İZMİR – Netflix’te yayımlanan “Kadim Uygarlıklar” dizisi arkeoloji dünyasında reaksiyon çekti. Platformda “belgesel” olarak tanıtılarak seyirciye sunulan diziyi hazırlayan Graham Hancock, “kayıp ve gelişmiş bir Buzul Çağı uygarlığının delillerini sunduğunu” tez ederek, arkeologların bu bahisle ilgili gerçekleri gösteren ispatları gizlediğini savunuyor.
2022 üretimi dizi, gazeteci Graham Hancock’un dünyayı dolaşarak, geçmişi son Buz Dönemi’ne kadar uzanan gizemli kayıp uygarlıkları aramasını husus ediniyor. “Tanrıların Parmak İzleri” (Fingerprints of the Gods) üzere birkaç tartışmalı kitabın da muharriri olan Hancock, “Kadim Uygarlıklar”da “insanlık olarak belleğimizi yitirdiğimizi” ve “geçmişteki medeniyeti unutmuş olduğumuzu” öne sürüyor. Hancock’un bir savına nazaran Buzul Çağı’nda felaketten kurtulanlar, yok olan gelişmiş uygarlığa ilişkin astronomi, sanat, mimarlık üzere ayrıntılarını ilkel, avcı-toplayıcı topluluklara aktardı ve insanlık buradan ilerledi.
Türkiye’ye de yolu düşen ve Karahantepe ören yerini ziyaret ederek tezlerine taban olarak kullanan Hanckok’un “Kadim Uygarlıklar” dizisini Redd kümesi üyesi müzisyen ve arkeolog Güneş Duru, polisiye çeşidi romanlarında çoğunlukla arkeolojik ögelere yer veren müellif Ahmet Ümit, eskiçağ tarihçisi Erkan Konyar ve mitoloji alanında çalışmalar yapan arkeolog Selim Martin Gazete Duvar’a kıymetlendirdi.
‘KAZI ALANLARIMIZ GERÇEK DIŞI ANLATILARA AÇILIYOR’
Belgeselin yanısıra, Türkiye’deki birtakım hafriyat liderlerinin bilimsel bilgiyle ilgilenmeyen Hancock üzere insanlara hevesle hafriyat alanlarını anlattığını söyleyen Güneş Duru şunları tabir etti:
Güneş Duru
“Ben bu meslekle uğraşan birisi olarak, diziyi izleyince öncelikli olarak şunu düşündüm: Biz niye geçmişi anlatmakta bu derece yetersiz kalırken ortasında mistik öğeler, uzaylılar, rabler, doğaüstü olaylar barındıran kitap ve belgeseller konuşuluyor? Aslında yanıt ortada; insanlık bir biçimde bilinmezliğine dair, bunun arkasında gerçekdışı bir aktiflik aramak üzere bir yanından kurtulamamış. Tahminen de bu bize beynimizin bir oyunu lakin; bu belgesel özelinde benim bir arkeolog olarak lisana getirmem gereken öbür bir soru var. O da hafriyat alanlarımızın bu cins gerçekdışı anlatılara olasılıkla turizm motivasyonu ile açılıyor olması, şahsen hafriyat liderlerinin birinci ağızdan aslında bilimsel bilgiyle ilgilenmeyen Hancock gibilere hevesle yerleşmelerini anlatıyor olmaları… İşte tam bu noktada Hancock gibiler bir yandan sizden, arkeologlardan, bilimsel unvanlarınızdan faydalanırken bir yandan da onları gerçeği gizlemekle suçluyorlar. O alacağını almış oluyor, geçmiş eğilip büküldüğü ile kalıyor”
‘İNSANIN KÜLTÜRÜ YARATACAĞINA İNANMAYAN BİR DİZİ’
Ahmet Ümit
Romanlarında arkeolojik ögelere temas eden Ahmet Ümit ise diziyle ilgili olarak insanlığın tarih içerisindeki gelişmenini göz gerisi edip teorisini daha fazlaca mitlere, mitolojiye dayandıran Hanckok ile ilgili, “Bu her şeyi bildiğini sanan bir gazetecinin, dünyanın geçmişi hakkında kendi zihninde oluşturduğu bir komplo teorisinin fazlaca da birbiriyle irtibatı olmayan birtakım buluntularla birlikte kanıtlama girişimidir” diyor. Hanckok’un bu tezleri kanıtlaması için evvela vakti göz gerisi etmesi gerektiğini söyleyen Ümit, şöyleki devam ediyor:
“İnsanın kendi tabiatına hürmet duymayan, yüzsenelerca insanın bir yandan doğayı biçimlendirirken bir yandan kendisini de biçimlendirdiği gerçeğini göz gerisi ederek birtakım kahramanların insanlığa uygarlığı getirdiğini tez eden bir dizi. Bunu bir fantastik roman olarak okusaydım bir daha de insanlığa karşı inanç duymayan bir roman olduğunu düşünecektim. İnsanı bir özne olarak ele almayan yani onun kültürü yaratacağına inanmayan ve onun yerine kim olduğu belirli olmayan birilerinin kültürü, teknolojiyi yarattığını tabir eden bir dizi bu. “
‘KOMPLO TEORİLERİNİN DAYANILMAZ BİR CAZİBESİ VAR’
Dizide daima bilim beşerlerine, arkeologlara hakaret eden, onların gerçekleri gizlediğini söyleyen bir bireyle karşı karşıya olmamızın daha fecî olduğunu söz eden Ümit, son olarak şunları ekliyor:
“halbuki arkeologların hakikati bulmaktan öteki bir gayeleri yok. Bu hakikati bulma süreçlerinde olağan olarak yanılgıları, yanlışları olabilir. Fakat bu kusurlar çabucak sonrasında telafi edilebilir. Ki bilim de bu biçimde bir şey aslına bakarsanız… Bütün bunları eleştirip daha sonra da 2 bin yıl evvel anlatılan mitolojik öykülerden yola çıkarak bütün dünyayı açıklamaya çalışan ve tümüyle komploya, spekülasyona dayandırılan bir dizi bu. Bence buradaki asıl soru bu dizilerin niçin izlendiğidir. Zira beşerler hap formunda bilgi almayı tercih ediyor. Zira bir anda bütün dünyanın geçmişine, ömrün manasına ulaşıyorlar; bu bilgiler onlara gerçekmiş üzere sunuluyor. ötürüsıyla komplo teorilerinin dayanılmaz bir cazibesi var. İşte bu biçimde bir atmosferde Hanckok üzere bir gazeteci bütün o bilim insanlarının emeğini hiçe sayan bir tez öne sürüyor. Ne yazık ki yaşadığımız post truth çağında bu çeşit niyetler hâlâ bir karşılık buluyor.”
‘GÜNÜN SONUNDA BİR KAHRAMAN ÇIKAGELİR’
Asıl sorgulanması gerekenin bu tıp “kalitesiz” üretimlerin ticari bir telaşla Netflix üzere platformlarda yer bulması olduğunu söyleyen Erkan Konyar, bu platformların portföylerini genişletmek için artık bir kalite standardı aramadıklarını söylüyor. Belgeseldeki ana vurgunun son Buzul Çağı’nın sonunda, yani günümüzden 12 bin 800 yıl evvelki ani felaketler olduğunu aktaran Konyar, şunları anlatıyor:
Erkan Konyar
“Bu felaketlerin kimi vakit tufan ve kimi vakit meteor çarpmalarıyla gerçekleşmiş olduğu öne sürülüyor. Belgeselde, bilinenin tersine geç periyoda tarihlenen yapıların aslında daha eski olduğu yaklaşımı hâkim. Farklı tarihi aralıklar ve coğrafyalardaki farklı yapılar, türlü münasebetlerle birebir niçinsellik unsurları bağlamında bedellendiriliyor. Su baskınları, tufan ve asteroit çarpışmaları ile ilişkilendirilmeye çalışılıyor. Aslında rabler insanları cezalandırır. Uygarlık çöker, günün sonunda bir kahraman çıkagelir. Eskinin yüksek uygarlığını bilen bu rehberler, ilkel avcı-toplayıcılara anıtsal ölçekte yapıları inşa etmeyi öğretirler. Arkeologlar ise ‘uygarlaştırıcı kahraman’ mitlerine niçinse inanmazlar… Hancock’a göre bu büyük yapıları çiftçilikle uğraşan yahut avcı toplayıcı toplumlar yapamazdı. Üstün bir ırk yahut aklın eseri olmalıydılar!”
‘FARKLI COĞRAFYALARDA TIPKI YAPI TİPLERİ İNŞA EDİLMİŞ OLABİLİR’
“G. Hancock’u dinleyince dünyada Eski Çağ tarihçileri ve arkeologlar tarafınca kurulmuş bir tarikat varmış hissine kapılıyorsunuz. Güya dünyanın bütün arkeologları birleşmiş gerçekleri bizden saklamaya çalışıyorlar. Pekala ancak niye? Ana akım tarihçi ve arkeologlar niye bu biçimde bir gayret ortasında olsun?” diye soran Konyar, “İnsanlar farklı coğrafyalarda birebir yapı tiplerini inşa etmiş olabilirler. Bunların birbiriyle organik ilişkisini kurmak yerine bilhassa mimari ve mühendislik uygulamalarının tarihi gelişimi çerçevesinde pahalandırmak gerek. Anıtsal ve büyük bir yapı inşa etmek istediğiniz takdirde üçgen prizma, platformlar ve teraslar halinde kademeli olarak üst üste yükselen bir yapı, statik zorunluluktur. Bu mimari model, kimi vakit Endonezya’da, kimi vakit Meksika, kimi vakit de Mısır piramitlerinde, Mezopotamya zigguratlarında ortaya çıkıyor” diye konuştu
‘MİTOLOJİDE O DENLİ GİZEM YOKTUR, ANLATILAN SENİN HİKAYENDİR’
Selim Martin
Hancock’un kendini gazeteci olarak tanıtan ve aslında 100 yıl evvel yayınlanmış komplo teorilerini yeni buluntularla harmanlayıp yeniden piyasaya süren “fazlaca satan” bir muharrir olduğunu tabir eden Selim Martin, Hanckok’un Türkiye’deki hafriyat alanlarına girmesini de eleştirerek, “Çok satmasından mütevellit, biz arkeologların lakin para ödeyerek girebildiği ören yerlerine elini kolunu ve dronunu sallayarak girmesi herkes tarafınca doğal karşılanıyor herbiçimde” dedi. Mitolojiyi kendisine referans alan Hanckok’un tezine karşılık, “Mitolojide o denli gizemli pek bir şey yoktur. De te fabula narratur! (Bu anlatılan senin hikayendir)” diye cevap veren Martin, şöyleki devam etti:
“Öykü her söyleyenin ağzında; iklimine, coğrafyasına ve hayal gücüne nazaran sıradançe değişen, gelişen ve buna karşın daima lakin daima yeniden edilen tek bir tanedir. Uzakdoğu efsanelerindeki dünyayı alttan kuşatan devasa ağacın kökleri üzere, hikayeler de aslında birebir sözün yenidenlanan çeşitleridir. Yazının icadına kadar geçen müddette, kelamlı gelenek dağları, ovaları ve denizleri aşmış, insanın ayak bastığı her yere yayılmıştı. Yazıyla birlikte; kurallar, düzenler ortaya çıkmış, anlatı başlangıçtaki gerçekliğinden kopmuş, imge aslından uzaklaşarak simgeye dönüşmüş oldu. Bunlarla bir arada, yazılı metinlerin tekdüze bir sistem içermesi, bilen gözler için takip edilmesi pek kolay bir basmakalıp öyküleme tekniği oluşturuyordu.”
‘BİNLERCE YILIN SONUNDA GELİŞEN TAŞ MİMARİYE ŞAŞIRMAK NEDİR?’
Hanckok’un başta arkeologlar olmak üzere çeşitli bilim beşerlerine hakaret ettiğini tabir eden Martin, arkeologların yaptığı işe resmi kurumlar bile hürmet duymadığı için bu biçimdesi durumlara idmanlı olduklarını söz etti. Soyut düşünme kabiliyetine sahip, bileşik alet üreten ve ölülerini gömen Neandertallerin Buzul Çağı’nda Avrupa ve Asya başta olmak üzere birfazlaca yerde, fazlaca başarılı bir biçimde yaşadıklarını söyleyen Martin, onların yalnız olmadıklarının da altını çizdi. Martin son olarak şunları söylemiş oldu:
“En az günümüzden 200 bin yıl evvelden beri; beyni devamlı çalışan, daima doğayı ve çevreyi gözlemleyen, olaylar, durumlar içinde niye sonuç münasebeti kurup kararı lehine manipüle etmeyi başaran Sapiensler ile birlikte yaşıyorlardı. Yani bu sayın ‘gazeteci’ Buzul Çağı’nın sonuna bakmaktaki maharetini çağın başına ve ortalarına bakarak gösterse kim bilir daha gizemli nelere rastlayacaktı! Ayrıyeten, Buzul Çağı -Last Galacial Maximum- günümüzden 12 bin yıl evvel değil 26-23 bin yıl evvel sona erer. bu periyottan Holosen başlangıcına kadar geçen mühlet, Genç Dyras üzere soğuma evrelerine karşın, yavaş yavaş ısınan iklime adaptasyonu kolaylaştıran bir geçiş periyodu olmuştur. Açık alanda şekillenen bir hayatı, süreksiz konaklama yerlerinde gitgide daha uzun mühlet kalarak 10.000 yıldan fazla deneyimleyen beşerler, nihayetinde tam yerleşik yaşama fakat bu kadar deneyimden daha sonra geçebilmişlerdir. Yalnızca taşın mimaride kullanmasının bile binlerce yıllık gelişimi bu vakit diliminde gözlemlenebilir. Evvel bir sıra taş üstüne kısımlar ve yapraklar, daha sonra iki sıra taş, daha sonra üç… Binlerce yılın sonunda gelişen bu taş mimariye şaşırmak nedir?”
2022 üretimi dizi, gazeteci Graham Hancock’un dünyayı dolaşarak, geçmişi son Buz Dönemi’ne kadar uzanan gizemli kayıp uygarlıkları aramasını husus ediniyor. “Tanrıların Parmak İzleri” (Fingerprints of the Gods) üzere birkaç tartışmalı kitabın da muharriri olan Hancock, “Kadim Uygarlıklar”da “insanlık olarak belleğimizi yitirdiğimizi” ve “geçmişteki medeniyeti unutmuş olduğumuzu” öne sürüyor. Hancock’un bir savına nazaran Buzul Çağı’nda felaketten kurtulanlar, yok olan gelişmiş uygarlığa ilişkin astronomi, sanat, mimarlık üzere ayrıntılarını ilkel, avcı-toplayıcı topluluklara aktardı ve insanlık buradan ilerledi.
Türkiye’ye de yolu düşen ve Karahantepe ören yerini ziyaret ederek tezlerine taban olarak kullanan Hanckok’un “Kadim Uygarlıklar” dizisini Redd kümesi üyesi müzisyen ve arkeolog Güneş Duru, polisiye çeşidi romanlarında çoğunlukla arkeolojik ögelere yer veren müellif Ahmet Ümit, eskiçağ tarihçisi Erkan Konyar ve mitoloji alanında çalışmalar yapan arkeolog Selim Martin Gazete Duvar’a kıymetlendirdi.
‘KAZI ALANLARIMIZ GERÇEK DIŞI ANLATILARA AÇILIYOR’
Belgeselin yanısıra, Türkiye’deki birtakım hafriyat liderlerinin bilimsel bilgiyle ilgilenmeyen Hancock üzere insanlara hevesle hafriyat alanlarını anlattığını söyleyen Güneş Duru şunları tabir etti:
Güneş Duru
“Ben bu meslekle uğraşan birisi olarak, diziyi izleyince öncelikli olarak şunu düşündüm: Biz niye geçmişi anlatmakta bu derece yetersiz kalırken ortasında mistik öğeler, uzaylılar, rabler, doğaüstü olaylar barındıran kitap ve belgeseller konuşuluyor? Aslında yanıt ortada; insanlık bir biçimde bilinmezliğine dair, bunun arkasında gerçekdışı bir aktiflik aramak üzere bir yanından kurtulamamış. Tahminen de bu bize beynimizin bir oyunu lakin; bu belgesel özelinde benim bir arkeolog olarak lisana getirmem gereken öbür bir soru var. O da hafriyat alanlarımızın bu cins gerçekdışı anlatılara olasılıkla turizm motivasyonu ile açılıyor olması, şahsen hafriyat liderlerinin birinci ağızdan aslında bilimsel bilgiyle ilgilenmeyen Hancock gibilere hevesle yerleşmelerini anlatıyor olmaları… İşte tam bu noktada Hancock gibiler bir yandan sizden, arkeologlardan, bilimsel unvanlarınızdan faydalanırken bir yandan da onları gerçeği gizlemekle suçluyorlar. O alacağını almış oluyor, geçmiş eğilip büküldüğü ile kalıyor”
‘İNSANIN KÜLTÜRÜ YARATACAĞINA İNANMAYAN BİR DİZİ’
Ahmet Ümit
Romanlarında arkeolojik ögelere temas eden Ahmet Ümit ise diziyle ilgili olarak insanlığın tarih içerisindeki gelişmenini göz gerisi edip teorisini daha fazlaca mitlere, mitolojiye dayandıran Hanckok ile ilgili, “Bu her şeyi bildiğini sanan bir gazetecinin, dünyanın geçmişi hakkında kendi zihninde oluşturduğu bir komplo teorisinin fazlaca da birbiriyle irtibatı olmayan birtakım buluntularla birlikte kanıtlama girişimidir” diyor. Hanckok’un bu tezleri kanıtlaması için evvela vakti göz gerisi etmesi gerektiğini söyleyen Ümit, şöyleki devam ediyor:
“İnsanın kendi tabiatına hürmet duymayan, yüzsenelerca insanın bir yandan doğayı biçimlendirirken bir yandan kendisini de biçimlendirdiği gerçeğini göz gerisi ederek birtakım kahramanların insanlığa uygarlığı getirdiğini tez eden bir dizi. Bunu bir fantastik roman olarak okusaydım bir daha de insanlığa karşı inanç duymayan bir roman olduğunu düşünecektim. İnsanı bir özne olarak ele almayan yani onun kültürü yaratacağına inanmayan ve onun yerine kim olduğu belirli olmayan birilerinin kültürü, teknolojiyi yarattığını tabir eden bir dizi bu. “
‘KOMPLO TEORİLERİNİN DAYANILMAZ BİR CAZİBESİ VAR’
Dizide daima bilim beşerlerine, arkeologlara hakaret eden, onların gerçekleri gizlediğini söyleyen bir bireyle karşı karşıya olmamızın daha fecî olduğunu söz eden Ümit, son olarak şunları ekliyor:
“halbuki arkeologların hakikati bulmaktan öteki bir gayeleri yok. Bu hakikati bulma süreçlerinde olağan olarak yanılgıları, yanlışları olabilir. Fakat bu kusurlar çabucak sonrasında telafi edilebilir. Ki bilim de bu biçimde bir şey aslına bakarsanız… Bütün bunları eleştirip daha sonra da 2 bin yıl evvel anlatılan mitolojik öykülerden yola çıkarak bütün dünyayı açıklamaya çalışan ve tümüyle komploya, spekülasyona dayandırılan bir dizi bu. Bence buradaki asıl soru bu dizilerin niçin izlendiğidir. Zira beşerler hap formunda bilgi almayı tercih ediyor. Zira bir anda bütün dünyanın geçmişine, ömrün manasına ulaşıyorlar; bu bilgiler onlara gerçekmiş üzere sunuluyor. ötürüsıyla komplo teorilerinin dayanılmaz bir cazibesi var. İşte bu biçimde bir atmosferde Hanckok üzere bir gazeteci bütün o bilim insanlarının emeğini hiçe sayan bir tez öne sürüyor. Ne yazık ki yaşadığımız post truth çağında bu çeşit niyetler hâlâ bir karşılık buluyor.”
‘GÜNÜN SONUNDA BİR KAHRAMAN ÇIKAGELİR’
Asıl sorgulanması gerekenin bu tıp “kalitesiz” üretimlerin ticari bir telaşla Netflix üzere platformlarda yer bulması olduğunu söyleyen Erkan Konyar, bu platformların portföylerini genişletmek için artık bir kalite standardı aramadıklarını söylüyor. Belgeseldeki ana vurgunun son Buzul Çağı’nın sonunda, yani günümüzden 12 bin 800 yıl evvelki ani felaketler olduğunu aktaran Konyar, şunları anlatıyor:
Erkan Konyar
“Bu felaketlerin kimi vakit tufan ve kimi vakit meteor çarpmalarıyla gerçekleşmiş olduğu öne sürülüyor. Belgeselde, bilinenin tersine geç periyoda tarihlenen yapıların aslında daha eski olduğu yaklaşımı hâkim. Farklı tarihi aralıklar ve coğrafyalardaki farklı yapılar, türlü münasebetlerle birebir niçinsellik unsurları bağlamında bedellendiriliyor. Su baskınları, tufan ve asteroit çarpışmaları ile ilişkilendirilmeye çalışılıyor. Aslında rabler insanları cezalandırır. Uygarlık çöker, günün sonunda bir kahraman çıkagelir. Eskinin yüksek uygarlığını bilen bu rehberler, ilkel avcı-toplayıcılara anıtsal ölçekte yapıları inşa etmeyi öğretirler. Arkeologlar ise ‘uygarlaştırıcı kahraman’ mitlerine niçinse inanmazlar… Hancock’a göre bu büyük yapıları çiftçilikle uğraşan yahut avcı toplayıcı toplumlar yapamazdı. Üstün bir ırk yahut aklın eseri olmalıydılar!”
‘FARKLI COĞRAFYALARDA TIPKI YAPI TİPLERİ İNŞA EDİLMİŞ OLABİLİR’
“G. Hancock’u dinleyince dünyada Eski Çağ tarihçileri ve arkeologlar tarafınca kurulmuş bir tarikat varmış hissine kapılıyorsunuz. Güya dünyanın bütün arkeologları birleşmiş gerçekleri bizden saklamaya çalışıyorlar. Pekala ancak niye? Ana akım tarihçi ve arkeologlar niye bu biçimde bir gayret ortasında olsun?” diye soran Konyar, “İnsanlar farklı coğrafyalarda birebir yapı tiplerini inşa etmiş olabilirler. Bunların birbiriyle organik ilişkisini kurmak yerine bilhassa mimari ve mühendislik uygulamalarının tarihi gelişimi çerçevesinde pahalandırmak gerek. Anıtsal ve büyük bir yapı inşa etmek istediğiniz takdirde üçgen prizma, platformlar ve teraslar halinde kademeli olarak üst üste yükselen bir yapı, statik zorunluluktur. Bu mimari model, kimi vakit Endonezya’da, kimi vakit Meksika, kimi vakit de Mısır piramitlerinde, Mezopotamya zigguratlarında ortaya çıkıyor” diye konuştu
‘MİTOLOJİDE O DENLİ GİZEM YOKTUR, ANLATILAN SENİN HİKAYENDİR’
Selim Martin
Hancock’un kendini gazeteci olarak tanıtan ve aslında 100 yıl evvel yayınlanmış komplo teorilerini yeni buluntularla harmanlayıp yeniden piyasaya süren “fazlaca satan” bir muharrir olduğunu tabir eden Selim Martin, Hanckok’un Türkiye’deki hafriyat alanlarına girmesini de eleştirerek, “Çok satmasından mütevellit, biz arkeologların lakin para ödeyerek girebildiği ören yerlerine elini kolunu ve dronunu sallayarak girmesi herkes tarafınca doğal karşılanıyor herbiçimde” dedi. Mitolojiyi kendisine referans alan Hanckok’un tezine karşılık, “Mitolojide o denli gizemli pek bir şey yoktur. De te fabula narratur! (Bu anlatılan senin hikayendir)” diye cevap veren Martin, şöyleki devam etti:
“Öykü her söyleyenin ağzında; iklimine, coğrafyasına ve hayal gücüne nazaran sıradançe değişen, gelişen ve buna karşın daima lakin daima yeniden edilen tek bir tanedir. Uzakdoğu efsanelerindeki dünyayı alttan kuşatan devasa ağacın kökleri üzere, hikayeler de aslında birebir sözün yenidenlanan çeşitleridir. Yazının icadına kadar geçen müddette, kelamlı gelenek dağları, ovaları ve denizleri aşmış, insanın ayak bastığı her yere yayılmıştı. Yazıyla birlikte; kurallar, düzenler ortaya çıkmış, anlatı başlangıçtaki gerçekliğinden kopmuş, imge aslından uzaklaşarak simgeye dönüşmüş oldu. Bunlarla bir arada, yazılı metinlerin tekdüze bir sistem içermesi, bilen gözler için takip edilmesi pek kolay bir basmakalıp öyküleme tekniği oluşturuyordu.”
‘BİNLERCE YILIN SONUNDA GELİŞEN TAŞ MİMARİYE ŞAŞIRMAK NEDİR?’
Hanckok’un başta arkeologlar olmak üzere çeşitli bilim beşerlerine hakaret ettiğini tabir eden Martin, arkeologların yaptığı işe resmi kurumlar bile hürmet duymadığı için bu biçimdesi durumlara idmanlı olduklarını söz etti. Soyut düşünme kabiliyetine sahip, bileşik alet üreten ve ölülerini gömen Neandertallerin Buzul Çağı’nda Avrupa ve Asya başta olmak üzere birfazlaca yerde, fazlaca başarılı bir biçimde yaşadıklarını söyleyen Martin, onların yalnız olmadıklarının da altını çizdi. Martin son olarak şunları söylemiş oldu:
“En az günümüzden 200 bin yıl evvelden beri; beyni devamlı çalışan, daima doğayı ve çevreyi gözlemleyen, olaylar, durumlar içinde niye sonuç münasebeti kurup kararı lehine manipüle etmeyi başaran Sapiensler ile birlikte yaşıyorlardı. Yani bu sayın ‘gazeteci’ Buzul Çağı’nın sonuna bakmaktaki maharetini çağın başına ve ortalarına bakarak gösterse kim bilir daha gizemli nelere rastlayacaktı! Ayrıyeten, Buzul Çağı -Last Galacial Maximum- günümüzden 12 bin yıl evvel değil 26-23 bin yıl evvel sona erer. bu periyottan Holosen başlangıcına kadar geçen mühlet, Genç Dyras üzere soğuma evrelerine karşın, yavaş yavaş ısınan iklime adaptasyonu kolaylaştıran bir geçiş periyodu olmuştur. Açık alanda şekillenen bir hayatı, süreksiz konaklama yerlerinde gitgide daha uzun mühlet kalarak 10.000 yıldan fazla deneyimleyen beşerler, nihayetinde tam yerleşik yaşama fakat bu kadar deneyimden daha sonra geçebilmişlerdir. Yalnızca taşın mimaride kullanmasının bile binlerce yıllık gelişimi bu vakit diliminde gözlemlenebilir. Evvel bir sıra taş üstüne kısımlar ve yapraklar, daha sonra iki sıra taş, daha sonra üç… Binlerce yılın sonunda gelişen bu taş mimariye şaşırmak nedir?”