ANKARA -Ankara’nın önde gelen sanatkarları ve bilim insanları, farklı kentlerdeki sanatkarların da katkısıyla Bilim Sanat Edebiyat Derneği’ni (BİSED) kurdu. Şair Ahmet Telli’nin kurucu genel lideri olduğu dernek, “Ne yapmalı” sorusunun peşinden giderek yola çıktı.
Kısaltması Farsça, “Okumak, konuşmak” manasına gelen derneğin kuruluş sürecini, atacağı adımları, kültür sanat alanının Ankara’dan İstanbul’a yönelişini, Başkent’in yerlerinin dönüşümünü ve bunun sanata yansımasını BİSED’in Kurucu Lideri şair Ahmet Telli ve derneğin Genel Sekreteri şair Cengiz Kaplan ile konuştuk.
Bilim Sanat Edebiyat Derneği’nin kurucularından Ahmet Telli ile Cengiz Kaplan, derneğin çalışmalarını, Başkent’teki kültür ömrünün dönüşümünü anlattılar.
Bilim Sanat Edebiyat Derneği (BİSED) faaliyetlerine başladı. Derneğin kuruluş sürecini sizden dinleyebilir miyiz?
Ahmet Telli: Ankara bilhassa Cumhuriyet’ten daha sonra bir kültür kentiydi. Birfazlaca müellif çeviri ofisinin burada olması niçiniyle buraya yerleşti. Nurullah Ataç’lardan Edip Cansever’e, Cemal Süreya’ya kadar hepsi Ankara’dan geçtiler. Fakat 1950’lerden, epeyce partili devirden itibaren devletin kültür siyasetleri değiştiği için üretim merkezi İstanbul’a kaydı. Sevgili Ahmet Erhan’ın ‘Ankara İstanbul Kara Treni’ diye bir kitabı vardır. Oradaki makale bu olguyu epeyce düzgün anlatır. Ankara öteden beri mecmuaların çıktığı, derneklerin merkezinin olduğu, tiyatroların olduğu bir yerdi. Bunlar da yavaş yavaş bilhassa AK Parti periyodunda gitgide sönümlendiler. Varlıklarını adres olarak sürdürseler bile artık fazlaca tesirli değiller. Ankara’da yaşayan sanat ve bilim insanları bu durumun farkında. Ankara’nın bunu hak etmediğini, bu yoksulluğu, griliği hak etmediğini düşünüyorlardı. Epeydir de kahvelerde kafelerde bir ortaya gelişlerde fazlacaça da sohbeti oluyordu.
‘ÖRGÜTLENME TECRÜBESİ OLAN BEŞERLER ‘NE YAPILMALI’ SORUSUNUN PEŞİNE DÜŞERLER’
Ahmet Telli: Turgut Türk Favori Yayınları’nın sahibi şair arkadaşımız Cengiz Kaplan iki de bir bu durumu lisana getiriyordu. “bu biçimde ne yapmalı?” sorusuna geldi olay. “Ne yapmalı?” sorusunu sorduğumuz vakit, tahlil yolu bulunur. Hele hele geçmişlerinde bir biçimde örgütlenme tecrübesi olan beşerler, “Ne yapmalı?” sorusunu sordukları vakit, bunun peşine düşerler. Bu soru bizi bir ortaya getirerek, BİSED’in evvel his olarak örgütlenmesine çalıştırdı. daha sonra da bunu hayata geçirmek için bu yer tutuldu. Bu yere dernek öncesinde Ankara’da yaşayan benim birçoğunu duymadığım, tanımadığım insan geldi. Biroldukca kere toplanıldı. “Ne yapmalı?” sorusuna burada da her kanıdan insan fikirlerini sundu. Artık kuruluşun bir kültür konutu mi, yoksa dernek mi olması konusunda da oldukça tartışıldı. Sonuçta dernek bulunmasına karar verildi.
‘BİSED’İN KISALTMASI FARÇADA OKUMAK, KONUŞMAK MANASINI TAŞIYOR’
Cengiz Kaplan: Ankara hakikaten bilim ve edebiyat manasında bir yoğunluk taşıyor ancak bunların yan yana gelişleri epeyce zordu ve Ankara örgütsüz kaldı. Bilim, sanat ve edebiyat alanında epeyce önemli manada örgütsüz kaldık. “Nasıl bir şey yapabiliriz? Nasıl yan yana gelebiliriz?” sorularından dernek ortaya çıktı. Burayı tuttuktan daha sonra dört, beş toplantı gerçekleştirdik. Her toplantımıza farklı yerlerden ressamlar, müzisyenler, şairler, felsefeciler, muharrirler ve bilim insanları katıldı. Arkadaşlar örgütlenmenin kesinlikle gerekliliğine karar vererek buranın kurulmasına imkan sağladı. Mahmut Temizyürek buldu BİSED ismini. BİSED’in kısaltması bununla birlikte Farsça’da okumak, konuşmak manasını taşıyor.
‘HEVES VE İSTEK HOŞ ŞEYDİR’
Anlatımlarınıza bakılırsa kolektif emeğin akabinde BİSED hayata geçmiş. Pekala derneğin faaliyetleri ne olacak?
Ahmet Telli: Klasikleşmiş günler var. Bu günlerde BİSED kendi varlığını ortaya koyacak. örneğin 1 Mayıs. Biz 1 Mayıs’ta hangi dünya görüşünde olduğumuzu tabir eden biçimde alanlarda olacağız. Dünya Şiir Günü’nde olacağımız üzere 1 Mayıs alanında da olacağız. Yıllık programımız olacak. Üye arkadaşların talepleri toplanarak yıllık programlar yapılacak. Karikatür standı, ayda ya da iki ayda bir şiir sohbetleri olacak. Bunlar bir program dahilinde bütün bir yıla yayılarak gerçekleştirilmeye çalışılacak. Umarım bu heves ve dilek bir şairane histe kalmayarak, hayata geçer. Zira, heves ve dilek hoş şeydir. Şairanelik ise his yüklüdür. bu biçimde kalırsa zayıf kalır. Onu hayata geçirecek olan yaptığımız işin ne olduğunu bilmek. Yani bir şov derneği değil, edimsel bir dernek olacak. Kendi üyelerinin isimlerinin öne çıkarılması değil, yapılacak olan faaliyetin öne çıkarılmasını amaçlayan dernek olmasını tahayyül ediyoruz.
‘DERNEĞİN HAYALLERİ ÇOK BÜYÜK’
Cengiz Kaplan: Türkiye’de hiç yapılmamış şenlikler, karnavallar var. Edebiyat şenliği gibi… Bu derneğin hayalleri hayli büyük. İnsanları da geniş olduğu için yıllık programlar çıktıkça siz de fazlaca şaşıracaksınız. Zira biz de şaşırmaya devam ediyoruz. Çok farklı teklifler geliyor. “Kurum kuruluşlarla ortaklaşa neler yapılabilir?” dendiğinde büyük hayalleriyle geliyor arkadaşlar ve bu bizde coşku yaratıyor. O da bana bakılırsa bizi hem yüreklendiriyor birebir vakitte daha fazla çalışmaya itecek.
Derneğin ortaya çıkışında temel motivasyonun, Ankara’daki kültür ömrünün, edebiyatın, sanatın İstanbul’a hakikat kaymasının akabinde şekillendiğini hissettim. Bunu bilhassa AK Parti periyodundaki siyasetlerin yansıması olarak görüyorsunuz sanırım?
Ahmet Telli: bu vakitte hızlandı. Bilhassa 1950’den itibaren bu biçimde oldu. AK Parti iktidarıyla bir arada Ankara’daki kültür sanat faaliyetlerinin demokratik özlerinin hayata geçirilememesi, baskılar ve sansürler ötürüsıyla yeni bir çıkış bulmak gerekiyordu.
Bu süreç AK Parti periyodunda hızlandı. O geçiş sürecinin nasıl tesirleri oldu?
Ahmet Telli: Bunu müşahedelerim ne kadar objektif olabilir bilmiyorum ancak öznel olarak şunu söyleyebilirim. Artık Ankara’daki sanat kısmında ressamlar, müzisyenler hatta şairler, buradaki bir aktifliğin etkisiz olacağını, İstanbul’da daha görünür olacağını ve daha kitlesel olabileceğini görüyorlardı. Tercihleri oralarda olmaktı. Bunu buraya döndürmek gerekiyor. Buradaki hareketlerin de kıymetli olduğunu vurgulamak gerekiyor. Başarabilirsek bunu yapacağız.
‘İSTANBUL’DA ŞAİR, MUHARRİR KENDİNİ ÇOK DAHA GÖRÜNÜR HİSSEDİYOR’
Pekala Cengiz Beyefendi, siz bu durumu nasıl görüyorsunuz? Ankara’da şairsiniz siz de. İstanbul’a gitmeyi hiç düşündünüz mü? Ya da Ankara’dan artık beslenmediğinizi hissettiniz mi?
Cengiz Kaplan: Ankara insanları alışılmış ki besliyor. Burada insanların üzerinde birazcık daha baskı fazlaca oluyor. Bilhassa edebiyat, bilim ve sanat insanları üstündeki baskı Ankara’da biraz daha şiddetli oluyor. Bizim derneğimiz tam da Ankara merkezli değil. Öteki kentlerden, İzmir’den İstanbul’dan bize takviye veren epey yürekli demokrasiye inanmış şair, müellif, bilim insanı arkadaşlarımız var. İstanbul’da şair, müellif ve sanatçı kendini daha görünür hissediyor.
‘ÇOK YALNIZLAŞTIRDILAR’
Ankara’da son senelerda sokağın sesi polis gücüyle, iktidarın baskısıyla kısıldı. Aksiyon yapmak, hak talep etmek epeyce zorlaştı. Üretim sürecinizi bu durum nasıl etkiledi?
Cengiz Kaplan: Çok yalnızlaştırdılar. Edebiyat da bilim de sanat da epeyce yalnızlaştı. Bu durum edebiyata da hayli yansıdı. 12 Eylül öncesi edebiyata, şiire, sanata baktığınızda epey daha farklı şeyler görüyorsunuz. Artık daha kişiselleşmiş ve yalnızlaşmış mamüllerin piyasada dolaştığını nazaranbiliyorsunuz. Demokrasi gayretine epey dokunmayan eserler geliyor. Yalnızlaşma bizi çevreledi ve biz yalnızlaştık. Bu yalnızlığı tahminen burasıyla daha kolektif bir hale getirebiliriz. Şiirin sesinin biraz daha yüksek çıkmasını istiyorum. Fotoğrafın biraz daha renklenmesini istiyorum.
‘ŞİİR ÜZERE SANAT PRATİKLERİ ÇOK FERDÎ YARATILARDIR’
Ahmet Telli: Ben parçalanmam niçiniyle verimsiz bir iki yıl geçirdim. Ondan evvel pandemi dönemi… Buna karşın çeşitli etkinliklerde bulunduk. 1970’lerden 1980 ortasına kadar hatta 1990’lara kadar Ankara’da epeyce değerli edebiyat mecmuaları çıkıyordu. Oluşum çıkıyordu, olgu çıkıyordu, ressamların sanat mecmuaları çıkıyordu. Bunların hiç biri yok artık. Hepsi yaşamasız hale geldi. Magazinleşerek İstanbul’a göçen edebiyat ve sanat mecmuaları renklerini artırarak tesir güçlerini yaratmaya çalıştılar. Yüz binlik mecmualar haline geldiler. Edebiyat, sanat magazinleştiği için yüz binlik olur. Zira bilhassa şiir üzere sanat pratikleri fazlaca ferdî yaratılardır. Ferdi yaratıların furya içerisinde muharrirlerinin fotoğraflarının da bulunduğu sayfalardaki yazılar bizim düşünmediğimiz bir pratik olacaktır. Daha alçak istekli lakin tesir gücünü kolektiflikten alan bir faaliyet olacaktır diye düşünüyorum.
‘KOLEKTİFLİK AK PARTİ DEVRİNDE BİREYSELLEŞTİ’
Ahmet Telli: Kuşkusuz ki oradaki açılış konuşmasında da vurguladığım üzere, bu dernek hiç kimseye ‘Sen şairsin, sen sanatçısın’ payesini vermez. O denli olmaz aslına bakarsanız. O denli olduğu için buraya gelinir ve burada kolektifliği öğrenir ve kolektif çalışmanın epey daha keyifli olduğunu dünyaya ve hayata müdahale etme biçiminin kolektiflikten çıktığını görüp, yaşayıp pratiğe geçirmesini görür diye düşünüyorum. Kolektiflik AK Parti periyodunda gitgide kişiselleşti ve gitgide azaldı. Bu yüzden de kişisellik değil, bireycilik ortaya çıktı ve Özal devrinden bu yana o birey olmaktan öte, bencil bireyciliğe yanlışsız hayat evrildi.
‘ANKARA 1950’LERDEN BERİ GİTGİDE GRİLEŞTİ’
Son periyotta çıkan yapıtlarda yer olarak Ankara artık fazlaca tercih edilmeyen ya da buradaki kıssaların öne çıkmadığı bir yer gibi… Daha gri bir yer. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ahmet Telli: Ankara, evet gri. Bilinen bir şey bu. 1950’li senelerdan itibaren Ankara gitgide grileşmiştir. AK Parti devri belediye liderleriyle bilhassa sanat yerlerinin prestijsiz hale getirilerek hatta kapılarının kapatılmasına yol açması buna niye oldu. Bütün bunlar az örnek değil. Bir örnek. Sanat Kurumu vardı ve tiyatro mükafatları verilirdi. Fotoğraf stantları yapılırdı, biz orada paneller yapardık. Eski mahpus Kerim Korcan moderatördü. Kültür Bakanı geliyordu ve Kültür Bakanına kelam vermiyordu. Bunlar imgesel davranışlardır. Bütün bunlar kayboldu. Artık bir kültür bakanıyla bir panelde mümkün mü bir ortada konuşmak, soru sormak? Yok bu biçimde bir şey tabi.
‘BİR KÜLTÜR SAF DEĞİLDİR’
Ahmet Telli: Bir kültür saf değildir. O kültür ortasında gerici ögeler ile ilerici demokratik ögeleri hep bir ortada barındırır. Kim ilerici demokratik yanına sahip çıkarak onu geliştirir, demokrasi çabasını hayat usulü olarak yaşayanlar yapar. Kim bu kültürün gerici yanını daha yükseltmek ister, o gerici fikirleri benimseyen, özümseyen yani Nazım Hikmet yerine Necip Fazıl, ya da kültür merkezi yerine cami… Ulus’taki Devlet Opera binasını düşünün… Biraz ileride Devlet Tiyatroları vardı. Biraz ileride Ankara Radyosu ve biraz ileride Fotoğraf Heykel Müzesi var. bu biçimde bir lokasyonu yok etmek, itibarsızlaştırmak için devasa bir cami yapılması bir kültür siyasetinin ta kendisidir. Bu ‘Sizi eziyoruz’ demektir. Caminin karşısında olmak değil söylemek istediğim. Belediye lideri ilerici bir demokratik kültür insanı olsaydı, oraya kesinlikle bir kültür merkezi, kültür anıtı yapacaktı. Bu bile bilhassa AK Parti periyodundaki kültür siyasetlerinin ne olduğunu gösteren canlı bir örnektir.
‘ADINA SANAT DİYORSUNUZ LAKİN İÇİNDE SANAT YOK’
Cengiz Kaplan: AK Parti iktidarıyla bu durum daha da çoğaldı. Ondan evvel de vardı. Ankara’da demokrasiden yana olan edebiyat, bilim, sanat heyetleri tek tek yok edilirken, bilimsiz, sanatsız, şiirsiz sanat nesneleri Ankara’da çoğalmaya başladı. Hamamönü’ne gidin birfazlaca sanat kısmı ile ilgili meskenler görüyorusunuz. Kimsenin kapısını açmadığı, dört katlı binalar görüyorsunuz. Ankara’da bir de şuurlu bir yok edişe gerçek tavır var. Bunu yok ederken de yerine bir şeyler koymak istiyorlar. Koymak istiyorlar fakat ismine ‘sanat’ diyorsun fakat ortasında sanat yok.
‘SOKAKLARDAN, ALANLARDAN YOKSUNUZ’
Anlatımlarınıza bakınca, geçmişten bugüne gelen kültür sanatla yer alakasına dair bir hasret de var. Geçmişte Ankara’da olan o yerlerin size katkısı nasıldı? Yalnızlaştınız mı?
Ahmet Telli: Kimi sanat pratiklerinin yeri caddelerdir, sokaklardır, meydanlardır. Sokaklar ve meydanlar, bu poetik olanla politik olanın buluştuğu yerlerdir. Bunlardan mahrum pek daha kapalı yerler rayına çekiliyorsunuz. halbuki bir ressam istemez mi yapıtını büyük bir meydanda sergilemek? Örneğin Hollanda’da bir meydan var ve orada sanatçı fotoğraf standı yapıyor ya da müziğini icra ediyor. Burada Küme Yorum’un yasaklanıyor. Çocuklar sokakta Kürtçe modül söylemiş olduği için tartaklanıyor. Sanatın bir gözü bir eli bir ayağı sokakta, dışardadır, alanlardadır. Bundan yoksunuz. Türkiye olarak yoksunuz. Ankara daha da mahrum. Ve bunları kapalı yerlerde pişirmek durumundayız. Lakin iki gözünüz hep meydanlarda olacaktır, olmalıdır.
‘KÜLTÜR SANAT HAFIZA MEKANIDIR’
Yerden mahrum bırakılma hali hafızanın da bir biçimde törpülenmesine, insanların birtakım şeyleri epey hatırlayamamasına niye oluyor. Bu durum kültür sanat alanına nasıl yansıyor?
Ahmet Telli: Kültür sanat bir hafıza yeridir aslında. Sanat faaliyeti, tozlanmakta olan hafızanın durmadan tozlarını alan bir pratiktir. Bu hafızanın bir yanının açık olmasını sağlamak istiyor hükümran güçler. O da gerici siyasetleri yerleştirmek ve benimsenmesini sağlayabilmek için Kur’an kurslarından mescitlere kadar inanılmaz yırtıcı bir biçimde kapitalizmle de ittifak kurarak gerici kültür siyasetleri yaygınlaşıyor. Tüm bu aksilikler karşısında bile bizim yapabileceğimiz ‘’Ne yapılmalıdır?’’ sorusuna karşılık bulmaktır. Bugün için kapalı yerlerde olsa da alanlara göz dikmek lazım.
Cengiz Kaplan: Gözümüz sokaklarda.
‘ŞİİRİN KENDİ SESİYLE DAVRANMAK LAZIM’
Ahmet Telli: Yüksek sesle değil lakin şiirin kendi sesiyle davranmak lazım. Müziğin, sinemanın kendi sesiyle davranmak lazım.
‘UMUT BİRAZ GRİ BİR YALANDIR’
Bu derneğin çalışmaları ve gelecekte yapmayı amaçladığınız şeyler bir yerlerde daima bir umudunuz olduğunu hissettiriyor.
Ahmet Telli: Umut Nietzsche’nin tabiriyle biraz gri bir palavradır. Neyi umduğunu bilmiyorsan umut bilindiğinin bilakis geri bir olgudur. Nietzsche bu biçimde söylüyor ben de ona katılıyorum. Neyi umuyorsun? Evvel umduğun şeyi somutlamak lazım. Yoksa umut soyut bir şeydir ve ‘’umut yoksulun ekmeğidir ye Mehmet ye’’ olur. Ben bu ülkede bir ihtilal hayalini umudunu eskitmeden yaşıyorsam umduğum belirlidir benim. Benim amacım odur.
Kısaltması Farsça, “Okumak, konuşmak” manasına gelen derneğin kuruluş sürecini, atacağı adımları, kültür sanat alanının Ankara’dan İstanbul’a yönelişini, Başkent’in yerlerinin dönüşümünü ve bunun sanata yansımasını BİSED’in Kurucu Lideri şair Ahmet Telli ve derneğin Genel Sekreteri şair Cengiz Kaplan ile konuştuk.
Bilim Sanat Edebiyat Derneği’nin kurucularından Ahmet Telli ile Cengiz Kaplan, derneğin çalışmalarını, Başkent’teki kültür ömrünün dönüşümünü anlattılar.
Bilim Sanat Edebiyat Derneği (BİSED) faaliyetlerine başladı. Derneğin kuruluş sürecini sizden dinleyebilir miyiz?
Ahmet Telli: Ankara bilhassa Cumhuriyet’ten daha sonra bir kültür kentiydi. Birfazlaca müellif çeviri ofisinin burada olması niçiniyle buraya yerleşti. Nurullah Ataç’lardan Edip Cansever’e, Cemal Süreya’ya kadar hepsi Ankara’dan geçtiler. Fakat 1950’lerden, epeyce partili devirden itibaren devletin kültür siyasetleri değiştiği için üretim merkezi İstanbul’a kaydı. Sevgili Ahmet Erhan’ın ‘Ankara İstanbul Kara Treni’ diye bir kitabı vardır. Oradaki makale bu olguyu epeyce düzgün anlatır. Ankara öteden beri mecmuaların çıktığı, derneklerin merkezinin olduğu, tiyatroların olduğu bir yerdi. Bunlar da yavaş yavaş bilhassa AK Parti periyodunda gitgide sönümlendiler. Varlıklarını adres olarak sürdürseler bile artık fazlaca tesirli değiller. Ankara’da yaşayan sanat ve bilim insanları bu durumun farkında. Ankara’nın bunu hak etmediğini, bu yoksulluğu, griliği hak etmediğini düşünüyorlardı. Epeydir de kahvelerde kafelerde bir ortaya gelişlerde fazlacaça da sohbeti oluyordu.
‘ÖRGÜTLENME TECRÜBESİ OLAN BEŞERLER ‘NE YAPILMALI’ SORUSUNUN PEŞİNE DÜŞERLER’
Ahmet Telli: Turgut Türk Favori Yayınları’nın sahibi şair arkadaşımız Cengiz Kaplan iki de bir bu durumu lisana getiriyordu. “bu biçimde ne yapmalı?” sorusuna geldi olay. “Ne yapmalı?” sorusunu sorduğumuz vakit, tahlil yolu bulunur. Hele hele geçmişlerinde bir biçimde örgütlenme tecrübesi olan beşerler, “Ne yapmalı?” sorusunu sordukları vakit, bunun peşine düşerler. Bu soru bizi bir ortaya getirerek, BİSED’in evvel his olarak örgütlenmesine çalıştırdı. daha sonra da bunu hayata geçirmek için bu yer tutuldu. Bu yere dernek öncesinde Ankara’da yaşayan benim birçoğunu duymadığım, tanımadığım insan geldi. Biroldukca kere toplanıldı. “Ne yapmalı?” sorusuna burada da her kanıdan insan fikirlerini sundu. Artık kuruluşun bir kültür konutu mi, yoksa dernek mi olması konusunda da oldukça tartışıldı. Sonuçta dernek bulunmasına karar verildi.
‘BİSED’İN KISALTMASI FARÇADA OKUMAK, KONUŞMAK MANASINI TAŞIYOR’
Cengiz Kaplan: Ankara hakikaten bilim ve edebiyat manasında bir yoğunluk taşıyor ancak bunların yan yana gelişleri epeyce zordu ve Ankara örgütsüz kaldı. Bilim, sanat ve edebiyat alanında epeyce önemli manada örgütsüz kaldık. “Nasıl bir şey yapabiliriz? Nasıl yan yana gelebiliriz?” sorularından dernek ortaya çıktı. Burayı tuttuktan daha sonra dört, beş toplantı gerçekleştirdik. Her toplantımıza farklı yerlerden ressamlar, müzisyenler, şairler, felsefeciler, muharrirler ve bilim insanları katıldı. Arkadaşlar örgütlenmenin kesinlikle gerekliliğine karar vererek buranın kurulmasına imkan sağladı. Mahmut Temizyürek buldu BİSED ismini. BİSED’in kısaltması bununla birlikte Farsça’da okumak, konuşmak manasını taşıyor.
‘HEVES VE İSTEK HOŞ ŞEYDİR’
Anlatımlarınıza bakılırsa kolektif emeğin akabinde BİSED hayata geçmiş. Pekala derneğin faaliyetleri ne olacak?
Ahmet Telli: Klasikleşmiş günler var. Bu günlerde BİSED kendi varlığını ortaya koyacak. örneğin 1 Mayıs. Biz 1 Mayıs’ta hangi dünya görüşünde olduğumuzu tabir eden biçimde alanlarda olacağız. Dünya Şiir Günü’nde olacağımız üzere 1 Mayıs alanında da olacağız. Yıllık programımız olacak. Üye arkadaşların talepleri toplanarak yıllık programlar yapılacak. Karikatür standı, ayda ya da iki ayda bir şiir sohbetleri olacak. Bunlar bir program dahilinde bütün bir yıla yayılarak gerçekleştirilmeye çalışılacak. Umarım bu heves ve dilek bir şairane histe kalmayarak, hayata geçer. Zira, heves ve dilek hoş şeydir. Şairanelik ise his yüklüdür. bu biçimde kalırsa zayıf kalır. Onu hayata geçirecek olan yaptığımız işin ne olduğunu bilmek. Yani bir şov derneği değil, edimsel bir dernek olacak. Kendi üyelerinin isimlerinin öne çıkarılması değil, yapılacak olan faaliyetin öne çıkarılmasını amaçlayan dernek olmasını tahayyül ediyoruz.
‘DERNEĞİN HAYALLERİ ÇOK BÜYÜK’
Cengiz Kaplan: Türkiye’de hiç yapılmamış şenlikler, karnavallar var. Edebiyat şenliği gibi… Bu derneğin hayalleri hayli büyük. İnsanları da geniş olduğu için yıllık programlar çıktıkça siz de fazlaca şaşıracaksınız. Zira biz de şaşırmaya devam ediyoruz. Çok farklı teklifler geliyor. “Kurum kuruluşlarla ortaklaşa neler yapılabilir?” dendiğinde büyük hayalleriyle geliyor arkadaşlar ve bu bizde coşku yaratıyor. O da bana bakılırsa bizi hem yüreklendiriyor birebir vakitte daha fazla çalışmaya itecek.
Derneğin ortaya çıkışında temel motivasyonun, Ankara’daki kültür ömrünün, edebiyatın, sanatın İstanbul’a hakikat kaymasının akabinde şekillendiğini hissettim. Bunu bilhassa AK Parti periyodundaki siyasetlerin yansıması olarak görüyorsunuz sanırım?
Ahmet Telli: bu vakitte hızlandı. Bilhassa 1950’den itibaren bu biçimde oldu. AK Parti iktidarıyla bir arada Ankara’daki kültür sanat faaliyetlerinin demokratik özlerinin hayata geçirilememesi, baskılar ve sansürler ötürüsıyla yeni bir çıkış bulmak gerekiyordu.
Bu süreç AK Parti periyodunda hızlandı. O geçiş sürecinin nasıl tesirleri oldu?
Ahmet Telli: Bunu müşahedelerim ne kadar objektif olabilir bilmiyorum ancak öznel olarak şunu söyleyebilirim. Artık Ankara’daki sanat kısmında ressamlar, müzisyenler hatta şairler, buradaki bir aktifliğin etkisiz olacağını, İstanbul’da daha görünür olacağını ve daha kitlesel olabileceğini görüyorlardı. Tercihleri oralarda olmaktı. Bunu buraya döndürmek gerekiyor. Buradaki hareketlerin de kıymetli olduğunu vurgulamak gerekiyor. Başarabilirsek bunu yapacağız.
‘İSTANBUL’DA ŞAİR, MUHARRİR KENDİNİ ÇOK DAHA GÖRÜNÜR HİSSEDİYOR’
Pekala Cengiz Beyefendi, siz bu durumu nasıl görüyorsunuz? Ankara’da şairsiniz siz de. İstanbul’a gitmeyi hiç düşündünüz mü? Ya da Ankara’dan artık beslenmediğinizi hissettiniz mi?
Cengiz Kaplan: Ankara insanları alışılmış ki besliyor. Burada insanların üzerinde birazcık daha baskı fazlaca oluyor. Bilhassa edebiyat, bilim ve sanat insanları üstündeki baskı Ankara’da biraz daha şiddetli oluyor. Bizim derneğimiz tam da Ankara merkezli değil. Öteki kentlerden, İzmir’den İstanbul’dan bize takviye veren epey yürekli demokrasiye inanmış şair, müellif, bilim insanı arkadaşlarımız var. İstanbul’da şair, müellif ve sanatçı kendini daha görünür hissediyor.
‘ÇOK YALNIZLAŞTIRDILAR’
Ankara’da son senelerda sokağın sesi polis gücüyle, iktidarın baskısıyla kısıldı. Aksiyon yapmak, hak talep etmek epeyce zorlaştı. Üretim sürecinizi bu durum nasıl etkiledi?
Cengiz Kaplan: Çok yalnızlaştırdılar. Edebiyat da bilim de sanat da epeyce yalnızlaştı. Bu durum edebiyata da hayli yansıdı. 12 Eylül öncesi edebiyata, şiire, sanata baktığınızda epey daha farklı şeyler görüyorsunuz. Artık daha kişiselleşmiş ve yalnızlaşmış mamüllerin piyasada dolaştığını nazaranbiliyorsunuz. Demokrasi gayretine epey dokunmayan eserler geliyor. Yalnızlaşma bizi çevreledi ve biz yalnızlaştık. Bu yalnızlığı tahminen burasıyla daha kolektif bir hale getirebiliriz. Şiirin sesinin biraz daha yüksek çıkmasını istiyorum. Fotoğrafın biraz daha renklenmesini istiyorum.
‘ŞİİR ÜZERE SANAT PRATİKLERİ ÇOK FERDÎ YARATILARDIR’
Ahmet Telli: Ben parçalanmam niçiniyle verimsiz bir iki yıl geçirdim. Ondan evvel pandemi dönemi… Buna karşın çeşitli etkinliklerde bulunduk. 1970’lerden 1980 ortasına kadar hatta 1990’lara kadar Ankara’da epeyce değerli edebiyat mecmuaları çıkıyordu. Oluşum çıkıyordu, olgu çıkıyordu, ressamların sanat mecmuaları çıkıyordu. Bunların hiç biri yok artık. Hepsi yaşamasız hale geldi. Magazinleşerek İstanbul’a göçen edebiyat ve sanat mecmuaları renklerini artırarak tesir güçlerini yaratmaya çalıştılar. Yüz binlik mecmualar haline geldiler. Edebiyat, sanat magazinleştiği için yüz binlik olur. Zira bilhassa şiir üzere sanat pratikleri fazlaca ferdî yaratılardır. Ferdi yaratıların furya içerisinde muharrirlerinin fotoğraflarının da bulunduğu sayfalardaki yazılar bizim düşünmediğimiz bir pratik olacaktır. Daha alçak istekli lakin tesir gücünü kolektiflikten alan bir faaliyet olacaktır diye düşünüyorum.
‘KOLEKTİFLİK AK PARTİ DEVRİNDE BİREYSELLEŞTİ’
Ahmet Telli: Kuşkusuz ki oradaki açılış konuşmasında da vurguladığım üzere, bu dernek hiç kimseye ‘Sen şairsin, sen sanatçısın’ payesini vermez. O denli olmaz aslına bakarsanız. O denli olduğu için buraya gelinir ve burada kolektifliği öğrenir ve kolektif çalışmanın epey daha keyifli olduğunu dünyaya ve hayata müdahale etme biçiminin kolektiflikten çıktığını görüp, yaşayıp pratiğe geçirmesini görür diye düşünüyorum. Kolektiflik AK Parti periyodunda gitgide kişiselleşti ve gitgide azaldı. Bu yüzden de kişisellik değil, bireycilik ortaya çıktı ve Özal devrinden bu yana o birey olmaktan öte, bencil bireyciliğe yanlışsız hayat evrildi.
‘ANKARA 1950’LERDEN BERİ GİTGİDE GRİLEŞTİ’
Son periyotta çıkan yapıtlarda yer olarak Ankara artık fazlaca tercih edilmeyen ya da buradaki kıssaların öne çıkmadığı bir yer gibi… Daha gri bir yer. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ahmet Telli: Ankara, evet gri. Bilinen bir şey bu. 1950’li senelerdan itibaren Ankara gitgide grileşmiştir. AK Parti devri belediye liderleriyle bilhassa sanat yerlerinin prestijsiz hale getirilerek hatta kapılarının kapatılmasına yol açması buna niye oldu. Bütün bunlar az örnek değil. Bir örnek. Sanat Kurumu vardı ve tiyatro mükafatları verilirdi. Fotoğraf stantları yapılırdı, biz orada paneller yapardık. Eski mahpus Kerim Korcan moderatördü. Kültür Bakanı geliyordu ve Kültür Bakanına kelam vermiyordu. Bunlar imgesel davranışlardır. Bütün bunlar kayboldu. Artık bir kültür bakanıyla bir panelde mümkün mü bir ortada konuşmak, soru sormak? Yok bu biçimde bir şey tabi.
‘BİR KÜLTÜR SAF DEĞİLDİR’
Ahmet Telli: Bir kültür saf değildir. O kültür ortasında gerici ögeler ile ilerici demokratik ögeleri hep bir ortada barındırır. Kim ilerici demokratik yanına sahip çıkarak onu geliştirir, demokrasi çabasını hayat usulü olarak yaşayanlar yapar. Kim bu kültürün gerici yanını daha yükseltmek ister, o gerici fikirleri benimseyen, özümseyen yani Nazım Hikmet yerine Necip Fazıl, ya da kültür merkezi yerine cami… Ulus’taki Devlet Opera binasını düşünün… Biraz ileride Devlet Tiyatroları vardı. Biraz ileride Ankara Radyosu ve biraz ileride Fotoğraf Heykel Müzesi var. bu biçimde bir lokasyonu yok etmek, itibarsızlaştırmak için devasa bir cami yapılması bir kültür siyasetinin ta kendisidir. Bu ‘Sizi eziyoruz’ demektir. Caminin karşısında olmak değil söylemek istediğim. Belediye lideri ilerici bir demokratik kültür insanı olsaydı, oraya kesinlikle bir kültür merkezi, kültür anıtı yapacaktı. Bu bile bilhassa AK Parti periyodundaki kültür siyasetlerinin ne olduğunu gösteren canlı bir örnektir.
‘ADINA SANAT DİYORSUNUZ LAKİN İÇİNDE SANAT YOK’
Cengiz Kaplan: AK Parti iktidarıyla bu durum daha da çoğaldı. Ondan evvel de vardı. Ankara’da demokrasiden yana olan edebiyat, bilim, sanat heyetleri tek tek yok edilirken, bilimsiz, sanatsız, şiirsiz sanat nesneleri Ankara’da çoğalmaya başladı. Hamamönü’ne gidin birfazlaca sanat kısmı ile ilgili meskenler görüyorusunuz. Kimsenin kapısını açmadığı, dört katlı binalar görüyorsunuz. Ankara’da bir de şuurlu bir yok edişe gerçek tavır var. Bunu yok ederken de yerine bir şeyler koymak istiyorlar. Koymak istiyorlar fakat ismine ‘sanat’ diyorsun fakat ortasında sanat yok.
‘SOKAKLARDAN, ALANLARDAN YOKSUNUZ’
Anlatımlarınıza bakınca, geçmişten bugüne gelen kültür sanatla yer alakasına dair bir hasret de var. Geçmişte Ankara’da olan o yerlerin size katkısı nasıldı? Yalnızlaştınız mı?
Ahmet Telli: Kimi sanat pratiklerinin yeri caddelerdir, sokaklardır, meydanlardır. Sokaklar ve meydanlar, bu poetik olanla politik olanın buluştuğu yerlerdir. Bunlardan mahrum pek daha kapalı yerler rayına çekiliyorsunuz. halbuki bir ressam istemez mi yapıtını büyük bir meydanda sergilemek? Örneğin Hollanda’da bir meydan var ve orada sanatçı fotoğraf standı yapıyor ya da müziğini icra ediyor. Burada Küme Yorum’un yasaklanıyor. Çocuklar sokakta Kürtçe modül söylemiş olduği için tartaklanıyor. Sanatın bir gözü bir eli bir ayağı sokakta, dışardadır, alanlardadır. Bundan yoksunuz. Türkiye olarak yoksunuz. Ankara daha da mahrum. Ve bunları kapalı yerlerde pişirmek durumundayız. Lakin iki gözünüz hep meydanlarda olacaktır, olmalıdır.
‘KÜLTÜR SANAT HAFIZA MEKANIDIR’
Yerden mahrum bırakılma hali hafızanın da bir biçimde törpülenmesine, insanların birtakım şeyleri epey hatırlayamamasına niye oluyor. Bu durum kültür sanat alanına nasıl yansıyor?
Ahmet Telli: Kültür sanat bir hafıza yeridir aslında. Sanat faaliyeti, tozlanmakta olan hafızanın durmadan tozlarını alan bir pratiktir. Bu hafızanın bir yanının açık olmasını sağlamak istiyor hükümran güçler. O da gerici siyasetleri yerleştirmek ve benimsenmesini sağlayabilmek için Kur’an kurslarından mescitlere kadar inanılmaz yırtıcı bir biçimde kapitalizmle de ittifak kurarak gerici kültür siyasetleri yaygınlaşıyor. Tüm bu aksilikler karşısında bile bizim yapabileceğimiz ‘’Ne yapılmalıdır?’’ sorusuna karşılık bulmaktır. Bugün için kapalı yerlerde olsa da alanlara göz dikmek lazım.
Cengiz Kaplan: Gözümüz sokaklarda.
‘ŞİİRİN KENDİ SESİYLE DAVRANMAK LAZIM’
Ahmet Telli: Yüksek sesle değil lakin şiirin kendi sesiyle davranmak lazım. Müziğin, sinemanın kendi sesiyle davranmak lazım.
‘UMUT BİRAZ GRİ BİR YALANDIR’
Bu derneğin çalışmaları ve gelecekte yapmayı amaçladığınız şeyler bir yerlerde daima bir umudunuz olduğunu hissettiriyor.
Ahmet Telli: Umut Nietzsche’nin tabiriyle biraz gri bir palavradır. Neyi umduğunu bilmiyorsan umut bilindiğinin bilakis geri bir olgudur. Nietzsche bu biçimde söylüyor ben de ona katılıyorum. Neyi umuyorsun? Evvel umduğun şeyi somutlamak lazım. Yoksa umut soyut bir şeydir ve ‘’umut yoksulun ekmeğidir ye Mehmet ye’’ olur. Ben bu ülkede bir ihtilal hayalini umudunu eskitmeden yaşıyorsam umduğum belirlidir benim. Benim amacım odur.