Tanınan müzik tarihimizde tahminen de eşi görülmemiş bir “nostalji” periyodu yaşıyoruz. Bu dönemin kahramanı ise elbet 90’lar. Türkiye’de 90’lı senelerda tanınan kültürün bir alt kolu olarak yaygınlaşmaya başlayan “retro” yani geriye, geçmişe dönüş trendi, o devirde 60’lı ve 70’li yılların tanınan kültür mamüllerinin bir daha keşfedilmesine, devir müziklerinin tozlu raflardan indirilerek bir daha dinleyiciye sunulmasına vesile olmuştu. Geniş kitlelerce dinlenen müzikçiler, Ajda Pekkan’ın, Cem Karaca’nın, 60’lı ve 70’li senelerda hit müzikler üretmiş Anadolu rock ve Anadolu pop kümelerinin müziklerini bir daha yorumlamış, biroldukça sanatçı ve kümenin 90’larda birinci gençliklerini yaşayan nesil tarafınca da tanınmasına önayak olmuştu. Fakat “nostalji”, bir biçimde tanınan kültür ortasında kendisine ayrılmış hudutlu bir alanda fonksiyon görüyor, nostaljik olması niçiniyle ilgi çekiyordu.
Bugün ise farklı bir görünüm var önümüzde. Bilhassa 90’lı yılların özel televizyon ve radyoların açılmasıyla yaşanan büyük “pop patlaması”nın ikinci büyük dalgasını yaşıyoruz demek yanlış olmaz. Birbiri arkasına açılan ve ulusal yayın yapan nostalji radyolarının programlarının büyük çoğunluğu 90’lar müziğine ayrılırken, o senelerda çekilmiş görüntü klipler televizyonlarda ve bilhassa internet mecrasında bir daha büyük bir ilgi görüyor. Uzun yıllar, “bir periyotta yapılmış ve az kişi tarafınca hatırlanan” eserler olarak internetin sakin köşelerinde duran bu klipler, son birkaç yıl içerisinde milyonlarca izlenmeye ulaştı. Örneğin Demet’in artık bir pop müzik klasiğine dönmüş olan 94 tarihindeki ‘Arnavut Kaldırımı’ müziğinin görüntüsü, son birkaç yılda aldığı ivmeyle bugün sadece YouTube’da 63 milyondan fazla izlenme sayısına sahip. Görüntünün altındaki yorumlar kısmına 4 ay evvel “Lütfen birileri hâlâ dinliyor olsun” yazan bir kullanıcının yorumu bile 10 binden çok kere beğenilmiş. 90’lar popu denince akla birinci gelen albümlerden Levent Yüksel imzalı ‘Med Cezir’in müziklerinden ‘Yeter ki Onursuz Olmasın Aşk’ toplamda 20 milyona yakın YouTube izlenmesine sahip. Mustafa Sandal’ın 1996’ da çıkan ‘Gölgede Aynı’ albümünden ‘Jest Oldu’nun özgün versiyonu bir daha 20 milyondan fazla sefer izlenmiş. Reyhan Karaca’nın toplamda 55 milyon izlenmeyi geçen 1997 tarihindeki ‘Sevdik Sevdalandık’ müziği, Candan Erçetin’in bir daha birebir yıl yayınlanan ve bugün 43 milyondan fazla izlenen ‘Yalan’ isimli duygusal yapıtı, Oya-Bora’nın 25 milyon izlenmeye yaklaşan ‘Sevmek Zamanı’ müziği, Emel Müftüoğlu’nun 10 milyondan fazla izlenen ‘Hovarda’sı üzere daha birfazlaca örnek verilebilir.
90’LAR, YENİ TANINAN MÜZİK İSTASYONLARINI DA FETHETTİ
Spotify’da 90’lar Türkçe popuyla ilgili listeler on binlerce takipçiye sahip. bir daha Spotify’da, 90’lı senelerda yayınlanan, ortadan geçen senelerda aktüel müziğin gölgesinde kalan lakin son birkaç yılda bir daha keşfedilen müzikler bugün milyonlarca sefer dinleniyor.
“90’lar çılgınlığı” en epeyce da radyolarda, programların listelerinde yaşanıyor tahminen de. Uzun yıllar sırf ana akım yeni müzik çalan, gözlerini, kulaklarını sadece vaktin tanınan müziklerine çevirmiş olan radyo istasyonlarının programlarının epeyce değerli bir kısmı bugün 90’lar Türkçe pop müziğine ayrılmış durumda. “Nostalji radyoları”nı da hesaba kattığımızda bugün pop müzik çalınan radyoların içeriğinin kıymetli bir kısmını 90’lar popunun oluşturduğunu söylemek mümkün.
Pekala ne oldu da 90’lar müziği son birkaç yılda bir trende dönüştü? Bu “büyük patlama”nın mümkün niçinlerini sanatkarlar, müzik muharrirleri ve radyocularla konuştuk. AYNA kümesinin beyni, tecrübeli müzisyen Erhan Güleryüz, Oya-Bora ikilisinden Bora Ebeoğlu, müzik muharriri ve programcı Yavuz Hakan Tok ve Alem FM Müzik Yöneticisi ve program imalcisi Mustafa Fidan sorularımızı yanıtladı.
‘90’LAR DİNLENİYOR ZİRA BUGÜN ÂLÂ MÜZİK ÜRETİLMİYOR’
Kendisi üzere kimi sanatkarları 90’lar içine sıkıştırmanın yanlış olduğunu belirten bestekar, icracı ve üretimci Erhan Güleryüz, “Şu anda bile stüdyoda yeni eserler üretiyorum. Kendisini 90’lara sıkıştırmış arkadaşları da anlamıyorum. Ben 90’larda da müzik yaptım fakat 2021’de yaşıyorum. 90’lar benim ömrümü sıkıştırıp bırakacağım bir alan değil” diyor. 90’lı senelerla kıyaslandığında bugün üretilen müziklerin “yetersiz” olduğunu söyleyen Güleryüz, “Bugünün gençleri de bundan 20-30 öncesinin müziğini dinliyor. Konserlerimizde o devirde yaptığım müzikleri 18-20 yaşındaki gençlerle daima bir ağızdan söylüyoruz mesela. Ya da mesela ünlü bir sanatçı arkadaşımız yeni albümü için yeni müzik bulamazken çıkış müziği olarak ‘Pencereler Önünde’yi istiyor, yorumluyor. Zira yok, müzik yok, âlâ kelam yok belki” diyor.
Güleryüz’e bakılırsa bunun sebebi nesiller ortası fark: “Şiiri bilmeyen insanların bir şeyler yapmaya çalıştığı bir devirdeyiz. Okunmuyor. Benim çocuklarım bile, epeyce düzgün okullarda, üniversitelerde okudular lakin jenerasyon olarak ülke gerçeklerinden uzak yaşıyorlar. Rap müzik yapan gençlerle çalışıyorum. Lakin o arkadaşlarla oturduğumda grafiğin ne kadar aşağıya hakikat düştüğünü görüyorum. Biz ziyadesiyle donatılmıştık. Bu jenerasyonun hatası değil bu, onlara bizimki üzere okullar verilmedi. Benim okuduğum pırlanta üzere devlet okulu artık oldu İmam Hatip Lisesi.”
Erhan Güleryüz
‘90’LAR MÜZİĞİ ACI ÇEKMİŞ ÇOCUKLARIN MÜZİĞİDİR’
90’lı senelerdaki pop müzik patlamasının altında Türkiye’nin en büyük müzisyenlerinin üretim yapması olduğunu belirten Erhan Güleryüz, 90’larda gençliğini yaşayan neslin her manada donanımlı bir nesil olduğunu argüman ediyor: “Bir de, bizim 90’lı senelerdaki stüdyo ortamımız bile farklıydı. Biroldukça büyük müzisyen bir ortada çalışabiliyordu. Herkes kendi usulünde, sevdiği formda işini yapıyordu. her insanın söyleyecek bir şeyi aşağı üst vardı. Bir de şöyleki düşünün: Vivaldi biliyorsun, Chopin biliyorsun, ki pop müziğin tüm temelleri Chopin’de vardır, Türk halk müziği biliyorsun, ‘hard rock’ biliyorsun. Batıdaki 68 neslinin müziğini de tanıyorsun, Anadolu halk türkülerini de… 90’lar söylemiş olduğiniz şey, aslında 60’larda, 70’lerde doğmuş çocukların müziğidir. Bunun Batı’daki karşılığı da İkinci Dünya Savaşı ortamında doğmuş çocukların 60’larda yaptığı müziktir. Bizler de askeri darbelerde, sıkıyönetimlerde doğduk, büyüdük ve 90’larda müzik yaptık. Acıyı, yokluğu biliyoruz. Bizim acımız büyüktü, bizi acıdan kurtaracak şeyler de birebir biçimde büyüktü. Biz birbirimizi tedavi edebiliyorduk.”
‘SIRADA 2000’LER NOSTALJİSİ VAR’
Müzik müellifi ve programcı Yavuz Hakan Tok, her periyodun kendi nostaljisi olduğunun altını çiziyor: “Herkes kendi çocukluğunda ve birinci gençliğinde dinlediği müziği, sevdiği müzikleri özlüyor. Bu her jenerasyon için geçerli. Şimdilerde ‘90’lar müziğinin ön plana çıkmasının en kıymetli niçini de bu. Çocukluk ve birinci gençliğini 90’larda hayatış nesil bugün 30’lu yaşlarında, iş güç sahibi, parasını kazanan ve yaş prestijiyle cümbüş yerlerini, yerleri ve konserleri en epey dolduran kesim. Ben 30’lu yaşlarımdayken de 80’ler partileri yapılırdı misal. Yani sırada 2000’ler nostaljisi var.”
Müzik formu icat edildiğinden bu yana melodi ve kelamın en kuvvetli silahlar olduğunu kaydeden Tok, kelamı ve melodisi kuvvetli olan müziklerin, beğeniler ve yaşayışlar ne kadar değişirse değişsin her vakit her jenerasyona hitap edeceğini belirtiyor.
Yavuz Hakan Tok
‘O GÜNÜN MÜZİĞİ BUGÜN YAPILSA KİMSEYE HİTAP ETMEZ’
Her periyodun müziğinin kendi karakteri olduğunu hatırlatan Yavuz Hakan Tok, “Tabii ‘90’lar, ‘70’ler ya da ‘80’ler fark etmez; her devrin müziği yapıldığı devir içerisinde hoş. O yüzden kutsamaları manalı bulmuyorum. O müzikler tıpkı formüllerle bugün yapılsa hiç birimize hitap etmez. Yani bu kadar bedel verilmeleri biraz da yapıldıkları periyoda yüklediğimiz manalarla, o devirdeki yaşanmışlıklarımızla ilgili. Örnek olarak ‘Nerede o eski bayramlar’ klişesini verebilirim. Ben çocukken de söylenirdi bu laf, bugün hâlâ söyleniyor. Büyüdüğümüz ve yetiştiğimiz periyot ortasında benimsediğimiz, alıştığımız, yeterli ve yanlışsız diye öğrendiklerimizle bir konfor alanı yaratıyoruz kendimize. Tüm bunlar ömrün doğal akışı içerisinde vakit içinde değişiyor lakin biz belli yaşlara geldiğimizde kendimizi inançta hissettiğimiz konfor alanından çıkamaz oluyoruz. Haliyle de şimdiki vakti yadırgıyor, eskiye hasret duyar hale geliyoruz. Bu epeyce insani bir şey. Her canlı eninde sonunda nostaljiyi tadacaktır. Kimse sonsuza kadar günü yakalayamaz” diyor.
’90’LARIN GÜCÜ ADINA’ DİYEREK KILICIMI KALDIRIYORUM’
90’lı senelerda yaptıkları müziklerle adeta fırtına üzere esen, bilhassa 1992 tarihindeki ‘Sevmek Zamanı’ müzikleri bugün de çabucak her gün radyolarda duyulan Oya-Bora ikilisinden Bora Ebeoğlu’na bakılırsa 90’lı senelera duyulan hasret ve gösterilen ilginin ardında bugünden duyulan rahatsızlık var: “Nostalji duygusu bize hoş hisler veriyorsa, bu ortasında bulunduğumuz vakitten pek de hoşnut olmadığımız manasına geliyor. Ekonomik zorluklarla boğuşan, kendini toplum ortasında yalnız hisseden, özgürlüklerinin kısıtlanmış olduğunu düşünen her insanın bir vakit tüneline gereksinimi var. Müzik bu bahiste imdada yetişiyor ve nostalji radyoları da bu vakit tünelini önünüzde açıveriyor. Kendinizi o daha keyifli günlerinizde buluyorsunuz. Müziklerin işte bu biçimde bir gücü var. 90lara gelirsek, bu biçimde da bir fazlaca sorun vardı ülkede, fakat sanırım daha gerçek hayatlar yaşıyorduk, daha samimiydik, daha tutkuluyduk. Burada ben ‘90ların gücü adına’ diyerek kılıcımı kaldırıyorum.”
Yavuz Hakan Tok’un yorumuna emsal olarak her periyodun kendi nostaljisi olduğunu söyleyen Ebeoğlu, bunu “Nostalji her daim var olan bir his. 90’larda da 50’lerin 60’ların nostaljisinden bahsediliyordu dersek palavra olmaz. bu biçimde şöyleki bir çıkarım mı yapmalı: teknoloji gelişirken bizden de daima bir şeyleri çalıyor” diye söz ediyor.
Oya-Bora ikilisi
‘ŞARKILARIMIZI SÖYLERKEN BU KADAR UZUN SOLUKLU OLACAĞINI BİLMEZDİK’
Yeni jenerasyonların, kendilerinin 90’lı senelerda yaptığı müziğe gösterdiği ilgiden dolayı fazlaca keyifli olduklarını kaydeden Bora Ebeoğlu, “Şarkılarımızı söylerken bu kadar uzun soluklu izler bırakacağımızı bilemezdik şüphesiz lakin inanarak yaptık, inanarak söylemiş olduk. Kendimizi uygun tabir etmiş olmalıyız ki, bugüne kadar ulaştı sesimiz” diyor.
Tanınan müziğin her devir belirli akımlardan etkilendiğini, ‘Seni Bana Yazmışlar’ albümünü yaparken kendilerinin de üniversal dünya müziğinin tesirinde olduklarını söylüyor Bora Ebeoğlu ve devam ediyor: “O devirde tekdüze, ritmik ve hap üzere kelamları olan modüller gündemdeydi. Biz o devirde dünya müziğinin lezzetlerini albümümüzde müzikseverlere sununca, hem biz epey memnun olduk, birebir vakitte müziklerimiz ilgi ile karşılandı ve epey sevildi. Albüm kayıtları haftalar hatta aylarca sürerdi ve bu kadar fazlaca sayıda bir müzik üretiminden bahsedilmezdi.” Ebeoğlu’na göre bugünün en büyük farkı dijital mecralar yardımıyla müziklerin daha rahat yayınlanabilmesi: “Son devirde rap ve hip hop’un pop kültüründe hükümran olduğunu görüyorum. Bu da bugünün modası işte. Bir de dijital mecralarda müziğinizi direkt yayınlama talihiniz var, bu bugünün en kıymetli farkı. Müzik firmalarına muhtaç olmadan alternatif ve bağımsız müzik üretimi için bulunmaz fırsat. Ve karşılığını da buluyor.”
‘AMAÇ, 30’LU YAŞLARINI GEÇMİŞ KİTLEYİ YAKALAMAK’
Alem FM Müzik Yöneticisi Mustafa Fidan, radyolarda 90’lar müziğine geri dönüşün en değerli niçininin, bilhassa 90’larda radyo dinleme kültürü edinen ve artık 30-60 yaş içindeki kitleyi yakalamak olduğunu söylüyor: “Yeni şarkılardansa 90’lardaki müziklerin yepyenilerini ya da cover’larını çalmak, radyo dinleyen kitleye hitap edebilmenin bir yolu. Pandemi sürecinde Sezen Aksu üzere 90’lar popunun kıymetli birtakım isimlerinin müzisyenlere dayanak gayesiyle teliflerini kaldırmasının da bunda tesiri var.”
Günümüz tanınan müziğinin “rap’le fantezi içinde bir tür” olduğunu ve bu cinsin daha hayli dijital platformlarda ilgi gördüğünü belirten Fidan, radyoların reklamla hayatta kaldığını ve reklam alabilmek için dinleyici kitlesini yakalamak zorunda olduğunu söylüyor. Fidan’a bakılırsa bunun yolu, aşikâr bir yaş kitlesine hitap etmekten geçiyor ve müzikal olarak rap’ten epeyce popa aşina olan kitleye 90’lar nostaljisi yaşatmak gerekiyor.
Mustafa Fidan
‘SEKTÖR TEKELLEŞTİ’
Fidan bunun, radyo ve televizyonlar için değişmesi gereken bir durum olduğunu, bilhassa belirli başlı müzik ve müzikçilerin reyting tasasıyla iki saatte bir müziklerinin çalınmasının kesimi tekelleştirdiğini de kelamlarına ekliyor. “Radyo ve televizyonlarda 90’lar müziği haricinde üç-beş tanınan müzik ve müzikçinin daima dönmesi, pastanın eşitsiz bölüşülmesine ve bilhassa alternatif müzik yapmaya çalışanların piyasa dışına itilmesine niye oluyor” diyen Mustafa Fidan, kendisinin müzik yöneticisi olarak bunu değiştirmeye çalıştığını, kendisine gelen her şarkıyı olabildiğince dinleyerek tanıtım yapmaya gücü yetmeyen sanatkarları dinleyiciyle buluşturmaya çalıştığını, hatta sokak müzisyenlerine programında özel bir kısım ayırdığını söz ediyor.”
Emsal bir eleştiriyi lisana getiren Erhan Güleryüz ise bunu, “Bakın bugün radyo programlarının listeleri için bile bir bilgisayar algoritması var. Müzikleri, müzikçileri 1’den 4’e kadar sınıflandırmışlar. ötürüsıyla bu monopolleşme, daima birebir şeylerin çalınmasına, daima o çalınan müzikler üzere müzikler üretilmesine niye oluyor” diye tabir ediyor. Ayrıyeten, 90’lar külçeşidinin 1999 sarsıntısı ile bittiğini savunan sanatçı, “O günden daha sonra kablo koptu. Bizler, bizden daha sonraki jenerasyonlara bir şey iletemedik. Yalnızca müzikte değil, her şeyde bence bu biçimde oldu. Her müzisyen, her sanatçı bir iletkendir, her insan aslında bir iletkendir. Tahminen bizler, bu bayrak yarışını sürdüremedik. 90’lar bu manada o iletkenliğin olduğu son dönemdi” diyor.
90’lar rüzgarı, uzun bir süre daha kuvvetli eseceğe benziyor, en azından yerini yeni bir “eski dönem”in rüzgarına bırakana kadar…
Bugün ise farklı bir görünüm var önümüzde. Bilhassa 90’lı yılların özel televizyon ve radyoların açılmasıyla yaşanan büyük “pop patlaması”nın ikinci büyük dalgasını yaşıyoruz demek yanlış olmaz. Birbiri arkasına açılan ve ulusal yayın yapan nostalji radyolarının programlarının büyük çoğunluğu 90’lar müziğine ayrılırken, o senelerda çekilmiş görüntü klipler televizyonlarda ve bilhassa internet mecrasında bir daha büyük bir ilgi görüyor. Uzun yıllar, “bir periyotta yapılmış ve az kişi tarafınca hatırlanan” eserler olarak internetin sakin köşelerinde duran bu klipler, son birkaç yıl içerisinde milyonlarca izlenmeye ulaştı. Örneğin Demet’in artık bir pop müzik klasiğine dönmüş olan 94 tarihindeki ‘Arnavut Kaldırımı’ müziğinin görüntüsü, son birkaç yılda aldığı ivmeyle bugün sadece YouTube’da 63 milyondan fazla izlenme sayısına sahip. Görüntünün altındaki yorumlar kısmına 4 ay evvel “Lütfen birileri hâlâ dinliyor olsun” yazan bir kullanıcının yorumu bile 10 binden çok kere beğenilmiş. 90’lar popu denince akla birinci gelen albümlerden Levent Yüksel imzalı ‘Med Cezir’in müziklerinden ‘Yeter ki Onursuz Olmasın Aşk’ toplamda 20 milyona yakın YouTube izlenmesine sahip. Mustafa Sandal’ın 1996’ da çıkan ‘Gölgede Aynı’ albümünden ‘Jest Oldu’nun özgün versiyonu bir daha 20 milyondan fazla sefer izlenmiş. Reyhan Karaca’nın toplamda 55 milyon izlenmeyi geçen 1997 tarihindeki ‘Sevdik Sevdalandık’ müziği, Candan Erçetin’in bir daha birebir yıl yayınlanan ve bugün 43 milyondan fazla izlenen ‘Yalan’ isimli duygusal yapıtı, Oya-Bora’nın 25 milyon izlenmeye yaklaşan ‘Sevmek Zamanı’ müziği, Emel Müftüoğlu’nun 10 milyondan fazla izlenen ‘Hovarda’sı üzere daha birfazlaca örnek verilebilir.
90’LAR, YENİ TANINAN MÜZİK İSTASYONLARINI DA FETHETTİ
Spotify’da 90’lar Türkçe popuyla ilgili listeler on binlerce takipçiye sahip. bir daha Spotify’da, 90’lı senelerda yayınlanan, ortadan geçen senelerda aktüel müziğin gölgesinde kalan lakin son birkaç yılda bir daha keşfedilen müzikler bugün milyonlarca sefer dinleniyor.
“90’lar çılgınlığı” en epeyce da radyolarda, programların listelerinde yaşanıyor tahminen de. Uzun yıllar sırf ana akım yeni müzik çalan, gözlerini, kulaklarını sadece vaktin tanınan müziklerine çevirmiş olan radyo istasyonlarının programlarının epeyce değerli bir kısmı bugün 90’lar Türkçe pop müziğine ayrılmış durumda. “Nostalji radyoları”nı da hesaba kattığımızda bugün pop müzik çalınan radyoların içeriğinin kıymetli bir kısmını 90’lar popunun oluşturduğunu söylemek mümkün.
Pekala ne oldu da 90’lar müziği son birkaç yılda bir trende dönüştü? Bu “büyük patlama”nın mümkün niçinlerini sanatkarlar, müzik muharrirleri ve radyocularla konuştuk. AYNA kümesinin beyni, tecrübeli müzisyen Erhan Güleryüz, Oya-Bora ikilisinden Bora Ebeoğlu, müzik muharriri ve programcı Yavuz Hakan Tok ve Alem FM Müzik Yöneticisi ve program imalcisi Mustafa Fidan sorularımızı yanıtladı.
‘90’LAR DİNLENİYOR ZİRA BUGÜN ÂLÂ MÜZİK ÜRETİLMİYOR’
Kendisi üzere kimi sanatkarları 90’lar içine sıkıştırmanın yanlış olduğunu belirten bestekar, icracı ve üretimci Erhan Güleryüz, “Şu anda bile stüdyoda yeni eserler üretiyorum. Kendisini 90’lara sıkıştırmış arkadaşları da anlamıyorum. Ben 90’larda da müzik yaptım fakat 2021’de yaşıyorum. 90’lar benim ömrümü sıkıştırıp bırakacağım bir alan değil” diyor. 90’lı senelerla kıyaslandığında bugün üretilen müziklerin “yetersiz” olduğunu söyleyen Güleryüz, “Bugünün gençleri de bundan 20-30 öncesinin müziğini dinliyor. Konserlerimizde o devirde yaptığım müzikleri 18-20 yaşındaki gençlerle daima bir ağızdan söylüyoruz mesela. Ya da mesela ünlü bir sanatçı arkadaşımız yeni albümü için yeni müzik bulamazken çıkış müziği olarak ‘Pencereler Önünde’yi istiyor, yorumluyor. Zira yok, müzik yok, âlâ kelam yok belki” diyor.
Güleryüz’e bakılırsa bunun sebebi nesiller ortası fark: “Şiiri bilmeyen insanların bir şeyler yapmaya çalıştığı bir devirdeyiz. Okunmuyor. Benim çocuklarım bile, epeyce düzgün okullarda, üniversitelerde okudular lakin jenerasyon olarak ülke gerçeklerinden uzak yaşıyorlar. Rap müzik yapan gençlerle çalışıyorum. Lakin o arkadaşlarla oturduğumda grafiğin ne kadar aşağıya hakikat düştüğünü görüyorum. Biz ziyadesiyle donatılmıştık. Bu jenerasyonun hatası değil bu, onlara bizimki üzere okullar verilmedi. Benim okuduğum pırlanta üzere devlet okulu artık oldu İmam Hatip Lisesi.”
Erhan Güleryüz
‘90’LAR MÜZİĞİ ACI ÇEKMİŞ ÇOCUKLARIN MÜZİĞİDİR’
90’lı senelerdaki pop müzik patlamasının altında Türkiye’nin en büyük müzisyenlerinin üretim yapması olduğunu belirten Erhan Güleryüz, 90’larda gençliğini yaşayan neslin her manada donanımlı bir nesil olduğunu argüman ediyor: “Bir de, bizim 90’lı senelerdaki stüdyo ortamımız bile farklıydı. Biroldukça büyük müzisyen bir ortada çalışabiliyordu. Herkes kendi usulünde, sevdiği formda işini yapıyordu. her insanın söyleyecek bir şeyi aşağı üst vardı. Bir de şöyleki düşünün: Vivaldi biliyorsun, Chopin biliyorsun, ki pop müziğin tüm temelleri Chopin’de vardır, Türk halk müziği biliyorsun, ‘hard rock’ biliyorsun. Batıdaki 68 neslinin müziğini de tanıyorsun, Anadolu halk türkülerini de… 90’lar söylemiş olduğiniz şey, aslında 60’larda, 70’lerde doğmuş çocukların müziğidir. Bunun Batı’daki karşılığı da İkinci Dünya Savaşı ortamında doğmuş çocukların 60’larda yaptığı müziktir. Bizler de askeri darbelerde, sıkıyönetimlerde doğduk, büyüdük ve 90’larda müzik yaptık. Acıyı, yokluğu biliyoruz. Bizim acımız büyüktü, bizi acıdan kurtaracak şeyler de birebir biçimde büyüktü. Biz birbirimizi tedavi edebiliyorduk.”
‘SIRADA 2000’LER NOSTALJİSİ VAR’
Müzik müellifi ve programcı Yavuz Hakan Tok, her periyodun kendi nostaljisi olduğunun altını çiziyor: “Herkes kendi çocukluğunda ve birinci gençliğinde dinlediği müziği, sevdiği müzikleri özlüyor. Bu her jenerasyon için geçerli. Şimdilerde ‘90’lar müziğinin ön plana çıkmasının en kıymetli niçini de bu. Çocukluk ve birinci gençliğini 90’larda hayatış nesil bugün 30’lu yaşlarında, iş güç sahibi, parasını kazanan ve yaş prestijiyle cümbüş yerlerini, yerleri ve konserleri en epey dolduran kesim. Ben 30’lu yaşlarımdayken de 80’ler partileri yapılırdı misal. Yani sırada 2000’ler nostaljisi var.”
Müzik formu icat edildiğinden bu yana melodi ve kelamın en kuvvetli silahlar olduğunu kaydeden Tok, kelamı ve melodisi kuvvetli olan müziklerin, beğeniler ve yaşayışlar ne kadar değişirse değişsin her vakit her jenerasyona hitap edeceğini belirtiyor.
Yavuz Hakan Tok
‘O GÜNÜN MÜZİĞİ BUGÜN YAPILSA KİMSEYE HİTAP ETMEZ’
Her periyodun müziğinin kendi karakteri olduğunu hatırlatan Yavuz Hakan Tok, “Tabii ‘90’lar, ‘70’ler ya da ‘80’ler fark etmez; her devrin müziği yapıldığı devir içerisinde hoş. O yüzden kutsamaları manalı bulmuyorum. O müzikler tıpkı formüllerle bugün yapılsa hiç birimize hitap etmez. Yani bu kadar bedel verilmeleri biraz da yapıldıkları periyoda yüklediğimiz manalarla, o devirdeki yaşanmışlıklarımızla ilgili. Örnek olarak ‘Nerede o eski bayramlar’ klişesini verebilirim. Ben çocukken de söylenirdi bu laf, bugün hâlâ söyleniyor. Büyüdüğümüz ve yetiştiğimiz periyot ortasında benimsediğimiz, alıştığımız, yeterli ve yanlışsız diye öğrendiklerimizle bir konfor alanı yaratıyoruz kendimize. Tüm bunlar ömrün doğal akışı içerisinde vakit içinde değişiyor lakin biz belli yaşlara geldiğimizde kendimizi inançta hissettiğimiz konfor alanından çıkamaz oluyoruz. Haliyle de şimdiki vakti yadırgıyor, eskiye hasret duyar hale geliyoruz. Bu epeyce insani bir şey. Her canlı eninde sonunda nostaljiyi tadacaktır. Kimse sonsuza kadar günü yakalayamaz” diyor.
’90’LARIN GÜCÜ ADINA’ DİYEREK KILICIMI KALDIRIYORUM’
90’lı senelerda yaptıkları müziklerle adeta fırtına üzere esen, bilhassa 1992 tarihindeki ‘Sevmek Zamanı’ müzikleri bugün de çabucak her gün radyolarda duyulan Oya-Bora ikilisinden Bora Ebeoğlu’na bakılırsa 90’lı senelera duyulan hasret ve gösterilen ilginin ardında bugünden duyulan rahatsızlık var: “Nostalji duygusu bize hoş hisler veriyorsa, bu ortasında bulunduğumuz vakitten pek de hoşnut olmadığımız manasına geliyor. Ekonomik zorluklarla boğuşan, kendini toplum ortasında yalnız hisseden, özgürlüklerinin kısıtlanmış olduğunu düşünen her insanın bir vakit tüneline gereksinimi var. Müzik bu bahiste imdada yetişiyor ve nostalji radyoları da bu vakit tünelini önünüzde açıveriyor. Kendinizi o daha keyifli günlerinizde buluyorsunuz. Müziklerin işte bu biçimde bir gücü var. 90lara gelirsek, bu biçimde da bir fazlaca sorun vardı ülkede, fakat sanırım daha gerçek hayatlar yaşıyorduk, daha samimiydik, daha tutkuluyduk. Burada ben ‘90ların gücü adına’ diyerek kılıcımı kaldırıyorum.”
Yavuz Hakan Tok’un yorumuna emsal olarak her periyodun kendi nostaljisi olduğunu söyleyen Ebeoğlu, bunu “Nostalji her daim var olan bir his. 90’larda da 50’lerin 60’ların nostaljisinden bahsediliyordu dersek palavra olmaz. bu biçimde şöyleki bir çıkarım mı yapmalı: teknoloji gelişirken bizden de daima bir şeyleri çalıyor” diye söz ediyor.
Oya-Bora ikilisi
‘ŞARKILARIMIZI SÖYLERKEN BU KADAR UZUN SOLUKLU OLACAĞINI BİLMEZDİK’
Yeni jenerasyonların, kendilerinin 90’lı senelerda yaptığı müziğe gösterdiği ilgiden dolayı fazlaca keyifli olduklarını kaydeden Bora Ebeoğlu, “Şarkılarımızı söylerken bu kadar uzun soluklu izler bırakacağımızı bilemezdik şüphesiz lakin inanarak yaptık, inanarak söylemiş olduk. Kendimizi uygun tabir etmiş olmalıyız ki, bugüne kadar ulaştı sesimiz” diyor.
Tanınan müziğin her devir belirli akımlardan etkilendiğini, ‘Seni Bana Yazmışlar’ albümünü yaparken kendilerinin de üniversal dünya müziğinin tesirinde olduklarını söylüyor Bora Ebeoğlu ve devam ediyor: “O devirde tekdüze, ritmik ve hap üzere kelamları olan modüller gündemdeydi. Biz o devirde dünya müziğinin lezzetlerini albümümüzde müzikseverlere sununca, hem biz epey memnun olduk, birebir vakitte müziklerimiz ilgi ile karşılandı ve epey sevildi. Albüm kayıtları haftalar hatta aylarca sürerdi ve bu kadar fazlaca sayıda bir müzik üretiminden bahsedilmezdi.” Ebeoğlu’na göre bugünün en büyük farkı dijital mecralar yardımıyla müziklerin daha rahat yayınlanabilmesi: “Son devirde rap ve hip hop’un pop kültüründe hükümran olduğunu görüyorum. Bu da bugünün modası işte. Bir de dijital mecralarda müziğinizi direkt yayınlama talihiniz var, bu bugünün en kıymetli farkı. Müzik firmalarına muhtaç olmadan alternatif ve bağımsız müzik üretimi için bulunmaz fırsat. Ve karşılığını da buluyor.”
‘AMAÇ, 30’LU YAŞLARINI GEÇMİŞ KİTLEYİ YAKALAMAK’
Alem FM Müzik Yöneticisi Mustafa Fidan, radyolarda 90’lar müziğine geri dönüşün en değerli niçininin, bilhassa 90’larda radyo dinleme kültürü edinen ve artık 30-60 yaş içindeki kitleyi yakalamak olduğunu söylüyor: “Yeni şarkılardansa 90’lardaki müziklerin yepyenilerini ya da cover’larını çalmak, radyo dinleyen kitleye hitap edebilmenin bir yolu. Pandemi sürecinde Sezen Aksu üzere 90’lar popunun kıymetli birtakım isimlerinin müzisyenlere dayanak gayesiyle teliflerini kaldırmasının da bunda tesiri var.”
Günümüz tanınan müziğinin “rap’le fantezi içinde bir tür” olduğunu ve bu cinsin daha hayli dijital platformlarda ilgi gördüğünü belirten Fidan, radyoların reklamla hayatta kaldığını ve reklam alabilmek için dinleyici kitlesini yakalamak zorunda olduğunu söylüyor. Fidan’a bakılırsa bunun yolu, aşikâr bir yaş kitlesine hitap etmekten geçiyor ve müzikal olarak rap’ten epeyce popa aşina olan kitleye 90’lar nostaljisi yaşatmak gerekiyor.
Mustafa Fidan
‘SEKTÖR TEKELLEŞTİ’
Fidan bunun, radyo ve televizyonlar için değişmesi gereken bir durum olduğunu, bilhassa belirli başlı müzik ve müzikçilerin reyting tasasıyla iki saatte bir müziklerinin çalınmasının kesimi tekelleştirdiğini de kelamlarına ekliyor. “Radyo ve televizyonlarda 90’lar müziği haricinde üç-beş tanınan müzik ve müzikçinin daima dönmesi, pastanın eşitsiz bölüşülmesine ve bilhassa alternatif müzik yapmaya çalışanların piyasa dışına itilmesine niye oluyor” diyen Mustafa Fidan, kendisinin müzik yöneticisi olarak bunu değiştirmeye çalıştığını, kendisine gelen her şarkıyı olabildiğince dinleyerek tanıtım yapmaya gücü yetmeyen sanatkarları dinleyiciyle buluşturmaya çalıştığını, hatta sokak müzisyenlerine programında özel bir kısım ayırdığını söz ediyor.”
Emsal bir eleştiriyi lisana getiren Erhan Güleryüz ise bunu, “Bakın bugün radyo programlarının listeleri için bile bir bilgisayar algoritması var. Müzikleri, müzikçileri 1’den 4’e kadar sınıflandırmışlar. ötürüsıyla bu monopolleşme, daima birebir şeylerin çalınmasına, daima o çalınan müzikler üzere müzikler üretilmesine niye oluyor” diye tabir ediyor. Ayrıyeten, 90’lar külçeşidinin 1999 sarsıntısı ile bittiğini savunan sanatçı, “O günden daha sonra kablo koptu. Bizler, bizden daha sonraki jenerasyonlara bir şey iletemedik. Yalnızca müzikte değil, her şeyde bence bu biçimde oldu. Her müzisyen, her sanatçı bir iletkendir, her insan aslında bir iletkendir. Tahminen bizler, bu bayrak yarışını sürdüremedik. 90’lar bu manada o iletkenliğin olduğu son dönemdi” diyor.
90’lar rüzgarı, uzun bir süre daha kuvvetli eseceğe benziyor, en azından yerini yeni bir “eski dönem”in rüzgarına bırakana kadar…