Türkiye su gerilimi yaşıyor MEHMET BAYER – HİBYA – 11.07.2021 – ”Türkiye’de evsel su tedarik ve tüketim istatistiklerinin değerlendirilmesi” isimli çalışmada, süratli nüfus artışı ve kentleşme ile ekonomik büyüme gayelerinin su kaynakları üstündeki baskıları kıymetli ölçüde artırdığı vurgulandı.
Çalışmayı yürüten Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Kısmı Dr. Öğr. Üyesi Faize Sarış, HİBYA’ya yaptığı açıklamada, süratli kentleşme, arazi örtüsü değişimi ve doğal afetlerdeki artışın tatlı su kaynaklarının ölçüsü, kalitesi ve erişilebilirliği üzerinde kıymetli bir baskı oluşturduğu, Türkiye’deki kentsel nüfus artışına paralel olarak su talebinin de yükseldiğini söylemiş oldu.
Sarış, arazi kullanmasının ve iklim değişikliklerinin olumsuz tesirlerinin, ülkenin birtakım bölgelerinde su külfeti hatta su kıtlığı ile sonuçlandığına işaret ederek, ”Türkiye’de hem süratli nüfus artışı ve kentleşme, tıpkı vakitte ekonomik büyüme maksatları su kaynakları üstündeki baskıları değerli ölçüde artırmaktadır. aslına bakarsanız ziraî su tüketiminin, toplam su
tüketimi içerisindeki hissesi çok yüksektir. Buna artan içme-kullanma suyu ile güç ve inşaat alanlarındaki tüketim de eklenenince, ülke genelinde yıllık su tüketimi 2008 yılında 44 milyar metreküpken 2020 itibariyle 57 milyar metreküpe ulaşmıştır.” dedi.
Çalışmasında Türkiye’nin su kaynakları potansiyeli hakkında bilgiler de veren Sarış, şöyleki konuştu:
”Yıllık ortalama yağış yaklaşık 574 milimetre olup, yılda ortalama 450 milyar metreküp suya tekabül etmektedir. Günümüz teknik ve ekonomik koşulları çerçevesinde, çeşitli gayelere yönelik olarak tüketilebilecek yer üstü suyu potansiyeli yılda ortalama toplam 94 milyar metreküptür. 18 milyar metreküp olarak belirlenen yer altı suyu potansiyeli ile birlikte ülkemizin tüketilebilir yer üstü ve yer altı su potansiyeli yılda ortalama toplam 112 milyar metreküp olup, 57 milyar metreküpü kullanılmaktadır. 57 milyar metreküplük suyun yüzde 77’si tarımda, yüzde 23’ü ise içme-kullanma ve sanayi suyu olarak tüketilir. Türkiye’de kişi başına düşen kullanılabilir yıllık su ölçüsü 2000 yılında 1652 metreküp, 2009 yılında 1544 metreküp, 2020 yılında ise 1346 metreküp ile giderek azalmakta ve bu sayılarla Türkiye su gerilimi yaşayan ülkeler kategorisinde konumlanmaktadır.”
– Evsel su kullanması için çekilen yıllık su artıyor
Sarış, İstanbul için ise 2018 yılı itibariyle, evsel su tüketiminin yaklaşık yüzde 39,7’sinin akarsulardan, yüzde 42,8’inin barajlardan, yüzde 16,4’ünün göl ve göletlerden sağlandığını, bunun devasa yükseklikte oranda yüzey sularına bağımlılık manasına geldiğini, bu niçinle tek mevsimlik bir kuraklığın dahi, İstanbul’da su gerilimine yol açabildiğini vurguladı.
Türkiye’de evsel su kullanması için çekilen yıllık su ölçüsünün giderek artığını ve bu artışın 2008’den daha sonra hızlandığını aktaran Sarış, şu biçimde devam etti:
”Kişi başına düşen evsel su ölçüsü ise 2000’li senelerdan bu yana azalış trendi sergilemektedir. Türkiye geneli için değerlendirildiğinde, bu durumun öncelikli olarak nüfus baskısı ile bağlantılı olduğu söz edilebilir. Yıllık su çekim ölçüsündeki zamansal değişimle paralel bir formda, yer üstü su kaynaklarından su çekimi 2008 yılından daha sonra yer altı suyu oranlarını geçtiği gözlenmektedir. Yer üstü (yüzey) sularından su çekimi en çok barajlardan yapılmaktadır. Akarsulardan çekim son senelerda artış sergilemektedir. Su kaynaklarına bağımlılık açısından değerlendirildiğinde, kuyu (yer altı suları) İç Anadolu ve Batı Akdeniz (Göller bölgesi), pınar Doğu Anadolu, barajlar Marmara, İç Anadolu, Doğu Akdeniz ve GAP bölgesi, akarsularda ise Karadeniz bölgesinde birkaç vilayet ile Siirt ve İstanbul dikkati çeker. Göl/gölet kaynağından su çeken vilayet sayısı epeyce azdır en çok Sakarya, Isparta ve İstanbul’da görülür.”
Sarış, tüm bu bulgulara bakıldığında rezervuarlardan çekilen su ölçülerinin daima arttığını, yüzey sularından su çekiminin fazlalaştığını ve batı bölgelerde su çekiminin doğuya oranla kıymetli ölçüde yüksek olduğunu söz etti.
Subtropikal ve orta jenerasyon iklimleri içinde yer alan ve doğu-batı tarafında geniş bir ülke olan Türkiye’de, kompleks topografik yapısının da tesiriyle mahallî olarak farklı yağış rejimlerinin gözlendiğini, yağışlardaki bu farklılaşmanın, farklı bölge/havza yahut vilayetlerde, farklı su potansiyellerinin oluşmasına niye olduğunu belirten Sarış, su potansiyeli açısından Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz’in kar rejimli akarsularının kıymetli bir kaynak olarak öne çıktığını, kapalı havzalarda (Konya, Burdur ve Afyonkarahisar gibi) yer altı sularının daha kıymetli olduğunu lisana getirdi.
Sarış, kaynağı ne olursa olsun, hem iklim krizinin birebir vakitte artan nüfus ve su talebinin bütün su kaynakları üzerinde baskı yaratacağına işaret ederek, ”Türkiye’de yağış değişkenliğini ele alan çalışmalara bakıldığında, batı bölgelerde yıllık yağış fiyatlarında azalma gözlenmekle birlikte daha kritik olarak yağışlı gün sayısında azalma ve ani şiddetli sağanak olaylarında artış gözlenmesidir. Doğu bölgelerde yağış deseni açısından en kıymetli bulgular, artan sıcaklıklarla bir arada hem kar yağışlı gün sayıları ve fiyatındaki azalmalar, tıpkı vakitte kar erime sürecinin hızlanmasıdır. Yağış rejimindeki bu değişimler, arazi örtüsü değişiklikleri ile birleşince farklı rezervuarlarda (akarsu, göl, yer altı suyu) farklı su meselelerine niye olur.” diye konuştu.
– Belediyeler yenilikçi tahliller üretmeli
Akarsularda debi azalması üzere tesirlerin daha süratli gözlenirken, yer altı suyunda düzey düşmesinin daha uzun
vadede gerçekleştiğini, lakin tesirli bir su idaresi devreye konulmadıkça kaynakların yetersiz kalmasının kaçınılmaz olduğuna dikkati çeken Sarış, şu ayrıntıları verdi:
”Orman alanlarının yok edilmesi ile birlikte betonlaşmanın artması kararında yağışın toprak tarafınca tutulamaması (sızmanın azalması), ötürüsıyla akış katsayısının giderek arttığı ve rezervuarlarda tutulan su ölçüsünün azaldığı bir tablo ortaya çıkar. Global ortalama sıcaklıklarda sanayi devriminden bu yana 1,2 santigratlık bir artış kelam konusudur. Her 10 yıl için artış oranı 0,2 santigrat olarak hesaplanmaktadır. Artan sıcaklıklar hem açık su yüzeylerinde (göl, gölet, baraj) birebir vakitte toprak neminde buharlaşmanın artması ve su açığı periyotlarının genişlemesine yol açar. Türkiye bu açıdan riskli ülkeler içinde yer alır. Var olan su güvenliği riskleri karşısında içme ve kullanma suyu kaynaklarının sürdürülebilir ve faal kullanması için belediyelerin yenilikçi tahliller üretmeleri gerekmektedir. Kentsel su temini, evsel su dağıtım ağlarının daha âlâ yönetim edilmesini ve işletilmesini gerektirir. Karar verme süreçleri tüm sıkıntıları yanlışsız ve vaktinde ele almak için, akışlar, mümkün arızalar, kayıplar yahut öteki meseleler üzere sistem işleyişini tanımlayan emniyetli datalara dayanmalıdır. AB eko-kent ölçütlerinden biri birincil su tüketiminin azaltılması olarak belirtilmektedir. Bunun için bütünleşik kentsel su idaresinin benimsenmesi, kentlerde yeşil altyapı, atık su arıtımı ve atık suların bir daha kullanılması, yağmur suyu hasadı, şebekedeki kaçakların önlenmesi üzere su ölçüsünü ve kalitesini koruyacak çalışmalar uygulanmaktadır. Bilhassa su arıtma tesislerinde yenilebilir güç kullanmasıyla fosil yakıt tüketiminin de önüne geçilebilir. Türkiye’de kimi kentlerde bu şekil uygulamalar vardır. Evsel su tüketimini azaltmak ve kaynakları müdafaaya yönelik davranışları geliştirmek için kentlerde sosyolojik bir kadro çalışmalarda yürütülmektedir.”
Sarış, ekosistemin varlığını sürdürmesine imkan sağlayan, hidrolojik döngüyü bozmayan bir su idaresi çerçevesinde toplumsal ve ekonomik sürdürülebilirliğin sağlanabileceğini, bunun için tüm su kullanıcılarının, siyaset yapıcılarının ve karar vericilerin aktif su kullanmasını kesinlikle dikkate alması gerektiğini, zira su kaynaklarının sınırsız olmadığını, suyun yağışlarla yenilenebilmesi için orman varlığının korunması gerektiğini kelamlarına ekledi.
Hibya Haber Ajansı
Çalışmayı yürüten Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Kısmı Dr. Öğr. Üyesi Faize Sarış, HİBYA’ya yaptığı açıklamada, süratli kentleşme, arazi örtüsü değişimi ve doğal afetlerdeki artışın tatlı su kaynaklarının ölçüsü, kalitesi ve erişilebilirliği üzerinde kıymetli bir baskı oluşturduğu, Türkiye’deki kentsel nüfus artışına paralel olarak su talebinin de yükseldiğini söylemiş oldu.
Sarış, arazi kullanmasının ve iklim değişikliklerinin olumsuz tesirlerinin, ülkenin birtakım bölgelerinde su külfeti hatta su kıtlığı ile sonuçlandığına işaret ederek, ”Türkiye’de hem süratli nüfus artışı ve kentleşme, tıpkı vakitte ekonomik büyüme maksatları su kaynakları üstündeki baskıları değerli ölçüde artırmaktadır. aslına bakarsanız ziraî su tüketiminin, toplam su
tüketimi içerisindeki hissesi çok yüksektir. Buna artan içme-kullanma suyu ile güç ve inşaat alanlarındaki tüketim de eklenenince, ülke genelinde yıllık su tüketimi 2008 yılında 44 milyar metreküpken 2020 itibariyle 57 milyar metreküpe ulaşmıştır.” dedi.
Çalışmasında Türkiye’nin su kaynakları potansiyeli hakkında bilgiler de veren Sarış, şöyleki konuştu:
”Yıllık ortalama yağış yaklaşık 574 milimetre olup, yılda ortalama 450 milyar metreküp suya tekabül etmektedir. Günümüz teknik ve ekonomik koşulları çerçevesinde, çeşitli gayelere yönelik olarak tüketilebilecek yer üstü suyu potansiyeli yılda ortalama toplam 94 milyar metreküptür. 18 milyar metreküp olarak belirlenen yer altı suyu potansiyeli ile birlikte ülkemizin tüketilebilir yer üstü ve yer altı su potansiyeli yılda ortalama toplam 112 milyar metreküp olup, 57 milyar metreküpü kullanılmaktadır. 57 milyar metreküplük suyun yüzde 77’si tarımda, yüzde 23’ü ise içme-kullanma ve sanayi suyu olarak tüketilir. Türkiye’de kişi başına düşen kullanılabilir yıllık su ölçüsü 2000 yılında 1652 metreküp, 2009 yılında 1544 metreküp, 2020 yılında ise 1346 metreküp ile giderek azalmakta ve bu sayılarla Türkiye su gerilimi yaşayan ülkeler kategorisinde konumlanmaktadır.”
– Evsel su kullanması için çekilen yıllık su artıyor
Sarış, İstanbul için ise 2018 yılı itibariyle, evsel su tüketiminin yaklaşık yüzde 39,7’sinin akarsulardan, yüzde 42,8’inin barajlardan, yüzde 16,4’ünün göl ve göletlerden sağlandığını, bunun devasa yükseklikte oranda yüzey sularına bağımlılık manasına geldiğini, bu niçinle tek mevsimlik bir kuraklığın dahi, İstanbul’da su gerilimine yol açabildiğini vurguladı.
Türkiye’de evsel su kullanması için çekilen yıllık su ölçüsünün giderek artığını ve bu artışın 2008’den daha sonra hızlandığını aktaran Sarış, şu biçimde devam etti:
”Kişi başına düşen evsel su ölçüsü ise 2000’li senelerdan bu yana azalış trendi sergilemektedir. Türkiye geneli için değerlendirildiğinde, bu durumun öncelikli olarak nüfus baskısı ile bağlantılı olduğu söz edilebilir. Yıllık su çekim ölçüsündeki zamansal değişimle paralel bir formda, yer üstü su kaynaklarından su çekimi 2008 yılından daha sonra yer altı suyu oranlarını geçtiği gözlenmektedir. Yer üstü (yüzey) sularından su çekimi en çok barajlardan yapılmaktadır. Akarsulardan çekim son senelerda artış sergilemektedir. Su kaynaklarına bağımlılık açısından değerlendirildiğinde, kuyu (yer altı suları) İç Anadolu ve Batı Akdeniz (Göller bölgesi), pınar Doğu Anadolu, barajlar Marmara, İç Anadolu, Doğu Akdeniz ve GAP bölgesi, akarsularda ise Karadeniz bölgesinde birkaç vilayet ile Siirt ve İstanbul dikkati çeker. Göl/gölet kaynağından su çeken vilayet sayısı epeyce azdır en çok Sakarya, Isparta ve İstanbul’da görülür.”
Sarış, tüm bu bulgulara bakıldığında rezervuarlardan çekilen su ölçülerinin daima arttığını, yüzey sularından su çekiminin fazlalaştığını ve batı bölgelerde su çekiminin doğuya oranla kıymetli ölçüde yüksek olduğunu söz etti.
Subtropikal ve orta jenerasyon iklimleri içinde yer alan ve doğu-batı tarafında geniş bir ülke olan Türkiye’de, kompleks topografik yapısının da tesiriyle mahallî olarak farklı yağış rejimlerinin gözlendiğini, yağışlardaki bu farklılaşmanın, farklı bölge/havza yahut vilayetlerde, farklı su potansiyellerinin oluşmasına niye olduğunu belirten Sarış, su potansiyeli açısından Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz’in kar rejimli akarsularının kıymetli bir kaynak olarak öne çıktığını, kapalı havzalarda (Konya, Burdur ve Afyonkarahisar gibi) yer altı sularının daha kıymetli olduğunu lisana getirdi.
Sarış, kaynağı ne olursa olsun, hem iklim krizinin birebir vakitte artan nüfus ve su talebinin bütün su kaynakları üzerinde baskı yaratacağına işaret ederek, ”Türkiye’de yağış değişkenliğini ele alan çalışmalara bakıldığında, batı bölgelerde yıllık yağış fiyatlarında azalma gözlenmekle birlikte daha kritik olarak yağışlı gün sayısında azalma ve ani şiddetli sağanak olaylarında artış gözlenmesidir. Doğu bölgelerde yağış deseni açısından en kıymetli bulgular, artan sıcaklıklarla bir arada hem kar yağışlı gün sayıları ve fiyatındaki azalmalar, tıpkı vakitte kar erime sürecinin hızlanmasıdır. Yağış rejimindeki bu değişimler, arazi örtüsü değişiklikleri ile birleşince farklı rezervuarlarda (akarsu, göl, yer altı suyu) farklı su meselelerine niye olur.” diye konuştu.
– Belediyeler yenilikçi tahliller üretmeli
Akarsularda debi azalması üzere tesirlerin daha süratli gözlenirken, yer altı suyunda düzey düşmesinin daha uzun
vadede gerçekleştiğini, lakin tesirli bir su idaresi devreye konulmadıkça kaynakların yetersiz kalmasının kaçınılmaz olduğuna dikkati çeken Sarış, şu ayrıntıları verdi:
”Orman alanlarının yok edilmesi ile birlikte betonlaşmanın artması kararında yağışın toprak tarafınca tutulamaması (sızmanın azalması), ötürüsıyla akış katsayısının giderek arttığı ve rezervuarlarda tutulan su ölçüsünün azaldığı bir tablo ortaya çıkar. Global ortalama sıcaklıklarda sanayi devriminden bu yana 1,2 santigratlık bir artış kelam konusudur. Her 10 yıl için artış oranı 0,2 santigrat olarak hesaplanmaktadır. Artan sıcaklıklar hem açık su yüzeylerinde (göl, gölet, baraj) birebir vakitte toprak neminde buharlaşmanın artması ve su açığı periyotlarının genişlemesine yol açar. Türkiye bu açıdan riskli ülkeler içinde yer alır. Var olan su güvenliği riskleri karşısında içme ve kullanma suyu kaynaklarının sürdürülebilir ve faal kullanması için belediyelerin yenilikçi tahliller üretmeleri gerekmektedir. Kentsel su temini, evsel su dağıtım ağlarının daha âlâ yönetim edilmesini ve işletilmesini gerektirir. Karar verme süreçleri tüm sıkıntıları yanlışsız ve vaktinde ele almak için, akışlar, mümkün arızalar, kayıplar yahut öteki meseleler üzere sistem işleyişini tanımlayan emniyetli datalara dayanmalıdır. AB eko-kent ölçütlerinden biri birincil su tüketiminin azaltılması olarak belirtilmektedir. Bunun için bütünleşik kentsel su idaresinin benimsenmesi, kentlerde yeşil altyapı, atık su arıtımı ve atık suların bir daha kullanılması, yağmur suyu hasadı, şebekedeki kaçakların önlenmesi üzere su ölçüsünü ve kalitesini koruyacak çalışmalar uygulanmaktadır. Bilhassa su arıtma tesislerinde yenilebilir güç kullanmasıyla fosil yakıt tüketiminin de önüne geçilebilir. Türkiye’de kimi kentlerde bu şekil uygulamalar vardır. Evsel su tüketimini azaltmak ve kaynakları müdafaaya yönelik davranışları geliştirmek için kentlerde sosyolojik bir kadro çalışmalarda yürütülmektedir.”
Sarış, ekosistemin varlığını sürdürmesine imkan sağlayan, hidrolojik döngüyü bozmayan bir su idaresi çerçevesinde toplumsal ve ekonomik sürdürülebilirliğin sağlanabileceğini, bunun için tüm su kullanıcılarının, siyaset yapıcılarının ve karar vericilerin aktif su kullanmasını kesinlikle dikkate alması gerektiğini, zira su kaynaklarının sınırsız olmadığını, suyun yağışlarla yenilenebilmesi için orman varlığının korunması gerektiğini kelamlarına ekledi.
Hibya Haber Ajansı