Fatih Tan
Siya Şevê, Kürtçe rock müzik yapan ve 2000’li yılların başlarından günümüze kadarki mesleklerine, dört albüm (Zeng 2004, Pûç 2011, Bêyom 2014, Li Pey Siya xwe 2018) ve yanı sıra kendi stüdyolarında yakın devirde icra ettikleri eski ve yeni ikonik müziklerin coverlarını sığdırmıştır. Rock müziğinin esas enstrümanlarının (elektrogitar, basgitar, klavye, bateri) yanına saksafon üzere kuvvetli bir üflemeli enstrümanı da dâhil ederek müziği genel manada hiç boğmadan, tersine tonal akkorların soft ahengiyle harikulade kullanmaya çalışan müstesna bir kümedir. Siya Şevê, beraberinde ve bütün bunların yanında birfazlaca tiyatro, belgesel ve sinema müziğinin yapımını da muvaffakiyetle üstlenmiştir.
her insanın bildiği üzere, bir ülkedeki sanatların ortasında birinci ortaya çıkan ve en kolay ulaşılan (tüketilen) müziktir. Müzik, doxa ile iç içe hareket eden duyusal bir kanaattir. Müzik, ilkel, spiritual ve halk müziği formundayken beşere hayli doğal gelir ancak işlenmiş haline başka sanatlara göre daha fazla ihtimam gösterilmesi gerekir. Kendi müzik tarihimizin (Kürt müziğinin) gelişimi ise katiyetle yavaş olmuştur. Hiç elbet bunun bir sebebi, müziğin uygun bir halde gelişmesindilk evvel, var olması gereken karmaşık-teknik müzikal altyapının az gelişimidir. Bu hususta aşikâr başlı olarak bilinen sansür, rejimin yasakçı baskıları, asimilasyon siyasetleri ve maddi kaynakların yetersizliği üzere bir dizi niçinlerin olduğu gerçekliği olağan olarak kelam konusudur. Lakin başka yandan da kolektif politikliğin ve otantikliğin bilinçdışı istenci, bunun bir biçimde geri kalmasına sebep olmuştur. Bugün daha yeni yeni fazlaca sesli orkestralar, operalar, senfoniler, konçertolar, sonatlar ortaya çıkmaktadır. Kürt müziğinde bunu birinci ve en uygun yapan, yani otantikliğin özünü “modern klasik armoniyle” dayanılmaz birleştiren, bir ortaya getiren, hatta Althusserci manada “soyutlayan” hiç kuşkusuz büyük bir müzisyen olan Nîzamettîn Arîç’tir. Soyutlama, bilinenin tersine Althusser’e bakılırsa epey paradoksaldır. Ona nazaran, farklı niyet, hayal, imge, metot, teori üzere kavramlar, somut ve maddi bir gerçekliğin montajıdır. Hatta Althusser bir yerde şu biçimde der: “Soyutlamak, gerçekliğin bir kısmını bütününden ‘ayırmak’ demektir.” (1) ötürüsıyla Batı müziği ile Doğu müziği içindeki sentezin somutluğu, soyut bir kompozisyonun olumlu gerçekliğidir. Kaldı ki [Ciwan] Haco bunun bambaşka bir formunun ikili tarafını gerçekleştirmiştir. Haco, yalnızca Doğu’nun gerçekliğinden değil, Batı’nın gerçekliğinden de bir kopuş yaratmıştır.
Kürtlerin rock süreci çağdaşlarına göre hem geç yaşanmış birebir vakitte kendi lokal mizacının zerk edilmesiyle üretilmiştir. Bu lokal mizacın tözündeki örtük olan estetiğin müzikteki karşılığını bugün en güzel icra edenlerden biri de Siya Şevê’dir. Siya Şevê, klasik bir temsilin mimesisini değil, alçakgönüllülüğü ve çekiciliğine eklenen doğrudanlığını ve buna bağlı olan yalınlığın yanılgısını melodik bir poesis olarak ortaya koymaktadır. Her ne kadar Kerem Gerdenzerî fenomeni 80’li senelerda Koma Wetan ile avangart bir kırılma yarattıysa da, bu durumun Kürt müziği için “istisnai” bir durum olduğu gerçeğini değiştirmez. Birden fazla yerde olduğu üzere o devrin avangart hareketlerinden Sovyet Rusyası da [sınırlı da olsa] kendi hissesine düşeni almıştı. Yaşananlar Slav kültürel ekolün, gorece Batılı dalganın tesirlerinin bir kararıydu. Rock’ın isyan, öfke, protesto, başkaldırı üzere sistemi ve sistemi eleştiren nosyonların retoriği üzerinden temellendiği bilinen bir şeydir. halbuki Kürt müziğinde bu her vakit klasik müzikle yapılmıştır. ötürüsıyla rock müziğinin Kürtlerdeki yaşamsal tesiri, hudutta olan bir marjinal olguyla daima sınanmıştır. Siya Şevê bana göre müzik ismine bu sonu yıkmayı başaran değerli müzik kümelerinden biridir. Kürtlerin özgül mizacının ve aydınlanmacı politik tarafının istikrarını, çağın estetik duyusu temelinde epeyce âlâ kurgulamıştır.
Siya Şevê, geniş kitlelere seslenen bir müziği icra etmektedir. Tahminen de en dikkat alımlı özelliği, Mezopotamya’ya has ezgisel ritmin üniversal ve armonik yeteneğidir. Bana göre müzikleri, hırslı ve sert formlar açısından şimdiye kadar yapılmış Kürt etnolojik kültürüne ait en yakın ve besbelli müziklerden birisidir. Temalarındaki cümleler itinayla seçilmiş ve çerçeveleri çizilmiş, ekseriyetle kısa kimi vakit de uzun lakin hiç kuşkusuz epeyce akıcıdır. örneğin kimsenin pahalı bulmadığı -hatta kaçındığı- bir kelimeyi seçerek (Bênamus) kolay bir cümleye başlar üzere görünür. Lakin birinci izlenimle beşere eleştirel bir cümlenin ortasında ideolojik üzere gelse de, aslında hiçte ideolojik olanı değil, ontolojik olanın idealist kökenini sorgulatır. Her bestedeki ezgisel zenginlik, güya bestekar buluş gücünü müsrifçe harcayarak bir daha kazanabilecekmiş üzeredir. Siya Şevê, notalarını lisanın doğal nüanslarıyla uyarlamayı ve sözlerin manasını da müziksel imgelere yansıtmayı fazlaca âlâ becerir. Müzik esasen görülürün dünyasındaki iletişimsizliğin, duyularak bir daha görünmesini ve bilinmesini sağlar. Şuur kaybına niye olan enformasyonun bilinçdışı tabiatını karşıt yüz eder. Rancière’in altını çizdiği üzere, “Müzik, sözcüğün görünür kılmak için boş yere uğraştığı şeyi -duyunun lisana gelmez yanını, bilinçdışı hayatın gücünü- hissedilebilir kılar.” (2) Siya Şevê’nin, tema ve teknik formüllerinde kendini tekrar eden ve bizi daima tıpkı duygusal atmosferin anaforuna dönük bir eğilimi olsa da, bir daha de ve her ne olursa olsun, bizleri folklorik bir esintinin pastoral havasına geri götürmez. Siya Şevê’nin müziğe olan hâkimiyeti, kompozisyonlarındaki armonik yürüyüşleri ve döngüsel formlara olan çağdaş yaklaşımları, hem müziğin ruhuna birebir vakitte kendi ana lisanlarına (Kürtçe) karşı duydukları has politik bir bağlılığın apaçık bir göstergesidir. Benim burada kümeye yapabileceğim tek tenkit, kimi müziklere sesin “soft” kalışıdır. Örneğin yakın vakitte stüdyoda çekilen ve klibiyle bir arada tüm dijital platformlarda yayınlanan “Şer” isimli şarkıyı bu konuda öne sürebilirim. Zira şu konunun atlatılmaması gerekir ki, rock formun melodik hissi, sesin desibeli ve gırtlağın mekanik hareketleriyle özdeştir. Fakat bununla birlikte katiyetle şunun da hakkını vermeliyiz ki, Kürtlerin büyük müzisyenlerinden biri olan Homer Dizeyî’nin “Çendî Geram Le Şeran” isimli kült müziğinin harikulade bir cover versiyonu da bir daha Siya Şevê tarafınca tıpkı stüdyo ortamında icra edilmiş ve görsel versiyonu tıpkı biçimde yayınlanmıştır. Hatta tam da bu noktada ve bu sayede hazır kelam Başûr’dan (Güneyden) açılmışken, bir daha oradan saygın ve çağdaş bir müzisyen olan Qadir Dîlan’ın “Frîşte” isimli müziğine da Siya Şevê’den yeni bir “cover” (dinlemek) beklemek hiç üzücü olmaz.
Son olarak şunu diyebilirim ki, Siya Şevê’nin Kürt müziğine katkısı, duygusal içeriğinin zenginliği ve derinliğiyle, tabirinin çeşitliliği ve gücüyle, armonik, beraberinde ritmik özgünlüğüyle gelecek nesiller için hem bir meydan okuyuş tıpkı vakitte çağdaş bir esin kaynağı manası taşımaya devam edecektir.
Notlar:
1. Filozof Olmayanlar İçin İdeolojiye Giriş, Louis Althusser, s.76, Çev. İsmet Birkan, Can Yayınları
2. Aistheis, Jacques Rancière, s.167, Çev. Ayşe Deniz Pak, Monokl Yayınları
Siya Şevê, Kürtçe rock müzik yapan ve 2000’li yılların başlarından günümüze kadarki mesleklerine, dört albüm (Zeng 2004, Pûç 2011, Bêyom 2014, Li Pey Siya xwe 2018) ve yanı sıra kendi stüdyolarında yakın devirde icra ettikleri eski ve yeni ikonik müziklerin coverlarını sığdırmıştır. Rock müziğinin esas enstrümanlarının (elektrogitar, basgitar, klavye, bateri) yanına saksafon üzere kuvvetli bir üflemeli enstrümanı da dâhil ederek müziği genel manada hiç boğmadan, tersine tonal akkorların soft ahengiyle harikulade kullanmaya çalışan müstesna bir kümedir. Siya Şevê, beraberinde ve bütün bunların yanında birfazlaca tiyatro, belgesel ve sinema müziğinin yapımını da muvaffakiyetle üstlenmiştir.
her insanın bildiği üzere, bir ülkedeki sanatların ortasında birinci ortaya çıkan ve en kolay ulaşılan (tüketilen) müziktir. Müzik, doxa ile iç içe hareket eden duyusal bir kanaattir. Müzik, ilkel, spiritual ve halk müziği formundayken beşere hayli doğal gelir ancak işlenmiş haline başka sanatlara göre daha fazla ihtimam gösterilmesi gerekir. Kendi müzik tarihimizin (Kürt müziğinin) gelişimi ise katiyetle yavaş olmuştur. Hiç elbet bunun bir sebebi, müziğin uygun bir halde gelişmesindilk evvel, var olması gereken karmaşık-teknik müzikal altyapının az gelişimidir. Bu hususta aşikâr başlı olarak bilinen sansür, rejimin yasakçı baskıları, asimilasyon siyasetleri ve maddi kaynakların yetersizliği üzere bir dizi niçinlerin olduğu gerçekliği olağan olarak kelam konusudur. Lakin başka yandan da kolektif politikliğin ve otantikliğin bilinçdışı istenci, bunun bir biçimde geri kalmasına sebep olmuştur. Bugün daha yeni yeni fazlaca sesli orkestralar, operalar, senfoniler, konçertolar, sonatlar ortaya çıkmaktadır. Kürt müziğinde bunu birinci ve en uygun yapan, yani otantikliğin özünü “modern klasik armoniyle” dayanılmaz birleştiren, bir ortaya getiren, hatta Althusserci manada “soyutlayan” hiç kuşkusuz büyük bir müzisyen olan Nîzamettîn Arîç’tir. Soyutlama, bilinenin tersine Althusser’e bakılırsa epey paradoksaldır. Ona nazaran, farklı niyet, hayal, imge, metot, teori üzere kavramlar, somut ve maddi bir gerçekliğin montajıdır. Hatta Althusser bir yerde şu biçimde der: “Soyutlamak, gerçekliğin bir kısmını bütününden ‘ayırmak’ demektir.” (1) ötürüsıyla Batı müziği ile Doğu müziği içindeki sentezin somutluğu, soyut bir kompozisyonun olumlu gerçekliğidir. Kaldı ki [Ciwan] Haco bunun bambaşka bir formunun ikili tarafını gerçekleştirmiştir. Haco, yalnızca Doğu’nun gerçekliğinden değil, Batı’nın gerçekliğinden de bir kopuş yaratmıştır.
Kürtlerin rock süreci çağdaşlarına göre hem geç yaşanmış birebir vakitte kendi lokal mizacının zerk edilmesiyle üretilmiştir. Bu lokal mizacın tözündeki örtük olan estetiğin müzikteki karşılığını bugün en güzel icra edenlerden biri de Siya Şevê’dir. Siya Şevê, klasik bir temsilin mimesisini değil, alçakgönüllülüğü ve çekiciliğine eklenen doğrudanlığını ve buna bağlı olan yalınlığın yanılgısını melodik bir poesis olarak ortaya koymaktadır. Her ne kadar Kerem Gerdenzerî fenomeni 80’li senelerda Koma Wetan ile avangart bir kırılma yarattıysa da, bu durumun Kürt müziği için “istisnai” bir durum olduğu gerçeğini değiştirmez. Birden fazla yerde olduğu üzere o devrin avangart hareketlerinden Sovyet Rusyası da [sınırlı da olsa] kendi hissesine düşeni almıştı. Yaşananlar Slav kültürel ekolün, gorece Batılı dalganın tesirlerinin bir kararıydu. Rock’ın isyan, öfke, protesto, başkaldırı üzere sistemi ve sistemi eleştiren nosyonların retoriği üzerinden temellendiği bilinen bir şeydir. halbuki Kürt müziğinde bu her vakit klasik müzikle yapılmıştır. ötürüsıyla rock müziğinin Kürtlerdeki yaşamsal tesiri, hudutta olan bir marjinal olguyla daima sınanmıştır. Siya Şevê bana göre müzik ismine bu sonu yıkmayı başaran değerli müzik kümelerinden biridir. Kürtlerin özgül mizacının ve aydınlanmacı politik tarafının istikrarını, çağın estetik duyusu temelinde epeyce âlâ kurgulamıştır.
Siya Şevê, geniş kitlelere seslenen bir müziği icra etmektedir. Tahminen de en dikkat alımlı özelliği, Mezopotamya’ya has ezgisel ritmin üniversal ve armonik yeteneğidir. Bana göre müzikleri, hırslı ve sert formlar açısından şimdiye kadar yapılmış Kürt etnolojik kültürüne ait en yakın ve besbelli müziklerden birisidir. Temalarındaki cümleler itinayla seçilmiş ve çerçeveleri çizilmiş, ekseriyetle kısa kimi vakit de uzun lakin hiç kuşkusuz epeyce akıcıdır. örneğin kimsenin pahalı bulmadığı -hatta kaçındığı- bir kelimeyi seçerek (Bênamus) kolay bir cümleye başlar üzere görünür. Lakin birinci izlenimle beşere eleştirel bir cümlenin ortasında ideolojik üzere gelse de, aslında hiçte ideolojik olanı değil, ontolojik olanın idealist kökenini sorgulatır. Her bestedeki ezgisel zenginlik, güya bestekar buluş gücünü müsrifçe harcayarak bir daha kazanabilecekmiş üzeredir. Siya Şevê, notalarını lisanın doğal nüanslarıyla uyarlamayı ve sözlerin manasını da müziksel imgelere yansıtmayı fazlaca âlâ becerir. Müzik esasen görülürün dünyasındaki iletişimsizliğin, duyularak bir daha görünmesini ve bilinmesini sağlar. Şuur kaybına niye olan enformasyonun bilinçdışı tabiatını karşıt yüz eder. Rancière’in altını çizdiği üzere, “Müzik, sözcüğün görünür kılmak için boş yere uğraştığı şeyi -duyunun lisana gelmez yanını, bilinçdışı hayatın gücünü- hissedilebilir kılar.” (2) Siya Şevê’nin, tema ve teknik formüllerinde kendini tekrar eden ve bizi daima tıpkı duygusal atmosferin anaforuna dönük bir eğilimi olsa da, bir daha de ve her ne olursa olsun, bizleri folklorik bir esintinin pastoral havasına geri götürmez. Siya Şevê’nin müziğe olan hâkimiyeti, kompozisyonlarındaki armonik yürüyüşleri ve döngüsel formlara olan çağdaş yaklaşımları, hem müziğin ruhuna birebir vakitte kendi ana lisanlarına (Kürtçe) karşı duydukları has politik bir bağlılığın apaçık bir göstergesidir. Benim burada kümeye yapabileceğim tek tenkit, kimi müziklere sesin “soft” kalışıdır. Örneğin yakın vakitte stüdyoda çekilen ve klibiyle bir arada tüm dijital platformlarda yayınlanan “Şer” isimli şarkıyı bu konuda öne sürebilirim. Zira şu konunun atlatılmaması gerekir ki, rock formun melodik hissi, sesin desibeli ve gırtlağın mekanik hareketleriyle özdeştir. Fakat bununla birlikte katiyetle şunun da hakkını vermeliyiz ki, Kürtlerin büyük müzisyenlerinden biri olan Homer Dizeyî’nin “Çendî Geram Le Şeran” isimli kült müziğinin harikulade bir cover versiyonu da bir daha Siya Şevê tarafınca tıpkı stüdyo ortamında icra edilmiş ve görsel versiyonu tıpkı biçimde yayınlanmıştır. Hatta tam da bu noktada ve bu sayede hazır kelam Başûr’dan (Güneyden) açılmışken, bir daha oradan saygın ve çağdaş bir müzisyen olan Qadir Dîlan’ın “Frîşte” isimli müziğine da Siya Şevê’den yeni bir “cover” (dinlemek) beklemek hiç üzücü olmaz.
Son olarak şunu diyebilirim ki, Siya Şevê’nin Kürt müziğine katkısı, duygusal içeriğinin zenginliği ve derinliğiyle, tabirinin çeşitliliği ve gücüyle, armonik, beraberinde ritmik özgünlüğüyle gelecek nesiller için hem bir meydan okuyuş tıpkı vakitte çağdaş bir esin kaynağı manası taşımaya devam edecektir.
Notlar:
1. Filozof Olmayanlar İçin İdeolojiye Giriş, Louis Althusser, s.76, Çev. İsmet Birkan, Can Yayınları
2. Aistheis, Jacques Rancière, s.167, Çev. Ayşe Deniz Pak, Monokl Yayınları