel lakin daha az yıpranarak, daha az acılı olabilirmiş, bunu anladım. O kayıtları, kayıtlar bittikten daha sonra dinledim ve “Tamamdır” dedim. Yansıtmak istediğim yorumu yansıttığıma inandım ki oradaki o zorluğun olumlu bir tarafı var, üst üste yeniden tekrar çaldığınızda, meskende çalışırken fark etmediğiniz şeyleri fark edebiliyorsunuz. Şu anda miks ve mastering süreçleri devam ediyor, onlar bittikten daha sonra daha düzgün anlayabileceğim ortaya ne çıktığını. 1 Mart’ta, All Sanits Moda Kilisesi’nde çalacağım bu yapıtları. Bu da hayli gerilimli bir şey benim için lakin bu gerilimi şu anda epey düşünmek istemiyorum. Gerilimli zira bir konserde birinci sefer çalacağınız bir yapıta fazlaca büyük itina göstermek gerekirken ben burada bir albümün tamamını birinci sefer çalacağım. 2020’de ‘Dengin Plays Chopin Nocturnes’ albümünü çıkarmıştık, orada beş noktürn var. Konserde o beş noktürnü ve yeni albümden dört baladı çalacağım. 1 Mart, Salı gününe denk gelmesine karşın ağır bir ilgi var konsere, bu da epey keyifli etti beni. Ayrıyeten Chopin’in doğum gününde ona dair bu biçimde bir şey yapabiliyor olmak da epeyce büyük memnunluk benim açımdan. Albüm de Mart ayı içerisinde yayınlanmış olacak.
Ayrıyeten 8 Nisan’da Rammstein’ın ‘Mein Herz Brennt’ müziğine yaptığım piyano cover yayınlanacak. Onu da heyecanla bekliyorum.
‘HERKESİN KENDİSİNE BESTEKAR DEMESİ, BESTEKARLARA HAKSIZLIK’
Besteler yaptığınızı da biliyorum. Bunları yayınlamak üzere bir niyetiniz, planınız var mı?
Bu, epeyce farklı bir mevzu. Şöyle bir şikâyetim var bu bahiste: yapılan şeylerin hakkının verilmediği, hak etmeyene ise gereksiz yere paye verildiği bir devirde yaşıyoruz. Biz konservatuarda piyano çalmak için eğitim gördük halbuki orada bir de bestecilik, kompozisyon kısmı vardır. O bilgi birikimi bizimkinden epey daha farklı. Oradaki o çalışmayı ve birikimi bilince, dışarıda insanların “Ben beste yaptım” diye getirdikleri şeyler yetersiz kalıyor. Klasik müzik özelinde söylüyorum olağan bunu. “Ben beste yapıyorum” demenin bu kadar kolaylaşması, gerçek bestekarlara haksızlık üzere geliyor. Örneğin ben tiyatro oyunları için besteler yapıyorum, Devlet Tiyatrosu için de yaptım, özel tiyatrolar için de. Lakin kendime “besteci” diyemiyorum. Bunu dersem, bestekar arkadaşlarıma hayli büyük ayıp etmiş olurum üzere geliyor. Bestekar olmak için aşikâr bir bilgi birikimine, muhakkak bir orkestrasyon bilgisine muhtaçlık var ki aslında bizler de bu dersleri aldık lakin had bilerek adım atmaya çalışıyoruz, bunu nitekim yapan insanlara ayıp olmasın diye. Önümüzde Turgay Erdener örneği var, kompozisyon kısmı mezunu olmasa da o mevzudaki formasyonu epey kuvvetli olan Fazı Hoca var, daha kaç güzel bestekarımız var. Bu insanların müziğini dinleyip, görüp daha sonra piyano çalıyorum ve piyanoda bir şeyler yazıyorum diye kendime bestekar demem haksızlık olur. Olağan ki ömrü piyanoyla geçen biri olarak yaptığım şeyler var fakat bunları çabucak hemen kimselerle paylaşmıyorum zira öğrenmem gereken daha hayli şey olduğuna inanıyorum. Yazdığım müzikleri olgunlaştığında natürel ki paylaşmak istiyorum fakat bu biçimde da kendime “besteci” demeyeceğim, bu beni, benim anladığım haliyle bir bestekar yapmayacak.
Örneğin Evgeny Grinko, bu müziği epeyce yakından tanımayanlar için piyanist ve bestekar olarak bilinir lakin değil. Evet, piyano çalıyor ve evet insanlara hitap eden müzikler yapıyor, ortada önemli bir emek de var lakin haddini bilen bir insan. “Ben klasik müzik yapmıyorum, piyanoda pop müzik yapıyorum” diyor mesela. Bu bana fazlaca sempatik geliyor. Zira Rachmaninoff üzere birinin çıktığı bir ülkeden geliyor, bunun farkında. Bu hale hürmet duyuyorum. Ben, 8 yaşımdan beri piyano çalıyorum, yüksek ve yüksek lisans eğitimlerim bu bahiste ve 6 yıl öğretim elemanı olarak dersler verdim lakin ben kendime yeni yeni “piyanist” demeye başladım. Ama bakıyoruz, kâfi piyano eğitimi almamış beşerler çıkıp “Ben bir müzik yaptım, evet sıradan, demek ki minimalist” diyor ve piyanist ve bestekar olarak isimlendirilebiliyor, rahatsız olduğum nokta tam da bu.
Chopin’in müziğine özel bir ilgisi olduğunu söyleyen Dengin Ceyhan, 2020’de ‘Dengin Plays Chopin Nocturnes’ albümünü yayınlamıştı. Bu yıl ise ‘Dengin Plays Chopin Ballades’ albümünü hazırladı. Büyük bestekarın 212. doğum günü olan 1 Mart’ta, Kadıköy’deki All Saints Moda Kilisesi’nde vereceği konserde, hem daha evvelki albümde yorumladığı noktürnleri hem de bir daha Mart ayında yayınlanacak olan albümdeki baladları çalacak.
Bu özel konser ve yayınlanacak olan albüm öncesinde sanatkarla klasik müzikten arabeske, sanatkarların toplumsal olaylara yaklaşımından besteciliğe uzanan geniş bir çerçevede konuştuk.
‘KLASİK MÜZİĞİN SINIFSAL KARAKTERİ DEĞİŞİYOR’
Her şeydilk evvel yaptığınız, daha doğrusu modülü olduğunu müzik cinsine dair biraz konuşmak istiyorum. Bir yanda, klasik müziğin Türkiye’de hak ettiği bedeli nazaranmediğine dair bir yorum var, bunu çeşitli isimler, çeşitli vakit içinderda lisana getiriyor. Başka yandan, bu müziğin sınıfsal bir karakteri olduğu üzere bir izlenim de var. Üst sınıfın, geçmişte soyluların dinlediği, himaye ettiği bir müzik üzere… Var mıdır sahiden bu biçimde bir sınıfsal karakteri klasik müziğin, nereden kaynaklanıyor bu izlenim?
Bunu aslında periyot olarak incelemek sağlıklı olur. Müzik tarihinde Barok devir vardır, Bach’ın, Vivaldi’nin bulunduğu. daha sonra Klasik periyot gelir, Mozart’ın, Salieri’nin yer aldığı. Romantik periyoda bir geçiş görülür daha sonrasında, Chopin, Brahms, Liszt… daha sonra Post-Romantik periyot, 20. yüzyılda ise çağdaş devir ve artık daha özgün, her insanın istediğini yaptığı bir periyoda girdik. Barok devirdeki müzik, sıklıkla dinle alakalı bir müzikti. Orta Avrupa’da, dine atıfta bulunulan bir periyot. Bach’ın yapıtlarının birçok İlah ve İsa ile bağlantılıdır. Klasik periyoda geçişte bu evriliyor. Daha epey saray müziği ve hükümdarlar için yapılıyor. bu vakitte ortaya çıkan sonat formu, hükümdarların, imparatorların başka ülkelere yaptığı ziyaretleri anlatır mesela. Genelde üç kısımdan oluşur; girişler her vakit görkemlidir zira bir karşılama merasimini tasvir eder aslında. İkinci kısım genelde ağırdır zira orada da hükümdarların onuruna verilen yemek anlatılır. Son kısımlar de süratlidir ve bir danstır, zira yemek daha sonrası yapılan dansı betimler. Romantik devirde ise daha özgür yazım tarzları oluşuyor ve mahallî karakterler müziğe girmeye başlıyor. Chopin’in Polonya ezgilerinden esinlendiğini görüyoruz, öteki bestekarların de kendi ülkelerinin, kültürlerinin folk müziğinden etkilendiğine şahit oluyoruz. bu biçimde bakınca, tarihi olarak epey geniş bir müzikten kelam ediyoruz aslında.
Sizin kelamını ettiğiniz sınıfsal karakterin temeli de burada görülebiliyor aslında. Bu müzik, buralarda icat edilmiş, buralarda icra edilmiş. Kilisede, hükümdarın ve soyluların etrafında… Halk bu müziklere ulaşamazdı. Belirli bir devirden daha sonra halka da açıldığı oldu doğal fakat o denli geniş kitlelerin bu müziği dinlediği bir ortamdan kelam etmiyoruz. Bestekarlar de bu dünyanın insanlarıydı, âlâ müzik eğitimi alabilecekleri bir aileden, ortamdan çıkmaları gerekiyordu alışılmış. 1800’lerden itibaren biraz daha halka hakikat inen bir müzikten kelam edebiliyoruz.
Batı’da birfazlaca ülkede artık halkın farklı kısımlarının, bilhassa orta sınıfın klasik müziğe ilgisi ortada. Tahminen birkaç yüzyıldır ulaşılabilir bir müzik. Bizde hâlâ bu müziğe gereğince ilgi gösterilmediğini düşünüyor musunuz?
Türkiye’de hiç de azımsanmayacak bir klasik müzik kitlesi var. Bilhassa internetin yaygınlaşması, şuurlu ailelerin bu mevzuya eğilmesine ve çocuklarını bu müziğe yönlendirmesine kapı açtı. İstanbul’da, Ankara’da, İzmir’de her gün bir klasik müzik aktifliği yapılıyor. Lakin örneğin doğu vilayetlerinde fazlaca goremiyoruz bunu. Diyarbakır’a konsere gidiyorum, Kars’ta, Batman’da, öbür vilayetlerde çaldım epey kere. Beethoven’i, Mozart’ı, Rachmaninoff’u, Chopin’i birinci sefer dinleyen beşerler oldu. Konsere gelen çocukların birçoğu birinci kere bir klasik müzik konserine geldiler ve farklı bir müzikle tanıştılar. Şunu söylemeye çalışıyorum aslında, siz insanları bu müzikle tanıştırmanın yolunu bulabilirseniz, beşerler bu müziği alır, dinler, sever. Bu bir kültür siyaseti sorunu, siz ne verirseniz o alınıyor.
Bugünkü durum kâfi değil, makul bir kitleye hitap ediyor klasik müzik. Bu da olağan bir şey natürel lakin daha geniş bir etrafa yayılması mümkün.
Cumhuriyet’in kültür siyaseti içerisinde klasik müzik daima olmadı mı aslında? Radyo, uzun bir periyot televizyon aracılığıyla… Fakat bir tepkiyle karşılaştı sanıyorum. Pazar günleri yayınlanan merhum Hikmet Şimşek’in Pazar Konseri saati, alt ve orta sınıf için televizyona orta verilen, konutta diğer işlerin yapıldığı bir saatti benim çocukluğumda. Yani o denli istekli bir halktan da kelam edemiyoruz.
Çok hakikat bir tespit bu lakin tahminen de bu yol hakikat değildi. Geçtiğimiz günlerde bir röportajda daha söylemiş oldum bunu, bir şeyi sevmek için evvel onu anlamak gerekiyor. Anlamak için de öğrenmek lazım. Yol göstermeyle, araştırmayla olabilecek bir şey bu, kolay değil. Bir de şunu belirtmek lazım; biz arabesk kültürüne hayli maruz kalmış bir toplumuz, keza pop kültürüne. Bunun niçini nedir? İnsanların aşikâr kahırları var hayatta, buna karşılık verebilecek müzik klasik müzik olamaz. Onların kaygılarını anlatan arabesk olur. Fazıl Hoca’nın yıllar evvel söylemiş olduği “Arabesk yavşaklığından utanıyorum” kelamı tahminen ağır fakat o kadar da yanlış değil. Orada, muhalif kimliğinden dolayı ona çabucak saldırıldı. Karşılık verecek olan müziğe beşerler yöneliyor. Popta da mesela, her şeyi unutturma, güya hiç sorun yokmuş üzere bir dünya yaratma gayreti var. Biraz uyuşturucu üzere. Fakat örneğin rock bu biçimde değildir. Günümüzün rap müziği de o denli değil .
ARABESK ÜZERİNE…
Burada ortaya girip biraz da aslında daha temeli öğrenmeye çalıştığım bir soru soracağım. Siz, müzik çeşitleri içinde bir kalite, nitelik hiyerarşisi olduğuna inanıyor muşunuz?
Olağan ki. Arabesk özelinde konuşacak olursak, örneğin Müslüm Gürses’in yaptığı son albüm bir tepe noktasıydı, onu yaptı ve gitti. Çok hoş, kaliteli bir işti.
Müslüm Gürses’in geçmişte yaptığı, daha “damar arabesk” işler pekala?
Şöyle ki, orada kıymetli olan samimiyet. O da kendi yaşadıklarını anlattı. İthal bir duyguyu, kanıyı insanlara benimsetmeye çalışmadı. Onun dünyası oydu ve onun müziğini yaptı. Ülke beşerinin, yoksullaştırılmış bir toplumun bireylerinin yaşadıklarını anlattı ve onun üzere yaşayan beşerler da onu kabul etti, aldı. Bu açıdan bakınca özgündü ve kendisini daima geliştirdi.
Yani, müziğin bedelini belirleyen şeyin özgünlüğü ve sahiciliği olduğunu mu düşünüyorsunuz?
Katiyen o denli. Her hususta kalitesizlik hâkim olduğu, bu kalitesizlik esasen dayatıldığı için her müzik cinsinden az da olsa kaliteli isimler çıkıyor. Pop dinleyicisi değilim, popun bir ideolojisi olduğuna da inanmıyorum ancak bu kaliteli isimlerden biri de Tarkan bence.
TARKAN’A GEREKSİZ YERE BÜYÜK BİR MİSYON YÜKLENDİ’
‘Geççek’i dinlemişsinizdir diye varsayım ediyorum. Çok tartışıldı, konuşuldu lakin siz bir müzisyen olarak ne düşünüyorsunuz müzikle ilgili?
Benim şu biçimde bir durumum var, dinlediğim müzik şekilleri aşikardır ve bunun haricinde birini dinliyorsam sempati beslediğim ve yaptığı şeyi beğendiğim için dinlerim. Tarkan’ın o müziğini da bu biçimde bir motivasyonla dinledim olağan. Tarkan’a, gereksiz yere hayli büyük misyonlar yüklendiğini düşünüyorum. Ne bekliyorsunuz pop müzikten? Bu çeşitteki en kaliteli isim Tarkan ve yapacağını yaptı. Gereksiz yere üstüne gidiliyor. Adamın biçimi belirli, bunu da bir biçimde başarılı yapıyor. Onun üzerine yapılan, daha epey bizim cenahta yapılan olumsuz yorumlara epey mana veremiyorum. O denli inanılmaz âlâ bir iş de yapmadı aslında. Şekil belirli, yapılacak müzik belli… Tarkan’ın geçmişten beri kimseye eyvallahı yok, işini yaptı daima, kimseye yaranmaya çalışmadı gördüğüm kadarıyla, biroldukca mevzuda halkın yanında da durdu ve yapmak istediği müziği yaptı. Dediğim üzere, o denli büyük bir misyon yüklemek anlamsız. Ki bizde protest müzik en hoş biçimde yapılıyor. Moğollar’ın, Bulutsuzluk Özlemi’nin, Pentagram’ın, Mor ve Ötesi’nin, Duman’ın işleri geliyor aklıma. Müzik ve ideoloji farkı da burada ortaya çıkıyor.
Hazır kelam açılmışken, değinmek istediğim öteki bir bahse geçiş yapalım burada. Siz de bir müzisyen olarak toplumsal, politik konularda sözünüzü pek esirgemiyorsunuz. Bu mevzu, yani sanatkarın siyasetle, toplumsal olanla ilgisi, daha doğrusu bu bahiste kelam söylemesi bir daha fazlaca tartışılıyor bu günlerde. Siz nasıl yaklaşıyorsunuz bu tartışmalara?
Kendimle ilgili olarak şunu söyleyebilirim; bu benim ailemle, büyüdüğüm yerle, yetişme stilimle ilgili bir şey. Bunlar duruşumu natürel ki belirledi. Genel olarak ise, sanatın aslına bakarsan ömürde olan şeylerin bir sözü olduğunu düşünüyorum, bunu biliyorum. Yani sanatkara “Sen sanatını yap ve sus” denmesi, ciddiye alınacak bir şey değil. Sanat nasıl yapılıyor ki? Onun ortaya çıkması esasen hayata, topluma, olup bitenlere dair bir şeyler söyleme muhtaçlığı, bunun üzerine inşa ediliyor. Klasik müzik bu bağlamda hayattan kopuk sanılabilir ancak mesela Beethoven’in Romantik devrin başlangıcı sayılan ‘Eroica’ senfonisi periyodun siyaseti ile direkt ilgilidir. Napolyon’a ithaf etmiştir bu yapıtı lakin daha sonra Napolyon’un izlediği yolun değişmesiyle o ithafı geri çekmiştir. Hatta “Artık meyyit olan bir adam için bestelenmiş bir eser” demiştir bu senfoni için. Chopin’in, Polonya işgal altındayken buna dair eserler yazması keza. Bu yapıtları yazarak kazandığı parayı işgale karşı savaşan orduya bağışlamıştır ayrıyeten. Ocak ayında çıkardığım, Rodrigo’nun ‘Aranjuez Konçertosu’, iç savaşı anlatan bir yapıttır. Birfazlaca örnek sayabiliriz. Sanat, yaşanılanları anlatır aslına bakarsanız, illa konuşmak da gerekmez. Ben de, şayet bir şey çalıyorsam onun bir niçini vardır başımda. Dünyanın en güzel piyanisti değilim, Türkiye’deki tek güzel piyanist de değilim ancak benim insanlara anlatmak istediğim şeyler var. Bu da yaptığım müziğin biçimini ve duruşumu belirliyor bir ölçüde. Akademik bir piyanist olmadım bu yüzden.
‘KENDİME DİK DURUŞLU SANATKARLARI ÖRNEK ALIYORUM’
Evet lakin kanılarını sanatı yoluyla tabir etmek haricinde, sanatkarın toplumda tesiri olan bir birey, bir yurttaş olarak fikirlerini öteki biçimlerde söz etmesi açısından soruyorum bunu. Bilhassa toplumsal medyayla ortaya çıkan bir tartışma…
Benim bu mevzuda örnek aldığım beşerler oldu. Yeşilçam’ı epey severim ve Tarık Akan sanatçı duruşunu örnek aldığım bir sanatçı. Kemal Sunal da o denli, Fatma Girik de o denli. Bu insanların halk için yapmaya çalıştığı şeylerden çok etkilenirim. Türkiye’de halk için bir şeyleri daima ayakta tutan kısımlar, beşerler olmuştur, sanatkarlar ortasından de bu biçimde beşerler çıkmıştır, çıkıyor ve bu beşerler siyasilerden çok daha büyük bir tesire sahip olabiliyor kimi bazı. Sanatkarın, ortasında yaşadığı topluma umut aşılaması, beşerler için yapabileceği en hoş şey. Düşündüğümü söylemeyeceksem, kendi adıma yaşamanın epeyce da manası kalmıyor. Natürel ki bunun riskleri var, farkındayım, bunu yaşadım da. Aslında piyanist olarak da değil, insan olarak içimden geçeni yapıyorum ve söylüyorum. Geçmişten bu yana dik duran sanatkarlar olmasaydı tahminen bizler bugün bunları yapamıyor, kelamımızı söyleyemiyor olacaktık. Toplumsal medya da birden fazla vakit bunların söylendiği yer oluyor olağan lakin orayla hudutlu değil.
Bir de şu var ki, sadece toplumsal, politik konularda değil, şahsi olarak yaşadığı hayat, beşerlerle bağları, ahlakla münasebeti bağlamında da sanatçı ile müzik icracısı içinde bir fark var. Çok âlâ piyanistler, fazlaca güzel müzisyenler var ancak davranışları o kadar irrite edici, o kadar yanına yaklaşılmaz ki, onlara sanatçı diyemiyorum. Bu sırf klasik müzik için de geçerli değil. Örneğin ben kimi türküleri artık dinleyemiyorum kimi insanlardan, kimi piyano yapıtlarını de kimi piyanistlerden… Kişinin kendisine “sanatçı” demesi fazlaca kıymetli değil, onun yıllar içerisinde duruşuyla, ömrüyle sanatçı olarak halk tarafınca kıymetlendirilmesi önemli olan. Neşet Ertaş da öyledir, Fazıl Say da öyledir benim gözümde.
Ceyhan, “yaşamımın en özel konserlerinden bir tanesiydi” dediği Pentagram konserinde sahnede.
Biraz da sizin müziğinize, çalışmalarınıza değinelim. Hem temsil ettiğiniz neslin kültürel tesirleri, birebir vakitte anladığım kadarıyla müziğe dair kanılarınız itibariyle, akademik müziğin haricinde duruyorsunuz. Klasik piyanoyu, bu icrayı rock müzikle, farklı stillerle buluşturdunuz daha evvel. Bunu şuurlu olarak mı yapıyorsunuz yoksa sizin için müzik aslına bakarsanız bu biçimde bir şey mi?
Bunu yapabilmek için kendimdeki epey fazla duvarı yıkmak zorunda kaldım aslında. Bizim konservatuar eğitimimiz, fazlaca katı bir eğitimdi. Bu bir usul aslında, yargılamıyorum da fakat farklı müziklere yenilikçi ve açık bakan bir üslup değil. aslına bakarsan konservatuar eğitiminde, bu yenilikçi yönelimlere ayıracak vakit de kalmıyor. Ben, evet 8 yaşımda piyanoya başladım lakin yaramaz, hiperaktif bir çocuktum ve bu yüzden her şeye de epey açık bir tanesiydim. Farklı müzikleri seviyordum, dinliyordum. daha sonraları, biraz daha olgunlaştığımda, piyanoyu ömrümü idame ettireceğim enstrüman olarak görmeye başladığımda bir şeyler üretmek, farklı bir şeyler yapmak zorunda olduğumu düşündüm. Daima klasik çalıştık, o denli bir eğitim aldık evet lakin öğrendiğimiz şeyler, bütün müzik şekillerini icra edebileceğimiz bir düzeyde. Bende bu kırılma, tiyatro kısmındaki arkadaşlarıma müzikal eşlikler yapmaya başladığımda oldu aslında. Yepisyeni bir müzik anlayışı öğrendim orada. Müzikal yapısı popülere daha yakın olan şeyler çalmaya başladım. daha sonra opera eşlikleri yapmaya başladığımda işler daha da farklılaştı. daha sonrasında Pentagram projesi oldu aslına bakarsan. Ortada arkadaşlarımızla, keyif için, eğlenmek için çalıyorduk bunları. Bir de şu biçimde bir şey oldu: Saygun’u, Cemal Reşit Rey’i, Ulvi Cemal Erkin’i çalarken fark ettim ki bu müzikler, klasikten etkilenmiş olmalarına karşın piyanoyla çalınıyor ve klasik müzik formunda. Yani yapıta bağlı olarak, onu piyanoya nasıl uyarladığınızla ilgili bir mevzu. Daha evvel de anlatmıştım bir yerde, Bodrum’da bir konserde Pentagram’ın bir müziğine yaptığım uyarlamayı çaldıktan daha sonra bir dinleyici gelip, “Ahmet Adnan Saygun yapıtı miydi bu?” diye sormuştu.
bu biçimde bir yaklaşımla, vakit içinde “Amaç aslına bakarsanız müzik yapmak, kendi istediğim müziği yapmak değil mi?” diye sormaya başladım ve bir açılma yaşadım. Bir de, katı, disiplinli bir konservatuar eğitimi almış olsam da benim hocam genelde açıktı bu konularda. Sevdiğim müzikleri dışarıda yapmaya başladığımda bunu onunla da tatlı tatlı paylaşırdım. Ki düşünün, hoca müsaade vermeden dışarıda nefes almaya çekindiğiniz bir ortam orası, biraz da disiplinli bir aile üzere.
Artık konser repertuarımda Metallica da, Pentagram da var Chopin de. Bütünlük ortasında bir program tasarlamaya çaba ettim. Ayrıyeten, hayli fazla rock konserlerine gitmenin bir tesiri tahminen de, sahnede olup bitenlere fazlaca dikkat ediyorum. Sahne ışıklarıyla, imgesiyle epey etkileyici bir yer. Ben de konserlerimde bundan esinlenerek imgelerden yararlanmaya başladım. Örneğin Fazıl Say’ın ‘Ses’ yapıtı Sivas Katliamı için yazılmış bir yapıttır, onu çalarken geride, barkovizyonda onu hatırlatan imajlar yer almaya başladı. Öbür kimi eserler için de yapıyorum bunu fakat her yapıtta değil olağan. İnsanlara o yapıtın niçinini, anlattığı şeyi biraz da görselle aktarabilmek istiyorum. Klasiğin haricinde bu cins şeyler yapınca, her kısımdan insanların 90-100 dakikalık piyano konserlerini, bu üsluba yabancı olsa da sıkılmadan dinlediğini görüyorsunuz.
Pekala, sizin “akademik” olarak nitelendirdiğiniz kesitten buna dair tenkitler gelmiyor mu?
Eleştirilebilecek bir şey ve klasik konsepte hiç uymuyor, yanlışsız. Fakat o tıp bir tenkit almadım lakin örneğin bu biçimde bir konsere gelen bir arkadaşım, “İnsanların bildiği şeyleri, acı olayları anlatmak, hatırlatmak yanlışsız mu?” diye eleştirmişti. İnsanların biraz rahatlamak, tahminen baş dağıtmak için geldiği bir konserde tarihimizin acılarıyla tekrar müsabakasının, bunları hatırlamasının hakikat olup olmadığını sorgulamıştı.
1 Mart’ta, Chopin’in doğum gününde onun yapıtlarını yorumladığınız yeni albümün lansman konseri olacak. Bu albümden de kelam edelim isterseniz.
Evet. 40 dakikalık bir albüm hazırladım, dört yapıttan oluşan. ‘Dengin Plays Chopin Ballades’ Chopin fazlaca farklı bir yerde, hem benim için birebir vakitte tüm klasik müzik topluluğu için. Chopin’in epey şiirsel bir müzik yazma usulü var, tam bir romantik. Her manada dokunuyor beşere. Dinlediğiniz müzik size güya sözlere dökülebilecek bir şey anlatıyor ancak onun ne olduğunu siz kendiniz yorumlayabiliyorsunuz. Bunda Chopin’in edebiyatla, şiirler ortasının fazlaca güzel olmasının da katkısı var. Edebiyatçılarla alakaları olan bir insandı. Piyano repertuarının, düzgün yorumlayabilmek açısından sıkıntı yapıtlarını ortaya koymuş Chopin. Ben de en başta “Acaba boyumu mu aşıyorum?” diye düşünmedim değil. Bu kuşkuya kendimin verdiği karşılık, “Bunu yapmak istiyorum” oldu. Birinci baladını üniversite senelerımda çalışmıştım. ondan sonrasında iki yıl evvel sokağa çıkma yasakları başladığında başka baladları çalışma imkânım oldu ki o periyot benim açımdan kendimi en epey geliştirdiğim periyot oldu. Konutta sabaha kadar elektronik piyanoda çalışıp gündüzleri akustik piyanomun başına geçip devam ettiğim bir müddetçte, “Evet, yapabilirim” dedim kendime. Yüreğimi topladım, yapıtları tamamladım ve albümü yaptık. Rastgele bir tez kelam konusu değil, sırf o baladları kendimde nasıl hissediyorsam onu yansıtmaya çalıştım.
Kayıt süreci nasıl oldu? Sanırım Babajım Stüdyoları’nda yaptınız…
Çok problemli bir müddetçti. Bu işin en sıkıntı kısmıydı açıkçası. Şöyle söyleyeyim, giriş 10 saniye sürüyor, ben bu 10 saniyeye 2.5 saat ayırdım. Bir orta duyamamaya başladım, çalamamaya başladım. Kendime tahminen biraz fazla yüklendiğim için, duymak istediklerimi, yansıtmak istediklerimi yapamıyor muyum üzere bir kaygıya de düştüm evvel. Tüm kayıtları 24 saatte bitirdik ki olağanda 40 dakikalık bir albüm için birkaç hafta ayırmak gerekir. İki gün, 12’şer saatte kaydettik. daha sonrasında kendimi fazla zorladığımı fark ettim fakat bu da bir kayıt deneyimi oldu benim için. Çok zordu. Kayıtları alan arkadaşlar için de öyleydi. Piyanonun akordu çaldıkça gevşiyor vesaire. bir daha de işin ortasından çıktık natürel lakin daha az yıpranarak, daha az acılı olabilirmiş, bunu anladım. O kayıtları, kayıtlar bittikten daha sonra dinledim ve “Tamamdır” dedim. Yansıtmak istediğim yorumu yansıttığıma inandım ki oradaki o zorluğun olumlu bir tarafı var, üst üste yeniden tekrar çaldığınızda, meskende çalışırken fark etmediğiniz şeyleri fark edebiliyorsunuz. Şu anda miks ve mastering süreçleri devam ediyor, onlar bittikten daha sonra daha düzgün anlayabileceğim ortaya ne çıktığını. 1 Mart’ta, All Sanits Moda Kilisesi’nde çalacağım bu yapıtları. Bu da hayli gerilimli bir şey benim için lakin bu gerilimi şu anda epey düşünmek istemiyorum. Gerilimli zira bir konserde birinci sefer çalacağınız bir yapıta fazlaca büyük itina göstermek gerekirken ben burada bir albümün tamamını birinci sefer çalacağım. 2020’de ‘Dengin Plays Chopin Nocturnes’ albümünü çıkarmıştık, orada beş noktürn var. Konserde o beş noktürnü ve yeni albümden dört baladı çalacağım. 1 Mart, Salı gününe denk gelmesine karşın ağır bir ilgi var konsere, bu da epey keyifli etti beni. Ayrıyeten Chopin’in doğum gününde ona dair bu biçimde bir şey yapabiliyor olmak da epeyce büyük memnunluk benim açımdan. Albüm de Mart ayı içerisinde yayınlanmış olacak.
Ayrıyeten 8 Nisan’da Rammstein’ın ‘Mein Herz Brennt’ müziğine yaptığım piyano cover yayınlanacak. Onu da heyecanla bekliyorum.
‘HERKESİN KENDİSİNE BESTEKAR DEMESİ, BESTEKARLARA HAKSIZLIK’
Besteler yaptığınızı da biliyorum. Bunları yayınlamak üzere bir niyetiniz, planınız var mı?
Bu, epeyce farklı bir mevzu. Şöyle bir şikâyetim var bu bahiste: yapılan şeylerin hakkının verilmediği, hak etmeyene ise gereksiz yere paye verildiği bir devirde yaşıyoruz. Biz konservatuarda piyano çalmak için eğitim gördük halbuki orada bir de bestecilik, kompozisyon kısmı vardır. O bilgi birikimi bizimkinden epey daha farklı. Oradaki o çalışmayı ve birikimi bilince, dışarıda insanların “Ben beste yaptım” diye getirdikleri şeyler yetersiz kalıyor. Klasik müzik özelinde söylüyorum olağan bunu. “Ben beste yapıyorum” demenin bu kadar kolaylaşması, gerçek bestekarlara haksızlık üzere geliyor. Örneğin ben tiyatro oyunları için besteler yapıyorum, Devlet Tiyatrosu için de yaptım, özel tiyatrolar için de. Lakin kendime “besteci” diyemiyorum. Bunu dersem, bestekar arkadaşlarıma hayli büyük ayıp etmiş olurum üzere geliyor. Bestekar olmak için aşikâr bir bilgi birikimine, muhakkak bir orkestrasyon bilgisine muhtaçlık var ki aslında bizler de bu dersleri aldık lakin had bilerek adım atmaya çalışıyoruz, bunu nitekim yapan insanlara ayıp olmasın diye. Önümüzde Turgay Erdener örneği var, kompozisyon kısmı mezunu olmasa da o mevzudaki formasyonu epey kuvvetli olan Fazı Hoca var, daha kaç güzel bestekarımız var. Bu insanların müziğini dinleyip, görüp daha sonra piyano çalıyorum ve piyanoda bir şeyler yazıyorum diye kendime bestekar demem haksızlık olur. Olağan ki ömrü piyanoyla geçen biri olarak yaptığım şeyler var fakat bunları çabucak hemen kimselerle paylaşmıyorum zira öğrenmem gereken daha hayli şey olduğuna inanıyorum. Yazdığım müzikleri olgunlaştığında natürel ki paylaşmak istiyorum fakat bu biçimde da kendime “besteci” demeyeceğim, bu beni, benim anladığım haliyle bir bestekar yapmayacak.
Örneğin Evgeny Grinko, bu müziği epeyce yakından tanımayanlar için piyanist ve bestekar olarak bilinir lakin değil. Evet, piyano çalıyor ve evet insanlara hitap eden müzikler yapıyor, ortada önemli bir emek de var lakin haddini bilen bir insan. “Ben klasik müzik yapmıyorum, piyanoda pop müzik yapıyorum” diyor mesela. Bu bana fazlaca sempatik geliyor. Zira Rachmaninoff üzere birinin çıktığı bir ülkeden geliyor, bunun farkında. Bu hale hürmet duyuyorum. Ben, 8 yaşımdan beri piyano çalıyorum, yüksek ve yüksek lisans eğitimlerim bu bahiste ve 6 yıl öğretim elemanı olarak dersler verdim lakin ben kendime yeni yeni “piyanist” demeye başladım. Ama bakıyoruz, kâfi piyano eğitimi almamış beşerler çıkıp “Ben bir müzik yaptım, evet sıradan, demek ki minimalist” diyor ve piyanist ve bestekar olarak isimlendirilebiliyor, rahatsız olduğum nokta tam da bu.